Бичлэгийн тоо 2,391
Wolfgang Heim, орчуулсан Д. Туяа
Гадаад хүний нүдээрх Монгол. Муу байгаасаа муу болоосой гэж мууг нь хэлээгүй л байх.
Би Европын Холбооны олон улсын төслийн шугамаар Монголд ажилласан юм. Миний үүрэг нэгэн чухал салбарт дүн шинжилгээ хийж, удирдлагад нь зөвлөгөө өгөх явдал байсан бөгөөд Монголын холбогдох байгууллагын удирдлагатай нь нягт хамтран ажиллах зайлшгүи шаардлагатай байв. Энэ үүднээс Монголын талд ажлаа нэг бүрчлэн, тогтмол танилцуулж, үр дүнг нь хэлэлцэж байх явдал нэн чухал хэмээн үзсэн юм. Холбогдох байгууллагийн даргатай анх удаа уулзахаар цаг аваад, болзсон цагтаа надад оноож өгсөн Монгол нарийн бичиг болон туслахын хамт өрөөнд нь явж очлоо. Хуралдаан болж байсан тул бид коридорт үүдэнд нь хүлээх хэрэгтэй боллоо. 10 минут өнгөрлөө. Туслах маань хуралдаан хир удахыг асууж, мөдгүй гэсэн хариу авав. Тэднийг яаруулж шавдуулалгүй цагийн дараа ирэе гэж туслахаараа хэлүүллээ.Цагийн дараа иртэл ашгүй биднийг орууллаа. Гэвч хурал үргэлжилж байв. Бид гурвуул, сул сандал хоёр байсан тул нөгөө хоёроо суулгаад, дахиад нэлээд хэдэн минут хүлээв. Хуралдаан өндөрлөх янзгүй тул өнөө даргад хандан “Та бүхэн ажил ихтэй, энэ хуралдаан чухал болох нь харваас илт байна. Би уулзахаа хойшлуулая даа. Бид бүгдээрээ л хийх ажилтай. Болзсон цагтаа уулзах боломжгүй болбол нөгөө талдаа урьдчилан мэдэгдэж байвал аль аль талдаа хэрэгтэй сэн.” гэж эелдгээр хэллээ, би гэдэг хүн. Гэтэл юу болсон гэж санана аа?!
Монгол
дарга суудлаасаа босч ирээд, ташаа тулан өндөр дуугаар “Надтай ингэж
ярьдаг та хэн юм бэ? Тантай ямар ч ажил төрөл хэзээ ч хэлэлцэхгүй, ярих
юм байвал туслахтай ярина биз” гэлээ шүү. Хэлсэн зүйлд маань ямар ч гаж
буруу, хар муу санасан юм байгаагүй тул би бүр гайхаж орхив. Уг нь
хэний ч мэдээжийн зүйлийг аль болох аятайхан хэлсэн юмсан. Нэг талаар
би гэдэг хүн ОУБ-аас цалинждаг, ер нь энэ даргаас хараат бус тул түүний
надад яаж хандах нь ямар ч хамаагүй ч, нөгөө талаар ардчилал, хүнлэг
ёсыг дээдэлнэ хэмээн тунхагласан Монгол оронд хүнийхээ хувьд, улс орных
нь өөрчлөлт шинэчлэлтэд туслахаар чармайж буй олон улсын нэг хэсгийг
төлөөлж байгаагийнхаа хувьд, мөн энэ орны соёл зан заншлыг хүндэтгэж
байгаагийнхаа хувьд тодорхой хэмжээгээр шударга, эелдэг найрсаг байдлыг
шаардах эрхтэй билээ. Сүүлд
сонсохнээ Монголд “Босс л бол Босс” гэсэн үзэл байдаг, босст юм хэлдэг
хүн байдаггүй юм байна. Удирдлаганд нь байдаг ажилтнуудынх нь өмнө
өчүүхэн ч гэсэн шүүмжлэлийн чанартай зүил хэлэхийг ямар ч дарга
тэвчихгүй гэнэ. Дарга болсон хэн боловч ажил үүрэг гүйцэтгэх чадвартай
нь ямарч хамааралгүй статус, байр сууриа онцгойлон үзэж, бүхнийг мэдэгч
даргын дүр үзүүлж, дарга гэдэг дүрд тоглодог бололтой.
Хоёр
долоо хоногийн дараа өнөө дарга дээрхи явдлын улмаас бус, өөр
шалтгаанаар халагдаж, шинэ дарга томилогдсон нь харин тун эв нийцтэй
хүн байлаа. Уг асуудал миний хувьд шийдэгдсэн ч, даргын олбогт заларсан
л бол өөрийгөө хамгаас ухаантай мундаг гэж боддог (энэ нь монгол даргын
нийтлэг төрх авир, харьцаа юм гэж ажиглагдсан) хүн монголд цөөнгүй тул
монголчуудын хувьд энэ асуудал бэрхшээл хэвээр үлдэж байгаа юм. Уг нь
алба тэргүүлж буй хүн ухаантай байх ёстой ч Монголд бусад хөгжиж буй
орнуудын нэгэн адил амьдрал дээр ухаанаар нь уралдуулахын оронд ураг
төрлийн холбоо, эсвэл ар өврийн хаалгаар ажил албанд томилдог тул
“Ухаангүй ноёнд урагшгүй албат гэгч” болж улс орныг бүхэлд нь эмгэнэлт
байдалд хүргэж байгаа бус уу.
Ханноверт болсон EXPO - 2000 үзэсгэлэнгийн үеэр Монголын өргөөнд үзэж харсан явдлаа энд жишээ болгон дурдая. Энэхүү үзэсгэлэнгийн үеэр Монголчууд гар урлал, бэлэг дурсгалын зүилс, ноолууран эдлэл зэрэг бараа худалдан борлуулж байв. Нэгэн бүсгүи ноолууран цамц авахаар ихэд сонирхон худалдагчийг хайв. Худалдагч үзэсгэлэнгийн танхимд барьсан монгол гэрт цуглан найрлаж буй улсын дунд байсан байх, олдсонгүй ээ. Худалдагчийг орлохоор нэгэн залуу ирлээ. Тэр бүр аавын хүүд олдоод байдаггүй, улсын хөрөнгөөр барууны оронд аялах завшааныг энэ залуу арын хаалгатай аавынхаа ачаар олсон байхаас зайлахгүй. Учир нь энд олон улсын үзэсгэлэн дээр ажиллахаар ирсэн мөртлөө хүний асуусныг англиар ч, германаар ч ойлгодоггүй ээ. Аргаа барсан худалдан авагч харамсан эргэхүй үзэсгэлэн үзэж явсан нэгэн монгол бүсгүй англиар хэл нэвтэрч эх орондоо орлого оруулав. Энд ажиллахаар ирсэн хүмүүсийн зардлыг бодвол улсаас л гаргасан байх. Тэд нар нь ажилдаа сэтгэл гаргахгүй, үнэхээр хариуцлага санаачлагагүй, өөриймсөг бус байсан нь хөндлөнгийн үзэгч надад харагдав. Эд барааг нь үзэж сонирхохгүйгээр хэн худалдаж авах билээ дээ. Худалдагч үйлчлүүлэгчийг урин дуудаж, татаж чангааж байж бараагаа борлуулахыг хичээдэг нь олон улсын жишиг байтал Монголчууд барааг нь үзэж сонирхож буй хүмүүсийг хажиглан, дургүйцэж, тээршээсэн янзтай байдаг нь хачирхалтай. Гэтэл хүний авч үзсэн цамцыг өлгүүрт нь буцааж өлгөхийг өөрийнх нь ажил биш гэж монгол худалдагч боддог юм байна. Тэгээд л илүү ажил хийхгүй бие амар сууж байвал улсад, байгууллагад нь орлого орох эсэх түүнд ямар ч хамаагүй бололтой. Хувиа хичээсэн улс юм уу даа.
Статус гэснээс … Өвөл би нэг удаа долоо хоногоор Тэрэлж явлаа. Энэ нь Улаанбаатарын ойролцоохи голдуу зун үйл ажиллагаа явуулдаг жуулчны бааз. Их сайхан байгальтай газар. Тэнгэр ч сайхан байлаа.Хоёр зочид буудал байсан шиг санагдана. Нэг нь гол барилгаас гадна олон гэр эгнүүлэн барьсан байлаа. Гэрт байрлаж болох боловч, бие засах газар, угаалгын өрөө нь нийтийнх. Хоёрдугаар сард их хүйтэн учир байшинд байрласан нь дээр. Тэрэлжийг үзүүлж яваа монгол танил маань нэг танилтайгаа тэнд тааралдан хэдэн үг солилцсон нь уг жуулчны баазын менежер гэнэ. Их л залуухан хүн байсан, эзэмшлээ эргэж тойрч яваа юм байх. Түүний нөлөөгөөр тэртээ тэргүй сул байсан люкс зэрэглэлийн өрөөг надад бага зэрэг хямдрал үзүүлж олгов. Энэхүү зочид буудал нь тэр аяараа итгэхийн аргагүй муу нөхцөлтэй байв. Хольцгүй хоосон талхыг эс тооцвол оройн хоолгүй, өглөөний цай ч байсангүй. Yйлчилгээ гэж юу ч алгаа. Өвлийн хүйтэнд халуун ус ч байхгүй. Тэнд ажиллагчид нь ямар ч ажил хийж байгаа шинжгүй, зочин гийчнийг үл тоомсорлосон, яршиг түвэг ядаргаа гэж үзэж эгээ л цааш нь түлхэх нь холгүй. Люкс зэрэглэлийн өрөөг нь ээ! Хүн айж зугтмаар тавилга, дэвсгэр, ханын цаастай. Муу дээр муухай, муухай дээр улцан гэгчээр, бүх юм нь үзэмжгүй муухай, дээрээс нь хуучирч илжирч муудсан, тоос тортогт дарагдсан. Тэнд ер нь хоорондоо эвсэж зохицох юм юу ч алгаа. Ер нь юманд гар хүрэхийн аргагүй. Юун түрүүнд өрөөнд байгаа бүх юмыг нь гаргаж хаяад, байранд нь бүрэн засвар хийж цөөн цэвэрхэн тавилга тавимаар. Ийм нөхцөл байдалтай юм руу яаж ичихгүй зочин гийчнээ оруулдаг, тэгээд бас өндөр үнэ хэлж чаддаг байнаа?! Ямар нэг арга хэмжээ авахгүи бол арай дэнджээ гэдэг нь энэ өрөө рүү зэрвэс шагайсан хэнд ч илт байх юм. Менежер нь энд ирээд юу харж байдаг байна аа? Бас л хариуцлагагүйн жишээ бус уу? Эзэнгүй айл л ийм байдаг байх даа. Эдний менежертэй сүүлд Бэрлин рүү нисэхдээ онгоцонд таарсан. Бэрлинд олон улсын аялал жуулчлалын үзэсгэлэн болж байв даа, тийшээ энэ менежер очих хэрэгтэй дээ. Гэхдээ ажилдаа сэтгэлгүи энэ менежерийг ингэж аялуулахын оронд тэр зардлаар нь Тэрэлж дэх буудлын люкс өрөөг засварлавал Монгол улсад арай хэрэгтэй, өгөөжтэй байлгүй.
Ханноверт болсон EXPO - 2000 үзэсгэлэнгийн үеэр Монголын өргөөнд үзэж харсан явдлаа энд жишээ болгон дурдая. Энэхүү үзэсгэлэнгийн үеэр Монголчууд гар урлал, бэлэг дурсгалын зүилс, ноолууран эдлэл зэрэг бараа худалдан борлуулж байв. Нэгэн бүсгүи ноолууран цамц авахаар ихэд сонирхон худалдагчийг хайв. Худалдагч үзэсгэлэнгийн танхимд барьсан монгол гэрт цуглан найрлаж буй улсын дунд байсан байх, олдсонгүй ээ. Худалдагчийг орлохоор нэгэн залуу ирлээ. Тэр бүр аавын хүүд олдоод байдаггүй, улсын хөрөнгөөр барууны оронд аялах завшааныг энэ залуу арын хаалгатай аавынхаа ачаар олсон байхаас зайлахгүй. Учир нь энд олон улсын үзэсгэлэн дээр ажиллахаар ирсэн мөртлөө хүний асуусныг англиар ч, германаар ч ойлгодоггүй ээ. Аргаа барсан худалдан авагч харамсан эргэхүй үзэсгэлэн үзэж явсан нэгэн монгол бүсгүй англиар хэл нэвтэрч эх орондоо орлого оруулав. Энд ажиллахаар ирсэн хүмүүсийн зардлыг бодвол улсаас л гаргасан байх. Тэд нар нь ажилдаа сэтгэл гаргахгүй, үнэхээр хариуцлага санаачлагагүй, өөриймсөг бус байсан нь хөндлөнгийн үзэгч надад харагдав. Эд барааг нь үзэж сонирхохгүйгээр хэн худалдаж авах билээ дээ. Худалдагч үйлчлүүлэгчийг урин дуудаж, татаж чангааж байж бараагаа борлуулахыг хичээдэг нь олон улсын жишиг байтал Монголчууд барааг нь үзэж сонирхож буй хүмүүсийг хажиглан, дургүйцэж, тээршээсэн янзтай байдаг нь хачирхалтай. Гэтэл хүний авч үзсэн цамцыг өлгүүрт нь буцааж өлгөхийг өөрийнх нь ажил биш гэж монгол худалдагч боддог юм байна. Тэгээд л илүү ажил хийхгүй бие амар сууж байвал улсад, байгууллагад нь орлого орох эсэх түүнд ямар ч хамаагүй бололтой. Хувиа хичээсэн улс юм уу даа.
Статус гэснээс … Өвөл би нэг удаа долоо хоногоор Тэрэлж явлаа. Энэ нь Улаанбаатарын ойролцоохи голдуу зун үйл ажиллагаа явуулдаг жуулчны бааз. Их сайхан байгальтай газар. Тэнгэр ч сайхан байлаа.Хоёр зочид буудал байсан шиг санагдана. Нэг нь гол барилгаас гадна олон гэр эгнүүлэн барьсан байлаа. Гэрт байрлаж болох боловч, бие засах газар, угаалгын өрөө нь нийтийнх. Хоёрдугаар сард их хүйтэн учир байшинд байрласан нь дээр. Тэрэлжийг үзүүлж яваа монгол танил маань нэг танилтайгаа тэнд тааралдан хэдэн үг солилцсон нь уг жуулчны баазын менежер гэнэ. Их л залуухан хүн байсан, эзэмшлээ эргэж тойрч яваа юм байх. Түүний нөлөөгөөр тэртээ тэргүй сул байсан люкс зэрэглэлийн өрөөг надад бага зэрэг хямдрал үзүүлж олгов. Энэхүү зочид буудал нь тэр аяараа итгэхийн аргагүй муу нөхцөлтэй байв. Хольцгүй хоосон талхыг эс тооцвол оройн хоолгүй, өглөөний цай ч байсангүй. Yйлчилгээ гэж юу ч алгаа. Өвлийн хүйтэнд халуун ус ч байхгүй. Тэнд ажиллагчид нь ямар ч ажил хийж байгаа шинжгүй, зочин гийчнийг үл тоомсорлосон, яршиг түвэг ядаргаа гэж үзэж эгээ л цааш нь түлхэх нь холгүй. Люкс зэрэглэлийн өрөөг нь ээ! Хүн айж зугтмаар тавилга, дэвсгэр, ханын цаастай. Муу дээр муухай, муухай дээр улцан гэгчээр, бүх юм нь үзэмжгүй муухай, дээрээс нь хуучирч илжирч муудсан, тоос тортогт дарагдсан. Тэнд ер нь хоорондоо эвсэж зохицох юм юу ч алгаа. Ер нь юманд гар хүрэхийн аргагүй. Юун түрүүнд өрөөнд байгаа бүх юмыг нь гаргаж хаяад, байранд нь бүрэн засвар хийж цөөн цэвэрхэн тавилга тавимаар. Ийм нөхцөл байдалтай юм руу яаж ичихгүй зочин гийчнээ оруулдаг, тэгээд бас өндөр үнэ хэлж чаддаг байнаа?! Ямар нэг арга хэмжээ авахгүи бол арай дэнджээ гэдэг нь энэ өрөө рүү зэрвэс шагайсан хэнд ч илт байх юм. Менежер нь энд ирээд юу харж байдаг байна аа? Бас л хариуцлагагүйн жишээ бус уу? Эзэнгүй айл л ийм байдаг байх даа. Эдний менежертэй сүүлд Бэрлин рүү нисэхдээ онгоцонд таарсан. Бэрлинд олон улсын аялал жуулчлалын үзэсгэлэн болж байв даа, тийшээ энэ менежер очих хэрэгтэй дээ. Гэхдээ ажилдаа сэтгэлгүи энэ менежерийг ингэж аялуулахын оронд тэр зардлаар нь Тэрэлж дэх буудлын люкс өрөөг засварлавал Монгол улсад арай хэрэгтэй, өгөөжтэй байлгүй.
Томилолтоор
гадаад явах тухайд: ер нь МИАТ-аар нисэхэд нэг хэсэг хүмүүстэй дандаа л
таарна гэж мэдээрэй. Ихэнх нь улсын хөрөнгөөр томилолт нэрийн дор зай
завсарлагагүй гадаадад аялагчид. Надад нэг хүн яагаад ингэж томилолтоор
явцгаадгийнх нь “нууцыг задалсан” юм. Валютаар (голдуу америк
доллараар) олгодог хоёр долоо хоногийн томилолтын мөнгө гэхэд л бараг
бүтэн жилийн цалингаас нь их байх жишээтэй гэнэ. Ингээд л хэн хүнгүй
ширээнд сууж, ажлаа хийхээс илүүтэй аялж явах сонирхолтой байдаг байна.
Ингэж ажил албаа хийдүүлэх нь улсын эрх ашигт яавч нийцтэй баймааргүи
юм аа.Берлинд онгоцны буудалд би нэг удаа Монголын Агаарын Тээврийн
нэгэн удирдах албаны хүн Улаанбаатар руу нисэхээр хоёр том түрдэг тэрэг
дүүрэн ачаагаа тээшинд өгөх гэж хөлсөө урсгаж байхтай таарав. Тэр ачаан
дунд нь зурагт, видео гэх мэт гэр ахуйн бараа байх. Ачааг нь хүлээн
авсан герман ажилтныг таньдаг тул үгэнд дурлаж юм асуулаа. Томилолтоор
яваа албаны улс хувийнхаа ачааг албаны ачаатай хамтатган өгдөг нь
ердийн үзэгдэл гэнэ. Жирийн зорчигчдын адил илүү ачааны мөнгө төлнө гэж
байхгүи гэнэ. Албан тушаалтай хэн боловч түрийвчээ түнтийлгэх арга
боломж бүрийг алдалгүи “ашиглаж” байдаг юм шиг байна. Томчууд нь
бүгдээрээ адилхан ингэдэг учир шалгалтанд өртөх аюул байхгүи бололтой.
Ард түмнийхээ өмнө хүлээсэн үүргээ умартаж, амин хувиа борлуулж явдаг
улс юм уу даа.
МИАТ-ийн талаар чимээгүй өнгөрч чадахгүй нь ээ. 1997 оноос өөрөө ч үйлчлүүлж, найз нөхөд, танилууддаа туслах далимаар МИАТ-ийн үйлчилгээг нь сайн мэдэх болоод байгаа. …. Жишээ болгон зөвхөн өөрт тохиолдсон МИАТ-тай холбоотой явдлаар нэлээн хэдэн бүлэг бичих боломжтой ч тэгж уншигчаа залхаагаад яахав. Тэр бүгдийг тоочих аргагүи тул саяхан (2001 оны 11 сард) болсон явдлыг товч дурдая: Нэг герман танил маань 1 жил хүүхдийг нь харж өгсөн монгол охинд талархсан сэтгэлээ илэрхийлж, буцах билетийг нь авч өгөхөөр шийдэв. Суудал захиалахаар МИАТ-ийн Берлин дэх салбар руу утасдав. Утас авсан хүн суудал захиалж, билетийн төлбөр хийхтэй холбоотой наад захын мэдээлэл өгч, асуултад нь хариулж чадахгүи тул даргатайгаа яриулах болов. Дарга нь ажилтнууддаа мэдээлэл өгдөггүй юм байх даа. Гадны хүн тэдний утасыг авмааргүи юм аа. Даргатай нь яриад шаардлагатай зүилсийг факсаар илгээв. Бүтэн 2 өдөр өнгөрөхөд МИАТ факсыг нь авсан ямарч шинж тэмдэг мэдэгдэхгүй тул утасдав. Ууртай хүн утас аваад завгүй тул дахин утасд гээд тавьчихав гэнэ. Өчнөөн утасдаж байж илгээсэн факсыг нь МИАТ-ынхан олохгүи байгааг олж тогтоолоо. Ямар эмх замбараагүй, хариуцлагагүй юм бэ? Дахин факсдав. Факс авлаа гэж МИАТ мэдэгдэхгүй тул өөрөө утасдаж асуув. Ганц билет худалдаж авах гэж бүр уур цухалаа барсан гэнэ. “Ийм энгийн хялбархан зүйлийг чирэгдэл түвэг багатай зохицуулж, хүнтэй аятайхан харьцаж чадахгүи байж, энэ монголчууд ер нь яаж дэлхий дахинтай худалдаа хийдэг юм бол оо?” гэж гайхсан хүн сууж байв. Энэ герман ээж монгол охины билетийг төлж МИАТ-д чамлахааргүи орлого оруулж байхад!!! МИАТ-ийнхан ер нь жирийн зорчигчийг, ялангуяа өөрийн иргэдээ өөрсдөөс нь юм гуйж буй гуйлгачин аятай үзэж ханддаг гэхэд хилсдэхгүй байх. Монголчууд “Өгөх хүн гэдийж, авах хүн бөхийдөг” гэдэггүи бил үү? Ганц МИАТ-ийнхан ч биш монголчууд ер нь үилчилгээний соёлд суралцмаар гэдгийг EXPO-2000 дээр болсон явдал ч харуулж байна. Орлого оруулж ашгийг нь арвижуулагч худалдан авагч - үилчлүүлэгчээ хүн гэж үздэггүи өөр улс орон байдаг болов уу? Энэ монгол сэтгэлгээ юу?! Яахаараа ийм болдог байна аа?!Хуучин системээс уламжилж үлдсэн муу дадал зуршил
МИАТ-ийн талаар чимээгүй өнгөрч чадахгүй нь ээ. 1997 оноос өөрөө ч үйлчлүүлж, найз нөхөд, танилууддаа туслах далимаар МИАТ-ийн үйлчилгээг нь сайн мэдэх болоод байгаа. …. Жишээ болгон зөвхөн өөрт тохиолдсон МИАТ-тай холбоотой явдлаар нэлээн хэдэн бүлэг бичих боломжтой ч тэгж уншигчаа залхаагаад яахав. Тэр бүгдийг тоочих аргагүи тул саяхан (2001 оны 11 сард) болсон явдлыг товч дурдая: Нэг герман танил маань 1 жил хүүхдийг нь харж өгсөн монгол охинд талархсан сэтгэлээ илэрхийлж, буцах билетийг нь авч өгөхөөр шийдэв. Суудал захиалахаар МИАТ-ийн Берлин дэх салбар руу утасдав. Утас авсан хүн суудал захиалж, билетийн төлбөр хийхтэй холбоотой наад захын мэдээлэл өгч, асуултад нь хариулж чадахгүи тул даргатайгаа яриулах болов. Дарга нь ажилтнууддаа мэдээлэл өгдөггүй юм байх даа. Гадны хүн тэдний утасыг авмааргүи юм аа. Даргатай нь яриад шаардлагатай зүилсийг факсаар илгээв. Бүтэн 2 өдөр өнгөрөхөд МИАТ факсыг нь авсан ямарч шинж тэмдэг мэдэгдэхгүй тул утасдав. Ууртай хүн утас аваад завгүй тул дахин утасд гээд тавьчихав гэнэ. Өчнөөн утасдаж байж илгээсэн факсыг нь МИАТ-ынхан олохгүи байгааг олж тогтоолоо. Ямар эмх замбараагүй, хариуцлагагүй юм бэ? Дахин факсдав. Факс авлаа гэж МИАТ мэдэгдэхгүй тул өөрөө утасдаж асуув. Ганц билет худалдаж авах гэж бүр уур цухалаа барсан гэнэ. “Ийм энгийн хялбархан зүйлийг чирэгдэл түвэг багатай зохицуулж, хүнтэй аятайхан харьцаж чадахгүи байж, энэ монголчууд ер нь яаж дэлхий дахинтай худалдаа хийдэг юм бол оо?” гэж гайхсан хүн сууж байв. Энэ герман ээж монгол охины билетийг төлж МИАТ-д чамлахааргүи орлого оруулж байхад!!! МИАТ-ийнхан ер нь жирийн зорчигчийг, ялангуяа өөрийн иргэдээ өөрсдөөс нь юм гуйж буй гуйлгачин аятай үзэж ханддаг гэхэд хилсдэхгүй байх. Монголчууд “Өгөх хүн гэдийж, авах хүн бөхийдөг” гэдэггүи бил үү? Ганц МИАТ-ийнхан ч биш монголчууд ер нь үилчилгээний соёлд суралцмаар гэдгийг EXPO-2000 дээр болсон явдал ч харуулж байна. Орлого оруулж ашгийг нь арвижуулагч худалдан авагч - үилчлүүлэгчээ хүн гэж үздэггүи өөр улс орон байдаг болов уу? Энэ монгол сэтгэлгээ юу?! Яахаараа ийм болдог байна аа?!Хуучин системээс уламжилж үлдсэн муу дадал зуршил
Орос тэргүүтэй төвлөрсөн удирдлагатай хуучин системийн Монголд үлдээсэн уршиг:
- мэдээлэл нь нэгэн төрлийн эрх мэдэл, давуу тал учир мэдээллийг аль болох дамжуулдаггүй, нийтэд хүртээдэггүй,
- хүн бүр зөвхөн дээрээс өгсөн зааврын дагуу, асуух эрхгүи, ажиллаж сурчээ,
- мэдээллийг адилхан хүртээсний үндсэн дээр асуудлыг нээлттэй хэлэлцэж, зөвлөлдөнө гэж үгүй,
- удирдах ажилтнууд нь тайлбарлан таниулахгүйгээр тушаал заавар өгч заншчээ,
- удирдлагадаа зөвлөгөө өгөх, шүүмжлэх юм уу санал гаргасан хүн элдэв асуудалд орооцолдож, хүнд байдалд орох тул санал зөвлөгөө, шударга шүүмжлэл гаргадаг хүн байхгүй,
- шийдвэр гаргахдаа холбогдох, гардан гүйцэтгэх хүмүүсийн санал, бодлыг сонсоно гэж байхгүй, ямарч мэдлэггүй дарга шууд дээрээс шийддэг тул амьдралд хэрэгжих нь ховор,
- аливаа шийдвэрийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой бэлтгэл ажилд хөнгөн гоомой ханддаг,
- ажил гүйцэтгэх зааврыг хэвлэж тараадаггүй, зөвхөн амаар өгдөг нь дараа нь осол алдаа гарахад хариуцлагаас мултрах гэсний шинж болов уу.
- Эдгээр хандлага нь өнөө хир нь хүмүүсийн ухамсар сэтгэлгээнд бат бөх оршсоор байгаа тул даван туулах нь тийм ч хялбар биш нь мэдээж. Гэхдээ эхлэх л хэрэгтэй. Эртхэн тусмаа сайн байлтай.Дараахь хоёр жишээнээс дээрх хандлага болон уршиг дагаварыг нь харж болох юм
- Өсөн торниж буй үилдвэрийн өдрөөс өдөрт нэмэгдэж буй хэрэгцээ шаардлагыг цахилгаан эрчим хүчний үйлдвэрлэлт нь бүрэн хангаж чадахгүйн улмаас Улаанбаатарт цахилгаан байнга тасалдаж, эрчим хүчний хязгаарлалт тогтмол хийвч хүмүүс эрчим хүчийг хэмнэж, ухамсартай хэрэглэхийг хичээхийн оронд үл тоомсорлон, үр ашиггүй зарцуулсаар байв. Олон нийтийн, улсын үйлчилгээний газруудад нартай өдөр ч танхим, коридор хаа сайгүи гэрэл нь асаатай. Хийх юмгүй шахуу суудаг жижүүр нь хэрэггүй гэрэл унтраагаад байж болмоор доо.Хоёр дахь жишээ нь, 20°-ийн маш дулаахан өдөр албан газар тэр чигээрээ, даргын өрөө хүртэл сэрүүцэх гэж цонхоо төдийгүи үүд хаалгаа хүртэл дэлгэсэн байх юм. Төвлөрсөн нийтийн халаалтыг хэрэглэгчид өрөөндөө хааж, тохируулж чадахгүигээс хойш ингэхээс ч өөр яахав гэж бодоё. Гэтэл даргын өрөөний голд тавьсан цахилгаан халаагуурын хажуугаар өнгөртөл шатах шахам халуу дүүгэж байна гээч. Өчигдрөөс хойш эцэст дээр нь тавьж залгаад шөнөжингөө асаатай орхижээ. Хайхарч унтраах, цахилгаан хэмнэх ухамсар даргад ч байдаггүи юм байна.Эдгээр нь ганц нэг байгууллага албан газарт оршиж буй дутагдал биш хаа сайгүи ийм байдалтай байгаа тул нийтээрээ үүнийг өөрчлөх хэрэгтэй. Мөн ч их хугацаа хэрэгтэй дээ.Гадаад худалдаа эрхэлдэг нэг гайгүи сайн танил герман Монголд бизнесийн үил ажиллагаа явуулсаар нэлээд хэдэн жилийн нүүр үзэж байгаа билээ. Хуучин төвлөрсөн төлөвөлөгөөт эдийн засаг нь сүйрч, барааны хомсдолд орсон Монгол улс гайгүй сайн түнш байх ирээдүйтэй санагдсан гэнэ. Гэтэл энэ хашир туршлагатай худалдаачин одоо монголын тухай ярихаар санаа алддаг болсон байна. Монгол түншүүд нь Монгол-Германы найрамдал, нөхөрлөл, найрсаг худалдаа, хамтын ажиллагааны утга учир гэх мэт ерөнхий зүйлийн талаар маш уран сайхан ярьж, илтгэл тавих нь холгүй байдаг хирнээ байгуулсан гэрээгээ баримтлан мөрдөх талаар ярихад наад захын мэдлэг дутмаг гэнэ. Баян орноос мөнгө зээлээд суугаад байна гэдэг мэдээж сайхан хэрэг л дээ. Жинхэнэ нүүдэлчинд бичиг цаас шиг хэрэггүй, утгагүй зүйл байхгүй. Тэрнээс ч болдог юм уу, зээл төлөх гэрээг монгол түншүүд ёс төдий цаас хэмээн үл ойшоодог байна. Зээлсэн мөнгөө аль болох төлөхгүй байх санаатай гэнэ. Монгол хүнд хүлээсэн үүргийг нь сануулахад, дургүйцлээ илэрхийлж, үг дуугүй босоод яваад өгөх нь жирийн хэрэг бололтой. Ингэснээрээ асуудлыг шийдэхгүй гэдгийг ухамсарлавал аливаа хохирлоос сэргийлж болохсон.Бизнесийн сайн харилцаа тогтооё гэвэл итгэлтэй найдвартай байх явдал хамгийн чухал гэдгийг монголчууд мэддэггүй бололтой. Монголын нэлээд том албаны хүн Германаас чанар сайтай тоног төхөөрөмж худалдаж авахад нь зуучлан туслахыг надаас хүслээ. Боломжийн үнэтэй, хүссэн төхөөрөмжийг нь олоод Улаанбаатар руу үнэ, болон худалдааны нөхцөлийн талаар маш дэлгэрэнгүй мэдээлэл факсаар явууллаа. Хэд хоног хариу хүлээгээд таг чимээгүи болохоор нь факс очсонгүй гэж бодон бүхнийг дахин факсдав. Хайран цаг зав, хүч хөдөлмөр. Хүний урманд факс хүлээн авлаа гээд хоёр үг бичиж болмоор доо. Ямар ч хариу байхгүй, бүр таг чиг шүү! Өөрсдөө хүсэлт тавьчихаад яах гэж байгаа нь ч мэдэгдэхгүй бусдын ажилд садаа болох гэж. Ийм улстай хэн түншлэх вэ? Ийм янзтай яаж урагшилна даа?Хүлээсэн үүргээ биелүүлэхгүй бол хариуцлага хүлээх болно гэдгийг монголчууд нэг л сайн ухамсарлаагүй бололтой. Монголд шударга хууль, шүүх байхгүй юм шигээ. Мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй хүн юу ч хийж болдог (хүчтэний өмнө хүчгүй нь буруутай гэцгээдэг нь дэмий үг биш бололтой), тэгээд хаа сайгүи л ийм байдаг гэж боддог бололтой. Танилд маань нэг монгол түнш нь инээдтэй юм ярьж өгөе гээд ярьжээ. Хүнд мөнгө өгсөн хүн хошой тэнэг: бусдад мөнгө өгснөөрөө нэг тэнэг, буцааж авна гэж бодсоноороо хошой тэнэг гэсэн гэнэ. Хүнд мөнгө өгсөн хүн мэдээж ийм юм сонсоод инээнэ гэж байхгүй нь лавтай. Танил маань инээх ч биш уйлах ч биш болсон биз.Иймэрхүү ов мэхтэй зальжин харьцаа хандлага нь түрхэн зууртаа амжилттай мэт байвч “Муу үг модон улаатай” гэгчээр явуургүй дээ. “Өөх өгсөн хүнтэй өглөө босоод заргалдана” гэгчээр өрөвч зөөлөн сэтгэлийг гэнэн тэнэг байдал хэмээн үзэж буй хүн ихээхэн эндүүрч, төөрөлдөж байгаагаа мэдвэл таарна. Ийм өнөө маргаашаас өөрийг боддоггүй, мулгуу, харалган, найдваргүй байдлаас нь болж яваандаа гар сунгаж, туслах хүнгүй болж, улам доройтож, олон улсын хэмжээнд нэр хүндгүй (монгол улсыг ОУ-ын хэмжээнд дампуурсанд тооцож, олгосон зээл эргэж төлөгдөх найдваргүй гэж тодорхойлсон хэмээн сонссон) болох төдийгүй эцэст нь монголчууд бие биеээ шулан мөлжиж, өөр хоорондоо уралцан, улс оронд нь гэмт хэрэг, авилгал газар авч жинхэнэ дампуурах вий.Сүүлийн үед мэдлэг боловсролтой монголчууд нь гадаадад гарч, авъяас чадвар хүч хөдөлмөрөө хүнийг хүн гэж үзэж, хүн ёсоор ханддаг, хөдөлмөрийг нь үнэлдэг улс оронд зориулах болжээ. Бардам ихэмсэг улс гуйлгачин орон болох вий дээ. Yндэсний бахархал нь музейн үзмэр, түүх болон үлдэх вий дээ. Хүн бүр л Чингис хаан гэж цээжээ дэлдэх юм. Тэр чинь хэзээ цагийн хаан Чингис билээ дээ?! Хий дэмий мөрөөдөж, Чингис хаан гэж хоосон хашгирахын оронд ямар нэг юм хийгээсэй. Монголын нөхцөл байдлыг тун сайн мэдэх танил маань Монголд ойрын арван жилд байдал сайжрахгүй, нааштай өөрчлөлт гарахгүй хэмээн ярьж байна.
Энэ нь эндүүрэл байгаасай!
Tiim shuu ene hunii heleed bgaa zuild barag hudlaa geh gants ch yum alga bugd unen eedee iim bhad yaaj hogjinoo ged yariad bga uls we manaih chin ? Neg hatuuhan bogood aihtar ug heljee монгол улсыг ОУ-ын
хэмжээнд дампуурсанд тооцож, олгосон зээл эргэж төлөгдөх найдваргүй гэж
тодорхойлсон хэмээн сонссон) болох төдийгүй эцэст нь монголчууд бие
биеээ шулан мөлжиж, өөр хоорондоо уралцан, улс оронд нь гэмт хэрэг,
авилгал газар авч жинхэнэ дампуурах вий.
ene hvn mongoliin tuhai ymar vnen helee ve!!! bardam ehemseg uls hezeech hogjihguie ene baidal ni 10n jil bish 100 jil vrgeljilne. manai mongolchuud chine ymiig eveer bish hvcheer shiideh gedeg mulguu ulsuud deer ni huuli ni vilchildeggui, avilgal ni gazar avsan uls hezeech hogjihgui