Нэг. Лас-Вегас
...Өдөр шөнийн 24 цагт амьдрал буцалж байдаг Лас-Вегас хотыг яах ч аргагүй дэлхийн тэргүүн зэргийн шоуны хот гэдгийг бүгд л хүлээн зөвшөөрдөг. Өдөрт хэдэн сая хүн энэ хотыг зорин ирж казинод тоглон мөнгөө алдаж, бас заримдаа олж, олон төрлийн шоу үзэж сэтгэлээ баясган, өдрөөс өдөрт өргөжин тэлж байгаа гайхамшигт байгууламжуудыг харах бүрдээ бишрэн дуу алдана.
Энд хүмүүсийн халаасыг өөрсдийнх нь хүслээр дундалдаг хэдий ч үүнийхээ төлөө харамсахгүй байх сэтгэл зүйн орчныг бүрдүүлсэн байдаг нь бизнесийн ухаан байх. Зочид буудал нь хамдхан, хотын нэг захаас нөгөө зах хүртэл нэг л шугамаар явдаг автобус, гудамжаар нь тайван алхах ахул үзэж сонирхох зүйл мундахгүй. Хүмүүс нь нэг л амгалан тайван, бас хөгжилтэй, сэтгэл санаа нь хөөрүү. Дэлхийн гайхамшигт хотуудын байгууламж, бүжиглэдэг усан оргилуур, гудамжны элдэв шоу тоглолтууд, хүмүүсийн жүжиглэлүүд, казиногийн доторхи дуу алдам байгууламжууд, урлагийн гайхамшигт бүтээлүүд нь үзсэн хэнийг ч болов бишрүүлэн бахдуулна.
Тэр жил би нэг удаа бусдыг дуурайж казинод тоглож үзсэн юм. Яаж ч хичээгээд миний толгойд ямар ч бодит төсөөлөл орж ирэхгүй энэ л орчинд, азаа сорин тоглож байгаа мөнгөө алдах магадлал нь дэндүү өндөр юм билээ. Цөөхөн мөнгө хожсон хэн нэгэн баярласандаа "дахиад бүр илүү их"-ийг хожчих юм шиг хуурамч зөн билэгтээ найдан тавьж тоглосоор, нэг л мэдэх дор анх тоглосон мөнгөн дээрээ хожсон мөнгөө, бас дээр нь багагүй мөнгө нэмэрлэсэн байх тохиолдол дэндүү их. Хүн гэгч бодьгалын өчүүхэн шуналын нууцxан галыг асааж, улам улмаар бадраасаар зовж олсон мөнгийг нь боловсон байдлаар хурааж авч чаддагаараа казино дэндүү "зальтай". Харин Лас-Вегас мөнгөө алдаж сэтгэлээр унасан хүмүүсийн сэтгэлийг нь сэргээж тайтгаруулах олон сайхан зүйлийг байгуулж, бий болгосноороо хүмүүсийг тэгтлээ татдаг байх .
Социализмын үед бидний оюун санаанд гүн бат суулгасан байсан казиногийн хар сүүдэр болох "аллага", "хүчирхийлэл", "янхандалт" энд тэгтлээ айдас төрөн, жихүүцмээр үзэгддэггүй. Өдгөө ч Монголд яригдаад байгаа алдарт "Казиногийн хууль" гэгчид ийн сурталчилж болгоомжилж байдаг хэдий ч, яг үнэндээ энэ хуулийг баталж чадахгүй, дэлгэрүүлэхгүй байгаа үнэн шалтгаан нь өөрсдөө эзэн сууж их мөнгө угаах гэсэн Монголын улстөрчдийн гүн шунал, нууцxан тэмцлээс л улбаатай юм шүү дээ.
Би энэ хотын гудамжаар явж байхдаа, Монголын уудам талын хаа нэгтэй Лас-Вегас шиг ийм хот байгуулж чадвал, тэнд монголынхоо нүүдэлчин ахуй, соёл, түүх, зан заншлыг харуулсан гайхамшигт орчин, үзүүлбэрүүдийг бий болгож дэлхийн хүмүүсийг татаж чадна даа гэж бодож , бас битүүхэндээ атаархаж л байв.
Энэ удаад Лас-Вегаст очихдоо казиног бус, тэнд болдог олон шоу арга хэмжээг сонирхож амжсан минь надад урьд урьдаас шал өөр мэдрэмж төрүүлсэн шүү. Яахав дээ! Мөнгөтэй бас уйдсан хүмүүс нь казино тоглож , азаа туршин сэтгэлээрээ "баяжиж" байхад заавал казинод мөнгөө тушаахгүйгээр, харж баясан, үзэж сэтгэлийн таашаал авч болох олон зүйл энд байдаг аж.
"О" ШОУ
...Ж.Эрдэнэчимэгийн надад тусалснаар, миний үзсэн 2 том шоуны нэг нь "O" шоу байлаа. Энэ шоу нь усан дээрх тоглолт болохоор бүх л тоглолтууд нь усны спорт, урлагийн тоглолтын гайхамшигт хослол болжээ. Усаар бүтээсэн энэхүү тайз нь маш олон янзаар солигдож, энэ бүхэн нь ямар нэгэн түүх, хошин өгүүлэмж, үйл явдлыг дүрслэх аж. Усны гүнд, усан дээр, агаараас ус руу үсрэх циркчилсэн бүх л үзүүлбэрүүд ур чадварын оргил нь байлаа.
Тоглолтын зохиомж, найруулга, өнгө гэрлийн зохицолдооныг үнэхээр бахархахгүй байхын аргагүй. Энэ шоуг 13 жилийн өмнө зохиосон хэрнээ одоо хүртэл энэ хэвээрээ өдөр бүр тоглогдож байгаа гээд бодохоор урлагийн бүтээлийн үнэ цэнэ, сэтгэмж, ур чадвар гэдэг ямархан гайхамшиг болохыг нотлох мэт. Түүнчлэн энэ шоуны гол жүжигчид нь усан спортоор дэлхийн болон олимпод оролцож байсан алдартай тамирчид байдаг тухай, усны гүнд шургасан үзүүлбэрүүдэд аврагчдын бүхэл баг ажиллаж, хамгаалж байдаг тухай тэд надад тоглолтын дараа тайлбарлаж өгсөн юм.
Энэ тоглолтын сүүл хэсэгт усан дээр Монголын нугараач охидын үзүүлбэр гарч ирдэг. Усан дээр Монголын уран нугаралтын гайхамшиг амилах мөчид үзэгчид чив чимээгүй, хааяа уулга алдан шагшрах нь сонсдох төдий. 5 охины хосолсон нугаралтын энэ үзүүлбэр хэн хүний санаанд багтамгүй хэрнээ, зүүд зэрэглээ мэт санагдах. Хүмүүсийн чин сэтгэлээсээ бахдан алга таших мөчид Лас-Вегасын тэнгэрт Монголын гайхамшиг Монголын төрийн далбаа болон намирах мэт сэтгэлд төсөөлөгдөж байсан шүү. Монгол охидын нугарах тэр л мөчид цээж өөрийн эрхгүй огшиж, нэг л бахархал омогшил сэтгэлд мэдрэгдэж байлаа. Тэр л мөчид монголчууд бидний сэтгэлийн гүнд нуугдаж байдаг омогшлоо гэнэт мэдрэх шиг.... Үнэхээр сайхан байсан. Эх орноосоо алс байж, ажил амьдралын элдэв нугачаанд алжааж ядарсан сэтгэлд энэ үзүүлбэр үгээр хэлэхийн аргагүй сайхан мэдрэмжийг авчирч байлаа.
Тоглолтын дараа нугараач охидуудтай уулзаж ярилцаж байхдаа би тэдэнд "Ах нь та нарыг бусдад таниулж, мартсан эх оронд тань сануулах болноо" гэж чин сэтгэлээсээ амалсан юм.
Монголын бахархал
...Одоогоос 13 жилийн тэртээ 14-16 настайдаа Монголоосоо гарч дэлхийд алдартай Канадын "Нарны цирк"-эд ирж байсан энэ охидууд өдгөө нас биед хүрцгээж, дэлхийн шоуны ертөнцөд өөрсдийн гэсэн орон зайтай болж амжжээ. Анх ганцаарчилсан нугаралтаар эхэлж байсан монголын уран нугаралт өдгөө дэлхийн түвшинд гайхуулах хүртлээ хөгжиж, сурталчлагдаж байна. Энэ үйлсэд өдгөө болтол зүтгэж, эдгээр охидын багшаар, туслагчаар өдий болтол ажиллаж байгаа Ж.Эрдэнэчимэг бүсгүйн тухай миний бие өмнө нь "Aжилдаа дуртай байх гэдэг аз жаргал"нэртэй ярилцлага бичсэн. Харин одоо нугараач охидыг танилцуулья.
1. Дашбалжирын Энхжаргал
-1981 онд Улаанбаатар хотод төрсөн
-1989 оноос Монгол Улсын Циркийн дэргэдэх дугуйланд хичээллэж 1991 оноос "Дарь-эх" сэдэвт уран нугаралтын ганцаарчилсан үзүүлбэр үзүүлж, 1992 оноос "Tүмэн эх" чуулгын тайзнаа тоглож эхэлсэн.
-1994 оноос Улсын Циркийн жүжигчин болж 1996 оноос Б.Норовсамбуу багшийн удирдлага дор Д.Намчинхандын хамтаар "Могойн чуулга" нэртэй бүтээл үзүүлэх болсон нь Солонгос Улсад болдог "Хаврын баяр" наадмын "Алтан цом" хүртсэн аж. Мөн ондоо энэ үзүүлбэр нь Хятад Улсад болсон олон улсын циркчдийн тэмцээнээс "Мөнгөн цом" хүртжээ.
-1998 оноос Канадын "Нарны цирк"-ийн "O" шоунд тоглож байна. Тэрээр 2002 онд Америкийн одууд оролцдог "Got Milk" рекламд оролцон тоглосон байна. Түүнчлэн "Тhe View", "Latin Musik Amard" зэрэг олны сайн мэдэх нэвтрүүлэг, хөтөлбөрүүдэд оролцжээ.
Аав Дашбалжир нь Хөвсгөл аймгийн уугуул, эдийн засгийн дээд боловсролтой. Ээж Цэрэнханд нь Говь-алтай аймгийн уугуул, эдийн засгийн дээд боловсролтой.
2. Дамбын Намчинханд
-1983 онд Улаанбаатар хотод төрсөн
-1990 онд Монгол Улсын Циркэд Норовсамбуу багшийн удирдлага дор хичээллэж, 1992 оноос ганцаарчилсан үзүүлбэрээр эстрадын дуу бүжгийн "Варьете" чуулгад тоглож эхэлсэн. Энд тоглож байхдаа ОХУ болон Хятадад аялан тоглож байжээ.
-1995 оноос Д.Энхжаргалын хамт бүтээсэн "Moгойн чуулга" үзүүлбэр нь Солонгос Улсад болсон "Хаврын баяр" наадмын "Aлтан цом", Хятад Улсад болсон олон улсын циркчдийн тэмцээнээс "Мөнгөн цом" тус тус хүртжээ.
-1998 оноос Канадын " Нарны цирк"-ийн "O" шоунд тоглож байна.
Аав Ч.Дамба жолооч. Ээж П.Нансалдулам нь Жолооны сургуулийн ня-бо-гоор ажилладаг.
3. Гантөмөрийн Сараанаа
-19.. онд Улаанбаатар хотод төрсөн
-Анх 9 настайгаасаа нугаралтаар хичээллэж эхэлсэн. Цэнд-Аюуш багшийн шавь
-1993 онд ганцаарчилсан нугаралт бэлтгэж Ардын Дуу Бүжгийн Чуулгад /АДБЧ/ тоглож эхэлсэн.
АДБЧ-д тоглож байхад нь Монголд АНУ-ын тэргүүн хатагтай Хиллари Клинтон айлчилж, тэдний тоглолтыг үзээд хамтдаа авахуулсан зургаа илгээж байжээ.1995 онд Японд АДБЧ-тай хамтад тоглосон.
-1996 онд Т.Энхээтэй хамтран "хос нугаралт" -ын үзүүлбэр бэлтгэж Швед руу 6 сарын гэрээгээр явж тоглож байсан.
-1997 онд Өмнөд Африкт 1 жилийн гэрээгээр тоглосон.
-1998 оноос Канадын "Нарны Цирк"-эд тоглож байгаа. Энд "О" шоунд тоглож байхад нь Хиллари Клинотн ирж үзээд, түүнтэй ирж уулзан баяр хүргэж байсан аж.
Аав Ц.Гантөмөр ОХУ-ын Эрхүүд ТИС-ийг цахилгааны инженерийн мэргэжлээр төгссөн
Ээж. И.Туул ОХУ-ын Эрхүүд ГХИС-ийг орос хэлний багшийн мэргэжлээр төгссөн
4. Түмэндэлгэрийн Энхээ
-19.. онд Улаанбаатар хотод төрсөн
-5 настайгаасаа уран нугаралтаар хичээллэж эхэлсэн.
-12 настайгаасаа мэргэжлийн түвшинд тайзнаа тоглон Израйль, Франц, Швед, Өмнөд Африк сэрэг олон орнуудаар аялан тоглож байсан аж.
-1994 онд Парисийн "Маргаашийн циркчид"-ийн "Cirgue du Demain" тэмцээнээс хос нугаралтын үзүүлбэрээр "мөнгөн медаль", 1994 онд Монте-Карлогийн "Premiere Rapme" тэмцээнээс хос нугаралтаар "мөнгөн цом" хүртэж, 1995 онд БНАСАУ-д болсон "Хаврын баяр" наадамд багаараа тэргүүн байрын шагналыг хүртэж байжээ.
-1998 оноос Канадын "Нарны цирк"-ийн "O" шоунд тоглож байгаад 5 жилийн дараа өөрийн хүсэлтээр гарч хувиараа тоглолт хийж эхэлсэн.
-2003 онд Алдарт Битлзийн дуучин Пол Маккартнийн "Back to the World" аялан тоглолтод оролцсон.
-2004 онд Холливуудын алдарт кино жүжигчин Элизабет Тайлорын Лос-Анжелос дахь гэрт нь очиж уран нугаралтаа сонирхуулж байсан гэнэ.
Аав Ч.Түмэндэлгэр сэтгүүлч мэргэжилтэй, МАХН-ын ТХ -д ажиллаж байсан.
Ээж Ө.Оюун сэтгүүлч мэргэжилтэй
5. Төрбатын Төрчимэг
-1984 онд Улаанбаатар хотод төрсөн
-1991 онд Улсын Циркэд орж Бадарч багшийн удирдлага дор Алтанчимэгтэй хамтран "Хос акробат" үзүүлбэр бэлтгэж, " Хэцэн дээрх тэнцвэр" үзүүлбэрээрээ жинхэнэ жүжигчнээр ажиллаж эхэлсэн аж.
-1997 оноос Норовсамбуу багшийн удирдлагаар "Толгой дээрх ваартай цэцэг", "Бурхан" нэртэй ганцаарчилсан үзүүлбэрүүд, "Хос бурхан" нугаралт, "Солонгын 6 хос нугаралт", "Уран сэтгэмжийн 4 хос нугаралт" үзүүлбэрүүдийг тоглож байжээ.
-2003 оноос Канадын "Нарны Цирк"-ийн "O" шоунд тоглож байна
Аав Б.Төрбат Архангай аймгийн уугуул, 1997 онд нас барсан.
Ээж Т.Оюунчимэг Увс аймгийн уугуул, 97 -р цэцэрлэгт багшаар ажилладаг
6. Баярцогтын Одмаа
-1986 онд Эрдэнэт хотод төрсөн
-1995 онд Улсын Циркэд Мажигсүрэн багшийн удирдлагад хичээллэж эхэлсэн.
-1997 онд Итали улсад болсон "Bravo Bravisimo" нэртэй олон улсын авьяаслаг хүүхдийн тэмцээнээс 6 хосын нугаралтаар тусгай байрын шагнал авчээ.
-1998 онд Шведэд болсон олон улсын циркчдийн тэмцээнээс 4 хосын нугаралтаар тэргүүн байр эзэлж байв.
-1999 онд Японы "Какinuma circus" нүүдлийн цирктэй 1 жилийн гэрээгээр Японд аялан тоглолт хийсэн.
-2001 онд Хятадад болсон олон улсын циркчдийн тэмцээнээс Амаржаргал ахлагчтай хүнд жингийн үзүүлбэртэй хамтарч тоглон 2-р байр эзэлсэн.
-2002 онд Итали улсад болсон "Golden Circus" олон улсын циркчдийн тэмцээнээс Халиунтай хамтарсан хос нугаралтын үзүүлбэрээр 2-р байр эзэлж байв
-2005 он хүртэл Хятад, Орос, Солонгос, Тайван, Герман, Япон, Итали зэрэг улс орнуудаар аялан тоглолт хийж байсан аж.
-2005 оноос Канадын "Нарны Цирк"-ийн "O' шоунд тоглож байна. 2008 АНУ-ын " The View" Телевизийн шоунд оroлцжээ.
Аав Д.Баярцогт Булган аймгийн уугуул. Эрдэнэт хотын УБҮ-т ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарсан. Ээж Л.Отгончимэг Булган аймгийн уугуул. Эрдэнэт хотын УБҮ-т ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарсан.
7. Дуламсурэнгийн Нарангуа
-1987 онд Улаанаатар хотод төрсөн
-6 настайдаа Цэнд-Аюуш багшийн шавь болж уран нугаралтаар хичээллэж эхэлсэн.
-1997 онд Италийн Gremano хотод болсон олон улсын хүүхдийн урлагийн наадамд оролцож тусгай шагнал хүртэж байв
-2001, 2003 онуудад Хятад улсын Хэбэй хотод болсон олон улсын циркчдийн тэмцээнээс "хүрэл"медаль, 2003 онд ОХУ-д зохиогдсон олон улсын циркчдийн тэмцээнээс "мөнгөн" медаль, 2006 онд Итали улсад болсон "City of Latina" олон улсын циркчдийн тэмцээнээс "мөнгөн" медаль тус тус хүртсэн аж.
-2001 -2005 онуудад Хятад улсын Бээжин, Шанхай, Гуанжоу, Хаунгжоу зэрэх хотуудаар аялан тоглолтод оролцож, 2002 онд Хятад улсад, 2003 онд ОХУ-д зохиогдсон "Mонголын соёлын өдрүүд"эд оролцож, 2006 онд Японы Токио, Тайваны Тэбэй хотод зохиогдсон олон улсын EXPO үзэсгэлэнгүүдийн арга хэмжээнд оролцож байжээ.
-2007 оноос Канадын "Нарны цирк"-ийн "O" шоунд оролцож байна.
...Тэр оройн тоглолтын дараа бид хамтдаа нилээд удаан ярилцаж сууцгаасан юм. Тэдний түрүүч нь бараг 30 нас хүрч зарим нь гэр бүлтэй болж амжсан гэсэн. 7 хоног бүрийн 5 өдөрт 10 тоглолтыг тасралтгүй 13 жил тоглож байгаа тэд ямар ч зав чөлөөгүй энэ хугацааг үдсэндээ харамсдаггүй боловч ирээдүйнхээ төлөө, бас өөрсдийн боловсролын төлөө санаа тавьж зав чөлөөгөөрөө суралцаж байгаа гэсэн.
Монголчуудтай цөөхөн тааралддаг тухайгаа ярьж, нэг удаагийн тоглолт дээр нь хэсэг залуус тэднийг үзүүлбэрээ үзүүлэх үед нь "Чингисийн Монгол" гэж дуудаж байхыг сонссон тухайгаа, дараа нь бусад жүжигчид тэднээс энэ тухай асуухад нь гайхуулж байсан тухайгаа дурсан ярьж байв. Хааяа монголчуудтайгаа тоглолтон дээр тааралдах нь сайхан байдаг шүү гэж тэд өгүүлнэ билээ.
Их л бага наснаасаа Монголын Циркэд уран нугаралтаар хичээллэж, дэлхий дахинаа Монголын нэрийг дуурсгаж явсан тэд өнөөдөр дэлхийн шоу бизнесийн оргил нь болох Канадын "Нарны цирк"-ийн "O' шоунд Лас-Вегас хотноо Монголоороо овоглож, Монголын нэрийг, Монголын Төрийн далбаатай хамтад нь мандуулж явна. Тэднээр бахархахгүй байхын аргагүй. Яг энэчлэнгээр Монголын Циркийн маш олон жүжигчид, нугараачид энэ дэлхийн хаа нэгтээ Монголынхоо нэрийг дуурсгаж, гайхамшигаар нь сурталчилж л яваа. Тэдний зарим нь гэрээгээр, зарим нь "бор зүрхээрээ" яваа хэдий ч тэд үргэлж л Монголоороо овоглож, сэтгэл зүрхэндээ ямагт Монголоо тээж, бахархал омогшилоороо гайхуулж л яваа.
Төгсгөл
Энэ бичлэгүүдийг удахгүй болох Монголын Цирк байгуулагдсаны 70 жилийн ойд зориулах санаа төрсөн. Аугаа түүхтэй Монголын Цирк өдгөө зориулалтын ганц барилгаа ч алдаж, нүүдэлчин мэт гадаад орнуудаар аялж явна. Хэрэв энэ бүхнийг нэгтгээд, нэгэн сайхан боломжийг олгох аваас Монголын гайхамшиг цогцлон босох ирээдүй бий. Магадгүй Монголчуудыг уул уурхайгаар биш, урлаг соёлын гайхамшигаар нь дэлхий бахархан бишрэх сайн цагийн эхлэл байж болох.
Эдгээр охидуудтай ярилцаж суухад Монголын төрөөс тэдний авьяас билэг, хөдөлмөр зүтгэлийг үнэлсэн хэмжүүр нь даан ч ичмээр. Арлын Япон оронд мэргэжлийн сумо бөхөөр амжилт гаргаж байгаа залуусаа бахархан магтаж, өргөмжлөн мандуулж байх цаг дор, дэлхийн шоуны ертөнцөд өөрийн орон зайгаа бий болгон гайхуулж яваа тэд, тэднээс дутуу гэж үү?
Баруун солгойгүй тарааж байдгаас үнэ хүндээ алдсан "Соёлын тэргүүний ажилтан" цол тэмдэг ч эдэнд байхгүй. Гэхдээ тэд энэхүү мундаг ертөнцдөө өндрөөр үнэлэгдэж л яваа.
Ямар нэгэн ойн арга хэмжээ болохоор л хүн бүр шагналын тухай боддог байх. Монголд минь тогтсон энэхүү жишгээр эдгээр хүмүүсээ Монголын төр нэгэн удаад чин шударгаар үнэлж, чин сэтгэлийн урам өгөөсэй гэж хүсч байна. Тэднийг хэн нэгнээс илүү мундаг нугардагийнх нь төлөө бус, дэлхийн шоуны ертөнцөд монгол орноо сурталчилж, гайхуулж яваагийнх нь төлөө шүү. Эх орных нь үнэлгээ гэдэг, гадаадад ажиллаж бүтээж байгаа монголчуудад их урам, сэтгэлд нь гийсэн наран, илүү ихийг хийх тэмүүлэл болж өгдөг.
Монголын бахархал улам ихээр бадрах болтугай.