Монголчууд байлдан дагуулалтаа эхлэх цаг болжээ. Энэ бол их нэр төрийн хэрэг. Өнөөдөр харин бидний байлдан дагуулалт нум сум.их бууны дэлбэрэлтээр өрнөх ёстой бусаа. Харин зайлшгүй байдлаар илрэх ёстой. Энхтайван, хүмүүнлэг ёс ихээхэн нөлөөтэй болсон өнөө үед хэвшмэл дайн байлдаан юу ч биш аж. Дэлхий дэхинд америк. англи. франц. япон, оросуудад өөрсдөөрөө бахархах үзэл санаа давамгайлж буй өнөө үед бид Монголчууд гэдгээрээ бахархах цаг аль хэдийнээ болжээ. Энэ бол үндсэрхэх үзэл буюу үндэстэн оршин тогтнохын цөм нь юм. Ийм учраас Монгол хүн бүр үнэн түүхээ. үндэс угсаагаа. суут монголчуудаа мэдэж байх ёстой гэсэн үүднээс цуут 100 монгол гэсэн бүртгэлийг та бүхэнд толилуулж байна. Тиймээ бид Монголчууд. бид Тэнгэрийн хөвгүүд. бид Аугаа их үндэстэн, бид дэлхий дахины цөм. Одоо бид бахархаж гайхуулж омгорхож явах зүйл маань нэр цуут Монгол түмэн маань гэдэгт та бүхэн хэзээ ч ■ эргэлзэхгүй. Биднийг шинэ эрин үе хүлээж байна. Суут 100 Монголоо харцгаа, тэднийхээ үйл хэргээр бахархацгаая.

ГЧингис хаан Монголын тулгар төрийг үндэслэгч. Монголчуудын дээд шүтээн

2.Тэв Тэнгэр -Монгол төрийн бөөгийн шашны тэргүүн

З.Гуа Мухулай-Монголын бүх цэргийн өрлөг жанжин

4.3үчи-Орос дахь Зүчийн улсыг удирдан захирагч                                                                                               _

Б.Цагаадай Дундад Ази дахь Цагаадайн улсыг Ш удирдан захирагч

б.Шихихутаг-Чингисийн төрийн заргач "Хөх дэвтэр"-ийг хөтөлж байв.

7.Өгөөдэй хаан-Чингис хааныг залгамжлагч ^Монголын Нэгдсэн Улсын хоёр дахь их хаан

в.Жамуха гүр хаан-Тэмүжиний анд агсан

9.Гүюг хаан- Өгөөдэй хааны ахмад хөвгүүн. Монгол гүрний хүн амын анхны тооллогыг явуулсан. Гүюг хааны зарлигаар Сажа бандид Гунгаажалцан Монголд заларч монгол бичгийг боловсронгуй болгон зохиож байв.

Ю.Мөнх хаан-Чингисийн отгон хүү Тулуйн хүү. Мөнх хааны үед Монгол цэрэг Солонгос, Хятад. Арабын орнуудыг байлдан дагуулав. Монголын цэрэг Ираныг эзэлсэн ба Францын хааны элч Рубруквис Мөнх хааны зарлигаар Шанду хотыг барьж эхэлсэн. Вьетнам Монголын түшмэг улс болсон.

П.Хубилай хаан-Тулуйн хүү. Монгол улс анх удаа дэлхий дахинд цаасан мөнгө гаргасан. Хубиуюйн зарлигаар Бээжинд улсын судар зохиох хүрээлэн байгуулагдсан. Мөн хааны зарлигаар ядуу дорой амьдралтай өнчин. бэлэвсэн эмэгтэй зэрэг хүмүүст жил бүр улсын сангаас тэтгэмж олгох болов. Хубилай хааны зарлигаар Түшмэлийн явдлын яам, Ёслолын яам, Шүүх яам, Цэргийн яамуудыг нэгтгэсэн. Улсын нийслэлийг Бээжинд шилжүүлж улсын нэрийг Юань болгов. Пагва ламын зохиосон дөрвөлжин бичгийг нийт их гүрний албан бичиг болгон зарласан. Японд хоёр удаа элч илгээсэн. Юань улсад японы элч нэг удаа ирсэн. Японд хоёр удаа Монголын цэрэг довтолж байсан. Монголын жүжигчид Солонгос улсад айлчлан тоглож байв. Бирм Юань улсын хараат болов. Хубилай Энэтхэг, Хятадын хойг болон Аннам, Явын арлуудыг эзэлсэн.

12.Хүлэгү хаан-Иран дахь анхны Монгол хаан 13.3эв -Монгол цэргийн жанжин 14.Сүбээдэй-Монгол цэргийн жанжин

15.Батхаан-Орос дахь Алтан ордны улсыг үндэслэгч. Батын цэрэг Кам голыг гатлан Ижил мөрний болгаруудыг бут цохиж Москва, Владимир, Ростов, Ярослав, Тверь, Дмитров, Козельск, Смоленск, Чернигов, Переялавль, Киев, Галиц, Болынск зэрэг хот болон газар нутгуудыг эзэлж Польш, Германы цэргийг Лигиницид бут цохисон бөгөөд Карпатыг давж Унгарт цөмөрч байлаа. Монгол цэргүүд Адриатын тэнгист хүрч морьдоо усалцгааж явлаа.

16.Монголын нууц товчоог зохиогч

П.Өлзийт хаан-Хубилайн ач хүү. Өлзийт хааны зарлигаар ноёд түшмэд цэргийн жанжны шинэ журам гаргаж дайнд амь үрэгдсэн цэргййн ар гэрт тэтгэмж

олгох өвчтөнийг анагаах яам байгуулах зэрэг олон чухал зүйл санаачилж байв.

1б.Мө-нхтөмөр-Алтан ордны хаан

19.Тодмөнх-Алтан ордны хаан

20.Абага-Ираны хаан

21.Аргун-Ираны хаан

22.Тагудар-Ираны хаан

23.Газан-Ираны хаан. Ромын пап Бонифасад захидал бичиг илгээж харилцаа тогтоож байсан. Газар бүрт архи сархад нэрэхийг цаазлан албан татварын шинэ хууль гаргав.

24.Тулабуга-Алтан ордны хаан

25.Гайхату-Ираны хаан

26.Чойжи-Одсэр-Гүн ухаантан

27.Хайсан Хүлэг-Юань улсын хаан. Ядуу доройг тэтгэн гурван жил татвараас чөлөөлж байсан. Хятад иргэдийг нум сум барихыг цаазлан хориглож байсан.

28.Тохта-Алтан ордны хаан

29.Буянт хаан-Юань улсын хаан. Буянт хаан Чойжи.-Одсэрийн гавьяаг үнэлж түмэн зоосны цаасан мөнгөөр шагнаж байв. Буянт хааны зарлигаар ганжуурыг алтан үсгээр бичүүлжээ. 3900 лан алт оржээ!

ЗО.Гэгээн (Шадбад)-Юань гүрний хаан. Гэгээн хааны зарлигаар Чингис хааны өрлөг гуа Мухулайн дурсгалд зориулан сүм байгуулж хөшөө босгов. Хятад иргэдийг зэр зэвсэг хэрэглэх цэргийн сургууль хийх явдлыг цаазлав.                                                                                   \

31.Есө"нтөмөр-Юань гүрний хаан

32.Хүслэн-Юань гүрний хаан

ЗЗ.Төгсгөмөр (Заяат)-Юань гүрний хаан

34.Ринчинбал-Юань гүрний хаан

35.Тогоонтөмөр-Юань гүрний сүүлчийн хаан

Зб.Доголон Төмөр буюу Төмөрлан-Төмөрийн улсыг үндэслэгч.Доголон Төмөр өөрийн хүчээр Хусейн, Сербедар нарыг бутцохин Мавереннакрыг эзэлж төрийн эрхийг гартаа авчээ.

37.Жанибек-Алтан ордны хаан

ЦУУТ ЗУУН

монгол

38.Хөх төмөр-Цэргийн жанжин ЗЭ.Мамай-Алтан ордны удирдагч 40.Тогтамыш -Алтан ордны хаан 41;Эдигей-Алтан.ордны хаан 42.М.аркус-Монголын анхны бага хаан 43.*Мандухай цэцэн хатан                            '

44.Ахмед-Алтан ордны сүүлчийн хаан. Москва руу хэд хэДэн удаа довтлож нэлээд амжилт олж бгйсан. Ахмед Польш, Литов улстай Оросын эсрэг холбоо тогтоож байсан.

45.Бабур-Их Монголын эзэнт улсыг үндэслэгч энэ улс нь 181 жил оршин тогтносон. Бабур анх 11 настайдаа Самаркандын хаанд өргөмлөгдөж байсан. Энэтхэгийг ээлэж их Моголын улсыг байгуулсан.

46Акбар-Их Моголын хаан. Акбар Энэтхэгт олон хот байгуулжээ.

47.Халхын Уваш хун тайж-Халхын Уваш хунтайж Ойрадтай' байлдаж байсан. Энэ тухай "Уваш хунтайжийн тууж" зохиогдсон: 48.Түшээт хан Гомбодорж

49.0йрадын зая бандид Намхайжамц-Тод үсгийг зохиосон. Ижил мөрний Халймагт. 1647 онд очиж байсан.

50.Халхын Цогт хунтайж _51.Жахангир-Их Моголын хаан 52.Шах-Жахан хаан-Их Моголын хаан. Шах-Жаханы үед Энэтхэгт Таж Махалын сүм, одон орны судлалын төв зэрэг олон барилга байшин босчээ. 53.Баатар хунтайж-Бүх Ойрадын хаан 54.Галдан Бошгот-Ойрадын хаан. Галдан Бошгбт хөх^ нуурын газрыг эрхэндээ оруулаад дорнод Туркестаныг довтлон Хами Турфаныг уулталан Кашгар, Яркендыг эзэлж байлаа. Ферганы хөндийд •цөмрөн Сайрам, Самарканд, Бухар хотуудыг эзэлж байжээ.

55.Өндөр гэгээн Занабазар-Халхын шашны тэргүүн I Жавзандамба. Соёмбо үсгийг зохиосон, 21 дарь эх зэрэг олон бурхад урлан бүтээсэн. 56.Ауренгзед-Их Моголын хаан 57.Торгуудын Хоо өрлөг ноён-Тэрээр өөрийн ■ харьяат нараа авч Ижил мөрөнд очиж нутагласан нь одоогийн Халимаг улс бий болжээ.

58.Халимагийн Шүхэр. Дайчин-Шүхэр Дайчин нь Оросын хааны хүсэлтээр Крымын татарыг байлдан ялж, Оросын хаанд үлэмж олз оруулж байжээ.

59.Ш.Мянгат Эрдэмтэн Ш.Мянгат нь "Тооны ухааны нарийн хуримтлал 53 боть ном. "Зүм тогтлын эх сурвалж" 100 боть номуудыг зохиосон.

бО.Цэвээнравдан Ойрадын хаан.

бТАюухи Халимагийн хаан. Оросын I Петр хаан Халимагийн Аюухи хаантай холбоо тогтоон Оросын Өмнөд хилийг хамгаалахыг хүсч байжээ. Аюухи Оросын хааны холбоотон болж Шведтэй хийсэн Полтавын тулалдаанд онц гарамгай байлджээ. Мөн Туркийн эсрэг дайнд Оросын холбоотноор идэвхтэй байлдаж ялалт байгуулж байсан.

62Халхын Зая Бандида Лувсан Пэрэнлэй Монгол эмийн дөрвөн үндсийн сургуулийг аьх үндэслэн дэлгэрүүлэгч.

бЗ.Галданцэрэн-Ойрадын хаан

64.Цэрэндондог-Халимагийн хаан. Перстэй хийсэн дайнд Оросын холбоотноор идэвхтэй оролцож гарамгай гавьяа байгуулж байжээ

65.Халимагийн Гаван шарав -Ойрадын түүх зохиосон

бб.Нэйжитойн-Монголын шашны зүтгэлтэн. Нэйжитойны намтар зохиогдсон.

67.Даваач-Ойрадын хаан 68.Чингүнжав-Хотгойдын ван 69.Амарсанаа-Ойрадын хаан 70.Ү ноён хутагт Данзанравжаа 71.Номтын Ринчин-Буриадын эрдэмтэн 72.В.Инжинааш-зохиолч

73.Тогтохтөр-То ван 74.0.Жамьян-эрдэмтэн 75.Б.Шарав-зураач

76.Ард Аюуш-Ардын хөдөлгөөний удирдагч 77.Б.Ринчин-эрдэмтэн 78.0.Намнандорж-эрдэмтэн 79.Д.Нацагдорж-зохиолч 80.Барга Дамдинсүрэн-Манлай ван 81.Магсаржав-Хатанбаатар 82.Ц.Дамдинсүрэн -эрдэмтэн

83.Сайн ноён хан Намнансүрэн-Богдын засгийн - газрын ерөнхий сайд 84Чин ван Ханддорж 85.Сэцэн ван Навааннэрэн 86.Бодоо

87.Д.Сүхбаатар

88.С.Данзан

89.0.И.Городовиков-Зөвлөлтийн генерал, халимаг

ЭО.Г.Сэр-Од -яруу найрагч

91.Бадмаев -Буриадын эрдэмтэн Оросын хааны дэргэд ажиллаж байсан.

92Жанцарано Цэвээн-эрдэмтэн " ЭЗ.Дилав хутагт Жамсранжав

94.С.Шагж-эрдэмтэн

95Х.Пэрлээ-эрдэмтэн

Эб.А.Амар-ерөнхий сайд

97.Дэмид -өрлөг жанжин, маршал

98Х.Чойбалсан-ррлөг жанжин, маршал

99.Дандар баатар-Халх голын алаг морьт баатар

ЮО.Ю.Цэдэнбагл

г

Цуут зуун Монголын бүртгэлийг та бүхэнд ийнхүү толилууллаа. Хүн бүрийн намтар түүх ажил үйлсийн тухай дурдана гэвэл сонины багтаамж хүрэлцэхгүй нь ойлгомжтой. Ийм учир зарим сонирхолтой намтар түүхээс иш татсан болно. Энэ бүртгэлд Монголчуудын оюун ухаан сүр хүч асар гайхамшигт оргилоос хэрхэн уруудаж байгаа нь анзаарагдаж байгаа байх. Одоо бид тэр асар гайхамшигт оргилд хүрч олон зүйлийг цогцлон бүтээх ёстой эрин*үед тулж иржээ. XIII зууны омог бардам монгол цус бид бүхний судсаар булгилж байна.

Б.Сэргэлэн