Умайн ерөндөг /мушгиа/. Умайн ерөндөг олон янз хэлбэртэй, даавартай, дааваргүй зэрэг байдгаас орчин үед Т хэлбэрийн, зэстэй Си-200 ерөндөгийг олонтой хэрэглэж байна. Манай дэлхийн 60-65 сая эмэгтэйчүүд умайн ерөндөг хэрэглэж байна.

Жирэмслэхээс сэргийлж буйг тайлбарласан биологийн, биохимийн, механик, дааврын, ферментийн, дархлалын зэрэг олон онол байдаг. ДЭМБ-ын мэдээлснээр:

1.   эр бэлгийн эсийн хөдөлгөөн саатуулна

2.   үр хөврөл, умайд орж ирэх хугацааг алдагдуулдаг

3.   үр хөврөл умайн хананд бэхлэгдэхийг саатуулдаг гэж үзсэн байна.

Умайн ерөндөгийн үйлчилгээний механизм

А.   Үр тогтохын өмнө

1.   Эр бэлгийн эсийн идэвхи, амьдрах хугацааг бууруулдаг

2.   Умайн салстын шүүрлийн эр бэлгийн эсийн эсрэг идэвхийг нэмэгдүүлдэг

3.   Эм бэлгийн эсийн амьдрах хугацааг богиносгодог

4.   Умайн гуурсны гүрвэлзэх хэвийн хөдөлгөөний эсрэг хөдөлгөөн үүсгэдэг.

Б.   Үр тогтох уед

1.   Умайн гуурсны гүрэлзэх хөдөлгөөн, умайн агшилтын байдал өөрчилдөг

2.   Умайн салстын иммун чанар өөрчлөгдөж хэсгийн дархлаа үүсэхээс гадна үжилгүй /халдваргүй/ үрэвсэл үүссэнээс умайн хөндийн макрофаг нэмэгдцэг.

3.   Умайн салстын фермент бодисын солилцооны ялгаралд өөрчлөлт ордог

4.   Умайн салст хугацаанаасаа өмнө шүүрэл ялгаруулж эхэлдэг. Умайн салстад үр хөврөл бэхлэгдэх боломжийг ингэж алдагдуулдаг.

Харин даавар агуулсан ерөндөгийн хувьд умайн хүзүүний сувгийн салст өтгөрүүлснээр эр бэлгийн эс нэвтрүүлэхгүй, умайн салстын нөхөн төлжилт удаашруулах, үр тогтолтыг дарангуйлах зэрэг нэмэгдэл сайн талууд илэрдэг.

Умайн ерөндөг тавих үед умай цоолох, бага аарцагийн эрхтний үрэвсэлийн өвчин үүсэх, биений юм хямрах, жирэмслэх зэрэг дутагдал ажиглагдана.

Хориглох заалт: А. Т у й л ы н- 1. жирэмсэн үед; 2. умай ба умайн хүзүүний хорт хавдар, урьдал үе; 3. шалтгаан тодорхойгүй умайн цус алдалт; 4. цочмог, дахисан бэлгийн замын халдвар; 5. зэст харшилтай зэрэг болно.

Б. Харьцангуй-1. Умайн гадуурхи жирэмслэлтээр хүндэрч байсан; 2. Умайн хөндий өөрчлөлттэй /гажиг хөгжил, умайн үр гэх мэт/; 3. Цус багадах өвчтэй; 4. Төрж байгаагүй, үргүйдэл; 5. Биеэ үнэлэгчид; 6. Дархлал идэвхжлийн эмчилгээ хийлгэж байгаа үед; 7. Цусны эмгэгтэй гэх мэт.

Ерөндөгийг тавих ба авах арга техник.

Ерөндөг тавихын өмнө эмэгтэйд бүх талын шинжилгээ хийж, эсрэг заалт байгаа эсэхийг тодруулдаг. Ерөндөгийг дуртай өдрөө тавьж болно гэх боловч ихэнх эмч нар биений юмны мөчлөгийн 4- 8 өдөрт тавих нь тохиромжтой гэж үздэг. Түүгээр ч зогсохгүй эхэс төрсний дараахан, төрсний дараа үеийн төгсгөлд, аборт хийсний дараахан ерөндөг тавьж болох өвөрмөц аргачиллууд боловсрогджээ.

Эмчийн гар, эмэгтэйн гадна, дотор эрхтэнг спирт, иодоор ариутгасны дараа ариун нөхцөлд хадгалагдсан ерөндөгийг задлан, зориулалтын тариурт байрлуулан умайн хөндийд тарихад ерөндөг тэнийж байрлалаа олж хэлбэрждэг. Умайн хүзүүний сувгийн гадна амсраар нарийн утас /сахал/ заавал цухуйлгаж орхино. Авахдаа нарийн утаснаас татаж авна.

Жирэмслэхээс хамгаалах механик, химийн бусад аргууд. Энэ аргуудад: эрэгтэйчүудийн: хурьцал завсарлах /ил дуусгах/, бэлгэвч; эмэгтэйчуудийн: эмгүй механик, үтрээний хаалт, умайн хүзүүний таглаа; эмтэй механик хаалтууд- үтрээний сэвсгэр хөвөнцөр бодис,эмэгтэй бэлгэвч, эр бэлгийн эс устгадаг бодис /спермицид/, биений юмны хуанли хөтлөх олон аргууд байдаг.

Ил дуусгах. Дур ханахаас өмнө эрэгтэйн бэлэг эрхтнээ үтрээгээс сугалж, эр үртэй шингэн /сун/-г гадуур гаргах аргыг урт удаан хугацаанд хэрэглэж ирсэн.

Бэлгэвч. 50-иад жилийн тэртээгээс каучукан резинээр хийж байсан бол одоо хонины нарийн, бүдүүн гэдэсний гялтан хальсаар 0,06 мм зузаантай хийж байна.

ДОХ болон бэлгийн замаар дамжин халдварладаг бусад өвчнөөс хамгаалах гаж нөлөөгүй, эмнэлгийн хяналтгүй ашиглах боломжтой, үнэ хямд, биедээ авч явахад хялбар зэрэг сайн талтай; мэдрэмж багасах, эвгүй мэдрэмж төрүүлэх, резин, тосонд харшил өгөх зэрэг ашиггүй талуудтай юм. Сүүлийн жилүүдэд 15 см урт, 7 см диаметртэй, бортгон хэлбэрийн, үтрээнд хийдэг эмэгтэй бэлгэвч хурдацтай дэлгэрч байна.

Үтрээний хаалт /өрц/. Цагирган хөвөөт хүрээнд бэхлэгдсэн хөндийт резинэн өрц маягийн хаалт юм. Түүнийг үтрээний арын хүнхрээ, умдаг ясны үеийн нумын ар хана хоёрын хооронд тулгаж тэвхдэж байрлуулна.

Умайн хузүуний таглаа. Резин, хатуувтар таглааг умайн хүзүүнд угладаг. Сүүлийн жилүүдэд левоноргестрел агуулсан таглаа, ноноксинол- 9 ялгаруулдаг үтрээний хаалт зэргийг хийж байна.

Эр бэлгийн эсустгадаг эм/спермицидүуд/. Үтрээнд буй эр бэлгийн эсийг бэлэг эрхтний дээд хэсэгт орохоос өмнө идэвхигүй болгодог химийн бодисууд юм. Найрлага янз бүр боловч ихэвчлэн 60-100 мг спермицид агуулсан тос, цэлцгий, хөөсрөгч бодис, хайлдаг лаа, хөөсрөгч шахмал, хөөсрөгч лаа, уусдаг гялгар цаас, сархинаган сэвсгэр бодис зэрэг хэлбэрээр хэрэглэдэг. Хөөсөрдөг шахмал, хайлдаг лаа зэрэг нь үтрээнд хийснээс хойш 10, уусдаг цаас 5-15 хормын дараа үтрээд тархаж, умайн хүзүүг хангалттай бүрхдэг.

Жирэмслэхээс хамгаалах мэс засал. Жирэмслэхээс хамгаалах мэс заслыг хуулиар зохицулах 4 төрлийн арга дэлхий дахинд мөрддөг. Үүнд: 1. Хуулинд тодорхой заагдсан; 2. Хуулиар хориглоогүй; 3. хууль бус хийгдсэн; 4. Хуулинд тодорхой тусгагдаагүй жирэмслэхээс хамгаалах сайн дурын мэс засал гэж ангилдаг. Хятад, Өмнөд Солонгос, Англи, АНУ, Энэтхэг зэрэг орнууд хуулиар хориглоогүй байхад Бирма, Сомали, Испани, Турк, Саудын Араб хуулиар хоргилсон, Францаар ярьдаг Африкийн улс, Дорнод Европын болон Латин Америкийн зарим орнууд «Бие махбодид санаатайгаар учруулсан» гэмтэл хэмээн үздэг, Лалын шашинтай улс орнууд уг үйлдлийг хуулиар хоргилдог.

Эмэгтэйчуудэд хийгдэх жирэмслэхээс хамгаалах мэс засал. Хэвлийн- минилапротоми, лапароскопи, үтрээний- кольпотоми, кульдоскопи, умайн хүзүүний- гистероскопи, битүү хүрэх, олон замаар, гуурсан хоолойн сувгийг оёж, цахилгаанаар түлж битүүлдэг.

Гуурсан хоолойн сувгийг мэс заслын аргаар боох, Мадленер, Учида, Померой, Ирвиний болон Фимбриектоми зэрэг олон аргаар хийдэг.

Эрэгтэйчуудэд хийх мэс засал /вазектоми/. Гагцхүү эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэндийн хамгаалах, олон төрөхөөс сэргийлж эрэгтэйчүүдийн үрийн сувгийг таслах /боох/ мэс заслыг, хэсгийн мэдээ алдуулалтын дор амбулаториор 5-15 хормын хугацаанд хялбархан хийдэг.

Бидний үзсэн жирэмслэхээс хамгаалах олон янзын аргууд нь гэр бүл төлөвлөлтийн зорилт хэрэгжүүлэхэд үндсэн үүрэг гүйцэтгэдэг юм.