Үнэн гээчийг энэ улс орноос хайгаад олохыг болив. Үймээний улмаас 72 хүн сураггүй болов хэмээн Ц.Элбэгдорж АН-ын индэр дээрээс мэдэгдэж ахуйд “Ийм олон хүн алга болсон нь худлаа” хэмээн ЦЕГ-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч Ч.Амарболд, ТЕГ-ын дарга Р.Болд нар сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгч байх юм.
72 иргэний ар гэрийнхэн багаар бодоход 300 орчим хүн байж таарна. Тэд л үнэнийг үүрээд алхаж яваа байх гэсэн таамаглалаас өөр юу ч үлдсэнгүй.

МҮОНТ үүргээ гүйцэтгэснээрээ буруудав
Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр ноцтой хүнд үед Онцгой байдал зарласнаараа буруудах янзтай болж хувирав. Үймээнд олон нийтийг турхиран уриалж, ард түмний сэтгэлзүйд нөлөөлж байсан телевизүүдийн эфирийг дөрөв хоног хаасан нь тухайн үедээ оновчтой шийдвэр байсан гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Хачирхалтай нь АН-ын хэсэг нөхөд, Онцгой байдлын үеэр “ганцаараа” ажилласан МҮОНТ-ийг буруутган, Үндэсний зөвлөлийнхнийг улстөржүүлэн байцааж, бахаа хангахыг харав. Үймээн самууны үеэр хөдөө орон нутагт сонгуульдаж явсан гишүүд олон нийтийг мөргөлдөөнд уриалахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн эл телевизүүдийн таагүй нөлөөг олж хараагүй юм байлгүй гэж ойлгохоос. Энд дахиад л өнөөх шидэт үнэн гээч маань хаа нэгтээ төөрчихсөн бололтой.

Элбэгээгийн тавьсан түймэр
Хар мягмар гариг буюу долдугаар сарын 1-ний өдөр Со гавьяаттай хамт Сүхбаатарын талбайд “агсам тавьж”, цугласан олныг уриалан турхирч байсан АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж “Үймээнийг цагт нь зогсоож чадаагүй учир С.Баярын Засгийн газар огцрох ёстой” хэмээн хадуурч давхив. Элбэгээгийн тавьсан түймрийг унтрааж чадаагүй С.Баяр огцрох учиртай юм байх. Өнөө гайхал үнэн гэгч Элбэгээ, С.Баяр хоёрын дунд өнгөө хувиргаад гүйж яваа нь энэ үү? Энэ бүхнээс харахад хар мягмар гариг үнэнийг үгүй хийсэн аж. Эл үймээнийг далимдуулан үндэсний баатар, ясны хувьсгалч болох гэж зарим нь сандран ээрч байхад Л.Гүндалай нарын гүйдлээ олоогүй нэгэн нь од болох санаатай шоудан дэвхцэж эхлэв.

Уснаас хуурай гарах оролдлогууд
Ийм нэгэн үймээн болсон нь үнэн. Үүнийг хэн нэг нь зориуд зохион байгуулж, улмаар төрийн эргэлт гаргахаар санаархсан нь үнэн. Хэрэв амжилт олж, МАХН-ыг С.Баяртай нь түлхэн унагаад, өрнийн орнуудын өнгөт хувьсгалын жишгээр Засгийн эрх жагсагчдын гарт орсон бол эдүгээ байдал арай өөрөөр өрнөх байв. Ардчилсан хувьсгалын хоёр дахь шатыг удирдсан үндэсний лидерээр тодрохын тулд Ц.Элбэгдорж, Б.Жаргалсайхан, Х.Баттулга, О.Магнай, Ж.Батзандан нар өрсөлдөн уралдаж, өмчирхөн уралцах байсан гэдэг нь үнэн юм. “Би хувьсгал хийсэн, би жагсаалд анх дуудсан” гээд л гол дүрийн төлөө гоомой аашилцгаах байсан биз.

Түймэрт автсан МАХН-ын байр, СТӨ, соёлын үнэт үзмэр, хөгжмийн зэвсгүүд “муусайн коммунистуудыг” устгах их замд тохиолдсон бага хохирол хэмээн нэрлэгдэж байна. “Агуу их хэргийн төлөө бага ч гэсэн хохирол амсах нь тодорхой байсан” хэмээн жагсаалыг зохион байгуулагчид мэдэгдэх байсан нь эргэлзээгүй. Харин одоо байдал өөрөөр эргээд байна. О.Магнай, Ж.Батзандан нарыг зоригжуулан турхирч, хувийн зорилгодоо ашигласан зарим улстөрч нуугдах гэж ядарч явна.
Хэлсэн үгээ хэлээгүй хэмээн зүтгэж, жагсаалын үеэр хүлээсэн үүргээ үгүйсгэн өрвөлзөх болов. Энэ хоёр залууд хамаг хэргийг үүрүүлээд өөрсдөө уснаас хуурай гарахын тулд “Гэрчийг устга” гэж тушаахаас ч буцахгүй байх шиг.

ХЭТ улстөржилт ардёиллыг хямдруулж байна
Үймээнтэй шөнө амь үрэгдсэн хүмүүсийг хэн буудсан бэ гэдэг асуултыг улстөржүүлэх их амархан. Чухам энэ мэтийн анхаарал татах сэдвийг улстөржүүлж, үнэнийг төөрөгдүүлэн үгүйсгэж буй нь ард түмний итгэлийг үгүй хийж байгаа юм. Цагдаа нар буудсан хэмээн АН-ын индрийг ашиглан Ц.Элбэгдорж хашгирч байхад ЦЕГ-ын удирдлагууд галт зэвсэг хэрэглээгүй хэмээн албан мэдэгдэл гаргажээ.

Шоу ийнхүү үргэлжилсээр байх юм бол Монголын ардчилал жинхэнэ утгаараа, агуулгын хувьд хямралд хүрэх нь. Долдугаар сарын 1-ний өдөр жанжны талбайд хар багтай залуусаар хүрээлүүлэн дүрдээ итгэж явсан Элбэгээ ганцхан хоногийн дараа Гэмтлийн эмнэлэгт хохирогчдыг эргэн жүжиглэв. АН-ын нэр хүнд түүнтэй хамт түргэн хурдтай уруудах болов.
Чухамдаа Ц.Элбэгдорж уснаас хуурай гарахын тулд юу ч гэж хэлж, ямар ч ааш гаргахаас буцахгүй байгаа нь үнэн. Энэ байдал нь ардчиллыг хямрал болгон хувиргахад том үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэдгийг ухаарах цаг болсон баймаар.

Гэмт хүн гэлбэлзэж, гэнэн адуу үүрсэв үү?
“АН-ынхан Элбэгээд “панаалдуулж” ханахгүй юм” гэсэн хэлц үг хэл ороож, чих мялаах болов. Сонгуульд намаа ялагдуулсан дарга огцрох учиртай. Хэрэв энэ удаа огцорчихвол Ц.Элбэгдоржийн улс төрийн карьер эвгүй тийшээ эргэх юм. Шуудхан хэлэхэд Ерөнхийлөгчийн сонгуулиас өөр гарц үлдэхгүй. Тиймээс ч Ц.Элбэгдорж АН-ын даргын суудлаас үхэн хатан зууралдаж, эрх ямбаа хэвээр үлдээхийн тулд намын нэр хүнд, Монголын ардчиллаар барьцаалсан бодлогогүй үйлдлүүдийг ар араас нь хийсээр буй. Үймээн самууны голлох дүрд тоглосон тэрбээр гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэгчээр “Миний тавьсан түймрийг та нар унтрааж чадаагүй тул огцрох ёстой” хэмээн “мэдэн будилж” байх юм. АН-ын зарим гэнэн гишүүн дагаж хуйлраад давруулчих янзтай. З.Энхболдоос эхлээд “Галын машин МАХН-ын байрны урдаас биш, өөр талаас нь орж түймрийг унтрааж болох л байсан” хэмээн мэдэмхийрэв. Гал унтраагчид руу үймээн дэгдээгчид хэрхэн дайрч, машиныг нь хэрхэн бүчин авч, урагшлах ч, ухрах ч аргагүй болгож байсныг үзэгчид бүх телевизээр харсан нь хангалттай биш үү.

Юутай ч АН-ынхан үймээн самуунаас намаа нэр цэвэр авч гарахыг эрмэлзэж байна. Ингэх нь ч зөв. “Хэрэв би байсан бол ийм явдал гаргуулахгүй байсан” хэмээн өгүүлсэн Э.Бат-Үүлийн философи энд үйлчилж буй. Нэгэнт тэр нэгэн мягмар гаригийг хараар будахад АН-ын дарга гол, эсвэл “дайвар” үүрэг гүйцэтгэлээ. Ийм тохиолдолд болчимгүй даргаасаа болж дайвчихаад байгаа намынхаа нэр хүндийг өмгөөлөх нь АН-ын гишүүдийн үүрэг. Энэ өмгөөлөлд нь Ц.Элбэгдорж багтаж гарч чадвал болж байгаа нь тэр. Гэтэл намынхаа нэр хүндийг өмгөөлөх гээд Ц.Элбэгдоржийг давруулаад байгаа нь гайхмаар. АН-ынхан нөхцөл байдал эвгүй байгаа үед даргыгаа огцруулахаас түр түдгэлзсэн тухай мэдээлэл бий. Гэхдээ энэ нь Ц.Элбэгдоржийн алдааг өмөөрөн уучилж буй хэрэг биш байлтай. Эсвэл гэмт Элбэгээ гэлбэлзэж, “гэнэн” АН түүнийг даган “үүрсээд” байгаа хэрэг үү?

Ялагдлын үр дагавар
Зургадугаар сарын 30-ны орой юу болов? Ялагдал хүлээсэн БНН, ИХН, ҮШН, Эх орон намын төлөөллүүд “Буян” компанийн байранд цуглаж, МАХН руу дайрах төлөвлөгөө боловсруулсан нь ил, далд шугамаар орж ирж байгаа мэдээллээс тодорхой болсон. АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж УИХ-д 28 суудал авсан амжилтаа баллуурдаж, ялагдал хүлээн нэг ч суудалгүй хоцорсон намуудын дарга нартай хуйвалдан үймээнийг өөгшүүлсэн гэдэг нь нийтэд илэрхий байгаа.

Өөрөөр хэлбэл БНН, ИХН, ҮШН, Эх орон намуудын ялагдал, АН-ын цөөнх болсны үр дагавар буюу үнэ цэнийг өнөөдөр дахиад л ард түмэн үүрч байна. 70 орчим тэрбум төгрөгийн хохирол, төөрөлдсөн иргэдийн амь нас, эрүүл мэндээр дээрх намуудын ялагдал үнэлэгдэж байгаа юм. Эндээс л харин үнэн үнэртэх төдий мэдрэгдэж буй.

Буруу бүхэн бусдынх гэж үү?
Бороо орохгүй болохоор гандлаа, ган боллоо гэлцэх. Бороошоод эхлэхээр усан борооны хэрэг алга гэж шандуурах. Үүнтэй адил үг, үсэг бүрийг улстөржүүлж, үйлдэл, үүрэг болгоныг цөөнхийн сөрөг тоглолтоор сөрж тайлбарласаар байтал үнэн гээч нь завхрав, замхрав. Түймэр унтраасангүй, үймээнийг цагт нь зогсоосонгүй гэж С.Баяр буруудав. Онцгой байдал зарласан гэж Н.Энхбаяр буруудав. “ганцаараа” бүрэн эрхтэй ажилласан гэж МҮОНТ буруудав. Дөрвөн өдөр эфирт нойргүй шахам мэдээ дамжуулсан сэтгүүлчдийг барьж хорих гээ юу?

Цагдаа, хүчнийхнийг хүчирхэг болгох хэрэгтэйг ухаарч, бороохой, бамбайныхаа тоог олшруулъя гэж хэлснээрээ ЦЕГ буруудав. Үймээн дэгдээгчдээс МАХН-ын байранд байгаа хүмүүсийг хамгаалснаараа цагдаа нар буруудав. Улангасан довтолж, юу хийж байгаагаа ухаарахаа больсон согтуу жагсагчид хэн нэгнийг МАХН-ын байрны үүдэнд дүүжлэхийг харах гээ юу?
Зөв юм гэж алга. Ялалт байгууллаа гэж МАХН буруудав. Орон даяар хэд хоног нойргүй ажилласныхаа төлөө СЕХ буруудав. Цөөн хэдэн тойрогт үүссэн будлианыг дэвэргэн, энэ байгууллагын үйл ажиллагааг үгүйсгэж, УИХ-ын сонгуулийг үймээн болгон хувиргаж буй нь “мордохын хазгай” гэдгийг хүн бүр сэтгэлийнхээ мухарт мэдэрч суугаа.

Иргэд итгэл үнэмшлээрээ тоглуулахаас айж байна. Гэтэл цэнхэр дэлгэцээр “Магнай надад нэг сая төгрөг өгсөн” гэж ярьсан залуу эрүүл бус болж “буруудах” нь сонин. Дэнжийн мянга дахь албадан саатуулах байранд хоригдсон хүмүүсийг МАХН-ынхан  тамлан зовоож байна хэмээн нэг нь хашгирч, Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга Д.Солонго үүнийг үгүйсгэхийг сонсов. Хэн нь үнэн, хэн нь худал яриад байгааг ойлгоход бэрх. Үймээний эргэн тойронд түгсэн мэдээллүүд энэ мэтээр гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалттай телевиз бүрийн дэлгэцээр өнгөө хувирган цацагдаж, сонин бүрийн хуудаснаа “сохрын газар сохор” гээчийг давтан агуулгаа алаглуулав.

ЭЦЭСТ НЬ
Энэ ард түмнийг яаж ч элэг барьж, хуурч, доромжилж болно. Бие бие рүү нь нохой шиг турхирч болно. Тийм боловч хэдэн зууны турш энэ мэт үйлдлийг ардын цөлх ухаан, өвгөдийн уужуу байр суурь, нүүдэлчин зон олны хүлээцтэй хэрнээ хүртээмжтэй оюунаар Монголын ард түмэн угтаж, үдсээр ирсэн гэдгийг мартаж болохгүй.
Үнэнийг ард түмэн хэзээ ямагт ялган шүүж, тунгаан мэдэрч чаддаг. Тэд хэзээ ямагт шударга шүүгч байдаг.

Р.Эмүжин 

Үнэн гээчийг энэ улс орноос хайгаад олохыг болив. Үймээний улмаас 72 хүн сураггүй болов хэмээн Ц.Элбэгдорж АН-ын индэр дээрээс мэдэгдэж ахуйд “Ийм олон хүн алга болсон нь худлаа” хэмээн ЦЕГ-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч Ч.Амарболд, ТЕГ-ын дарга Р.Болд нар сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгч байх юм.
72 иргэний ар гэрийнхэн багаар бодоход 300 орчим хүн байж таарна. Тэд л үнэнийг үүрээд алхаж яваа байх гэсэн таамаглалаас өөр юу ч үлдсэнгүй.

МҮОНТ үүргээ гүйцэтгэснээрээ буруудав
Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр ноцтой хүнд үед Онцгой байдал зарласнаараа буруудах янзтай болж хувирав. Үймээнд олон нийтийг турхиран уриалж, ард түмний сэтгэлзүйд нөлөөлж байсан телевизүүдийн эфирийг дөрөв хоног хаасан нь тухайн үедээ оновчтой шийдвэр байсан гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Хачирхалтай нь АН-ын хэсэг нөхөд, Онцгой байдлын үеэр “ганцаараа” ажилласан МҮОНТ-ийг буруутган, Үндэсний зөвлөлийнхнийг улстөржүүлэн байцааж, бахаа хангахыг харав. Үймээн самууны үеэр хөдөө орон нутагт сонгуульдаж явсан гишүүд олон нийтийг мөргөлдөөнд уриалахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн эл телевизүүдийн таагүй нөлөөг олж хараагүй юм байлгүй гэж ойлгохоос. Энд дахиад л өнөөх шидэт үнэн гээч маань хаа нэгтээ төөрчихсөн бололтой.

Элбэгээгийн тавьсан түймэр
Хар мягмар гариг буюу долдугаар сарын 1-ний өдөр Со гавьяаттай хамт Сүхбаатарын талбайд “агсам тавьж”, цугласан олныг уриалан турхирч байсан АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж “Үймээнийг цагт нь зогсоож чадаагүй учир С.Баярын Засгийн газар огцрох ёстой” хэмээн хадуурч давхив. Элбэгээгийн тавьсан түймрийг унтрааж чадаагүй С.Баяр огцрох учиртай юм байх. Өнөө гайхал үнэн гэгч Элбэгээ, С.Баяр хоёрын дунд өнгөө хувиргаад гүйж яваа нь энэ үү? Энэ бүхнээс харахад хар мягмар гариг үнэнийг үгүй хийсэн аж. Эл үймээнийг далимдуулан үндэсний баатар, ясны хувьсгалч болох гэж зарим нь сандран ээрч байхад Л.Гүндалай нарын гүйдлээ олоогүй нэгэн нь од болох санаатай шоудан дэвхцэж эхлэв.

Уснаас хуурай гарах оролдлогууд
Ийм нэгэн үймээн болсон нь үнэн. Үүнийг хэн нэг нь зориуд зохион байгуулж, улмаар төрийн эргэлт гаргахаар санаархсан нь үнэн. Хэрэв амжилт олж, МАХН-ыг С.Баяртай нь түлхэн унагаад, өрнийн орнуудын өнгөт хувьсгалын жишгээр Засгийн эрх жагсагчдын гарт орсон бол эдүгээ байдал арай өөрөөр өрнөх байв. Ардчилсан хувьсгалын хоёр дахь шатыг удирдсан үндэсний лидерээр тодрохын тулд Ц.Элбэгдорж, Б.Жаргалсайхан, Х.Баттулга, О.Магнай, Ж.Батзандан нар өрсөлдөн уралдаж, өмчирхөн уралцах байсан гэдэг нь үнэн юм. “Би хувьсгал хийсэн, би жагсаалд анх дуудсан” гээд л гол дүрийн төлөө гоомой аашилцгаах байсан биз.

Түймэрт автсан МАХН-ын байр, СТӨ, соёлын үнэт үзмэр, хөгжмийн зэвсгүүд “муусайн коммунистуудыг” устгах их замд тохиолдсон бага хохирол хэмээн нэрлэгдэж байна. “Агуу их хэргийн төлөө бага ч гэсэн хохирол амсах нь тодорхой байсан” хэмээн жагсаалыг зохион байгуулагчид мэдэгдэх байсан нь эргэлзээгүй. Харин одоо байдал өөрөөр эргээд байна. О.Магнай, Ж.Батзандан нарыг зоригжуулан турхирч, хувийн зорилгодоо ашигласан зарим улстөрч нуугдах гэж ядарч явна.
Хэлсэн үгээ хэлээгүй хэмээн зүтгэж, жагсаалын үеэр хүлээсэн үүргээ үгүйсгэн өрвөлзөх болов. Энэ хоёр залууд хамаг хэргийг үүрүүлээд өөрсдөө уснаас хуурай гарахын тулд “Гэрчийг устга” гэж тушаахаас ч буцахгүй байх шиг.

ХЭТ улстөржилт ардёиллыг хямдруулж байна
Үймээнтэй шөнө амь үрэгдсэн хүмүүсийг хэн буудсан бэ гэдэг асуултыг улстөржүүлэх их амархан. Чухам энэ мэтийн анхаарал татах сэдвийг улстөржүүлж, үнэнийг төөрөгдүүлэн үгүйсгэж буй нь ард түмний итгэлийг үгүй хийж байгаа юм. Цагдаа нар буудсан хэмээн АН-ын индрийг ашиглан Ц.Элбэгдорж хашгирч байхад ЦЕГ-ын удирдлагууд галт зэвсэг хэрэглээгүй хэмээн албан мэдэгдэл гаргажээ.

Шоу ийнхүү үргэлжилсээр байх юм бол Монголын ардчилал жинхэнэ утгаараа, агуулгын хувьд хямралд хүрэх нь. Долдугаар сарын 1-ний өдөр жанжны талбайд хар багтай залуусаар хүрээлүүлэн дүрдээ итгэж явсан Элбэгээ ганцхан хоногийн дараа Гэмтлийн эмнэлэгт хохирогчдыг эргэн жүжиглэв. АН-ын нэр хүнд түүнтэй хамт түргэн хурдтай уруудах болов.
Чухамдаа Ц.Элбэгдорж уснаас хуурай гарахын тулд юу ч гэж хэлж, ямар ч ааш гаргахаас буцахгүй байгаа нь үнэн. Энэ байдал нь ардчиллыг хямрал болгон хувиргахад том үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэдгийг ухаарах цаг болсон баймаар.

Гэмт хүн гэлбэлзэж, гэнэн адуу үүрсэв үү?
“АН-ынхан Элбэгээд “панаалдуулж” ханахгүй юм” гэсэн хэлц үг хэл ороож, чих мялаах болов. Сонгуульд намаа ялагдуулсан дарга огцрох учиртай. Хэрэв энэ удаа огцорчихвол Ц.Элбэгдоржийн улс төрийн карьер эвгүй тийшээ эргэх юм. Шуудхан хэлэхэд Ерөнхийлөгчийн сонгуулиас өөр гарц үлдэхгүй. Тиймээс ч Ц.Элбэгдорж АН-ын даргын суудлаас үхэн хатан зууралдаж, эрх ямбаа хэвээр үлдээхийн тулд намын нэр хүнд, Монголын ардчиллаар барьцаалсан бодлогогүй үйлдлүүдийг ар араас нь хийсээр буй. Үймээн самууны голлох дүрд тоглосон тэрбээр гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэгчээр “Миний тавьсан түймрийг та нар унтрааж чадаагүй тул огцрох ёстой” хэмээн “мэдэн будилж” байх юм. АН-ын зарим гэнэн гишүүн дагаж хуйлраад давруулчих янзтай. З.Энхболдоос эхлээд “Галын машин МАХН-ын байрны урдаас биш, өөр талаас нь орж түймрийг унтрааж болох л байсан” хэмээн мэдэмхийрэв. Гал унтраагчид руу үймээн дэгдээгчид хэрхэн дайрч, машиныг нь хэрхэн бүчин авч, урагшлах ч, ухрах ч аргагүй болгож байсныг үзэгчид бүх телевизээр харсан нь хангалттай биш үү.

Юутай ч АН-ынхан үймээн самуунаас намаа нэр цэвэр авч гарахыг эрмэлзэж байна. Ингэх нь ч зөв. “Хэрэв би байсан бол ийм явдал гаргуулахгүй байсан” хэмээн өгүүлсэн Э.Бат-Үүлийн философи энд үйлчилж буй. Нэгэнт тэр нэгэн мягмар гаригийг хараар будахад АН-ын дарга гол, эсвэл “дайвар” үүрэг гүйцэтгэлээ. Ийм тохиолдолд болчимгүй даргаасаа болж дайвчихаад байгаа намынхаа нэр хүндийг өмгөөлөх нь АН-ын гишүүдийн үүрэг. Энэ өмгөөлөлд нь Ц.Элбэгдорж багтаж гарч чадвал болж байгаа нь тэр. Гэтэл намынхаа нэр хүндийг өмгөөлөх гээд Ц.Элбэгдоржийг давруулаад байгаа нь гайхмаар. АН-ынхан нөхцөл байдал эвгүй байгаа үед даргыгаа огцруулахаас түр түдгэлзсэн тухай мэдээлэл бий. Гэхдээ энэ нь Ц.Элбэгдоржийн алдааг өмөөрөн уучилж буй хэрэг биш байлтай. Эсвэл гэмт Элбэгээ гэлбэлзэж, “гэнэн” АН түүнийг даган “үүрсээд” байгаа хэрэг үү?

Ялагдлын үр дагавар
Зургадугаар сарын 30-ны орой юу болов? Ялагдал хүлээсэн БНН, ИХН, ҮШН, Эх орон намын төлөөллүүд “Буян” компанийн байранд цуглаж, МАХН руу дайрах төлөвлөгөө боловсруулсан нь ил, далд шугамаар орж ирж байгаа мэдээллээс тодорхой болсон. АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж УИХ-д 28 суудал авсан амжилтаа баллуурдаж, ялагдал хүлээн нэг ч суудалгүй хоцорсон намуудын дарга нартай хуйвалдан үймээнийг өөгшүүлсэн гэдэг нь нийтэд илэрхий байгаа.

Өөрөөр хэлбэл БНН, ИХН, ҮШН, Эх орон намуудын ялагдал, АН-ын цөөнх болсны үр дагавар буюу үнэ цэнийг өнөөдөр дахиад л ард түмэн үүрч байна. 70 орчим тэрбум төгрөгийн хохирол, төөрөлдсөн иргэдийн амь нас, эрүүл мэндээр дээрх намуудын ялагдал үнэлэгдэж байгаа юм. Эндээс л харин үнэн үнэртэх төдий мэдрэгдэж буй.

Буруу бүхэн бусдынх гэж үү?
Бороо орохгүй болохоор гандлаа, ган боллоо гэлцэх. Бороошоод эхлэхээр усан борооны хэрэг алга гэж шандуурах. Үүнтэй адил үг, үсэг бүрийг улстөржүүлж, үйлдэл, үүрэг болгоныг цөөнхийн сөрөг тоглолтоор сөрж тайлбарласаар байтал үнэн гээч нь завхрав, замхрав. Түймэр унтраасангүй, үймээнийг цагт нь зогсоосонгүй гэж С.Баяр буруудав. Онцгой байдал зарласан гэж Н.Энхбаяр буруудав. “ганцаараа” бүрэн эрхтэй ажилласан гэж МҮОНТ буруудав. Дөрвөн өдөр эфирт нойргүй шахам мэдээ дамжуулсан сэтгүүлчдийг барьж хорих гээ юу?

Цагдаа, хүчнийхнийг хүчирхэг болгох хэрэгтэйг ухаарч, бороохой, бамбайныхаа тоог олшруулъя гэж хэлснээрээ ЦЕГ буруудав. Үймээн дэгдээгчдээс МАХН-ын байранд байгаа хүмүүсийг хамгаалснаараа цагдаа нар буруудав. Улангасан довтолж, юу хийж байгаагаа ухаарахаа больсон согтуу жагсагчид хэн нэгнийг МАХН-ын байрны үүдэнд дүүжлэхийг харах гээ юу?
Зөв юм гэж алга. Ялалт байгууллаа гэж МАХН буруудав. Орон даяар хэд хоног нойргүй ажилласныхаа төлөө СЕХ буруудав. Цөөн хэдэн тойрогт үүссэн будлианыг дэвэргэн, энэ байгууллагын үйл ажиллагааг үгүйсгэж, УИХ-ын сонгуулийг үймээн болгон хувиргаж буй нь “мордохын хазгай” гэдгийг хүн бүр сэтгэлийнхээ мухарт мэдэрч суугаа.

Иргэд итгэл үнэмшлээрээ тоглуулахаас айж байна. Гэтэл цэнхэр дэлгэцээр “Магнай надад нэг сая төгрөг өгсөн” гэж ярьсан залуу эрүүл бус болж “буруудах” нь сонин. Дэнжийн мянга дахь албадан саатуулах байранд хоригдсон хүмүүсийг МАХН-ынхан  тамлан зовоож байна хэмээн нэг нь хашгирч, Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга Д.Солонго үүнийг үгүйсгэхийг сонсов. Хэн нь үнэн, хэн нь худал яриад байгааг ойлгоход бэрх. Үймээний эргэн тойронд түгсэн мэдээллүүд энэ мэтээр гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалттай телевиз бүрийн дэлгэцээр өнгөө хувирган цацагдаж, сонин бүрийн хуудаснаа “сохрын газар сохор” гээчийг давтан агуулгаа алаглуулав.

ЭЦЭСТ НЬ
Энэ ард түмнийг яаж ч элэг барьж, хуурч, доромжилж болно. Бие бие рүү нь нохой шиг турхирч болно. Тийм боловч хэдэн зууны турш энэ мэт үйлдлийг ардын цөлх ухаан, өвгөдийн уужуу байр суурь, нүүдэлчин зон олны хүлээцтэй хэрнээ хүртээмжтэй оюунаар Монголын ард түмэн угтаж, үдсээр ирсэн гэдгийг мартаж болохгүй.
Үнэнийг ард түмэн хэзээ ямагт ялган шүүж, тунгаан мэдэрч чаддаг. Тэд хэзээ ямагт шударга шүүгч байдаг.

Р.Эмүжин 

Үнэн гээчийг энэ улс орноос хайгаад олохыг болив. Үймээний улмаас 72 хүн сураггүй болов хэмээн Ц.Элбэгдорж АН-ын индэр дээрээс мэдэгдэж ахуйд “Ийм олон хүн алга болсон нь худлаа” хэмээн ЦЕГ-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч Ч.Амарболд, ТЕГ-ын дарга Р.Болд нар сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгч байх юм.
72 иргэний ар гэрийнхэн багаар бодоход 300 орчим хүн байж таарна. Тэд л үнэнийг үүрээд алхаж яваа байх гэсэн таамаглалаас өөр юу ч үлдсэнгүй.

МҮОНТ үүргээ гүйцэтгэснээрээ буруудав
Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр ноцтой хүнд үед Онцгой байдал зарласнаараа буруудах янзтай болж хувирав. Үймээнд олон нийтийг турхиран уриалж, ард түмний сэтгэлзүйд нөлөөлж байсан телевизүүдийн эфирийг дөрөв хоног хаасан нь тухайн үедээ оновчтой шийдвэр байсан гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Хачирхалтай нь АН-ын хэсэг нөхөд, Онцгой байдлын үеэр “ганцаараа” ажилласан МҮОНТ-ийг буруутган, Үндэсний зөвлөлийнхнийг улстөржүүлэн байцааж, бахаа хангахыг харав. Үймээн самууны үеэр хөдөө орон нутагт сонгуульдаж явсан гишүүд олон нийтийг мөргөлдөөнд уриалахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн эл телевизүүдийн таагүй нөлөөг олж хараагүй юм байлгүй гэж ойлгохоос. Энд дахиад л өнөөх шидэт үнэн гээч маань хаа нэгтээ төөрчихсөн бололтой.

Элбэгээгийн тавьсан түймэр
Хар мягмар гариг буюу долдугаар сарын 1-ний өдөр Со гавьяаттай хамт Сүхбаатарын талбайд “агсам тавьж”, цугласан олныг уриалан турхирч байсан АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж “Үймээнийг цагт нь зогсоож чадаагүй учир С.Баярын Засгийн газар огцрох ёстой” хэмээн хадуурч давхив. Элбэгээгийн тавьсан түймрийг унтрааж чадаагүй С.Баяр огцрох учиртай юм байх. Өнөө гайхал үнэн гэгч Элбэгээ, С.Баяр хоёрын дунд өнгөө хувиргаад гүйж яваа нь энэ үү? Энэ бүхнээс харахад хар мягмар гариг үнэнийг үгүй хийсэн аж. Эл үймээнийг далимдуулан үндэсний баатар, ясны хувьсгалч болох гэж зарим нь сандран ээрч байхад Л.Гүндалай нарын гүйдлээ олоогүй нэгэн нь од болох санаатай шоудан дэвхцэж эхлэв.

Уснаас хуурай гарах оролдлогууд
Ийм нэгэн үймээн болсон нь үнэн. Үүнийг хэн нэг нь зориуд зохион байгуулж, улмаар төрийн эргэлт гаргахаар санаархсан нь үнэн. Хэрэв амжилт олж, МАХН-ыг С.Баяртай нь түлхэн унагаад, өрнийн орнуудын өнгөт хувьсгалын жишгээр Засгийн эрх жагсагчдын гарт орсон бол эдүгээ байдал арай өөрөөр өрнөх байв. Ардчилсан хувьсгалын хоёр дахь шатыг удирдсан үндэсний лидерээр тодрохын тулд Ц.Элбэгдорж, Б.Жаргалсайхан, Х.Баттулга, О.Магнай, Ж.Батзандан нар өрсөлдөн уралдаж, өмчирхөн уралцах байсан гэдэг нь үнэн юм. “Би хувьсгал хийсэн, би жагсаалд анх дуудсан” гээд л гол дүрийн төлөө гоомой аашилцгаах байсан биз.

Түймэрт автсан МАХН-ын байр, СТӨ, соёлын үнэт үзмэр, хөгжмийн зэвсгүүд “муусайн коммунистуудыг” устгах их замд тохиолдсон бага хохирол хэмээн нэрлэгдэж байна. “Агуу их хэргийн төлөө бага ч гэсэн хохирол амсах нь тодорхой байсан” хэмээн жагсаалыг зохион байгуулагчид мэдэгдэх байсан нь эргэлзээгүй. Харин одоо байдал өөрөөр эргээд байна. О.Магнай, Ж.Батзандан нарыг зоригжуулан турхирч, хувийн зорилгодоо ашигласан зарим улстөрч нуугдах гэж ядарч явна.
Хэлсэн үгээ хэлээгүй хэмээн зүтгэж, жагсаалын үеэр хүлээсэн үүргээ үгүйсгэн өрвөлзөх болов. Энэ хоёр залууд хамаг хэргийг үүрүүлээд өөрсдөө уснаас хуурай гарахын тулд “Гэрчийг устга” гэж тушаахаас ч буцахгүй байх шиг.

ХЭТ улстөржилт ардёиллыг хямдруулж байна
Үймээнтэй шөнө амь үрэгдсэн хүмүүсийг хэн буудсан бэ гэдэг асуултыг улстөржүүлэх их амархан. Чухам энэ мэтийн анхаарал татах сэдвийг улстөржүүлж, үнэнийг төөрөгдүүлэн үгүйсгэж буй нь ард түмний итгэлийг үгүй хийж байгаа юм. Цагдаа нар буудсан хэмээн АН-ын индрийг ашиглан Ц.Элбэгдорж хашгирч байхад ЦЕГ-ын удирдлагууд галт зэвсэг хэрэглээгүй хэмээн албан мэдэгдэл гаргажээ.

Шоу ийнхүү үргэлжилсээр байх юм бол Монголын ардчилал жинхэнэ утгаараа, агуулгын хувьд хямралд хүрэх нь. Долдугаар сарын 1-ний өдөр жанжны талбайд хар багтай залуусаар хүрээлүүлэн дүрдээ итгэж явсан Элбэгээ ганцхан хоногийн дараа Гэмтлийн эмнэлэгт хохирогчдыг эргэн жүжиглэв. АН-ын нэр хүнд түүнтэй хамт түргэн хурдтай уруудах болов.
Чухамдаа Ц.Элбэгдорж уснаас хуурай гарахын тулд юу ч гэж хэлж, ямар ч ааш гаргахаас буцахгүй байгаа нь үнэн. Энэ байдал нь ардчиллыг хямрал болгон хувиргахад том үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэдгийг ухаарах цаг болсон баймаар.

Гэмт хүн гэлбэлзэж, гэнэн адуу үүрсэв үү?
“АН-ынхан Элбэгээд “панаалдуулж” ханахгүй юм” гэсэн хэлц үг хэл ороож, чих мялаах болов. Сонгуульд намаа ялагдуулсан дарга огцрох учиртай. Хэрэв энэ удаа огцорчихвол Ц.Элбэгдоржийн улс төрийн карьер эвгүй тийшээ эргэх юм. Шуудхан хэлэхэд Ерөнхийлөгчийн сонгуулиас өөр гарц үлдэхгүй. Тиймээс ч Ц.Элбэгдорж АН-ын даргын суудлаас үхэн хатан зууралдаж, эрх ямбаа хэвээр үлдээхийн тулд намын нэр хүнд, Монголын ардчиллаар барьцаалсан бодлогогүй үйлдлүүдийг ар араас нь хийсээр буй. Үймээн самууны голлох дүрд тоглосон тэрбээр гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэгчээр “Миний тавьсан түймрийг та нар унтрааж чадаагүй тул огцрох ёстой” хэмээн “мэдэн будилж” байх юм. АН-ын зарим гэнэн гишүүн дагаж хуйлраад давруулчих янзтай. З.Энхболдоос эхлээд “Галын машин МАХН-ын байрны урдаас биш, өөр талаас нь орж түймрийг унтрааж болох л байсан” хэмээн мэдэмхийрэв. Гал унтраагчид руу үймээн дэгдээгчид хэрхэн дайрч, машиныг нь хэрхэн бүчин авч, урагшлах ч, ухрах ч аргагүй болгож байсныг үзэгчид бүх телевизээр харсан нь хангалттай биш үү.

Юутай ч АН-ынхан үймээн самуунаас намаа нэр цэвэр авч гарахыг эрмэлзэж байна. Ингэх нь ч зөв. “Хэрэв би байсан бол ийм явдал гаргуулахгүй байсан” хэмээн өгүүлсэн Э.Бат-Үүлийн философи энд үйлчилж буй. Нэгэнт тэр нэгэн мягмар гаригийг хараар будахад АН-ын дарга гол, эсвэл “дайвар” үүрэг гүйцэтгэлээ. Ийм тохиолдолд болчимгүй даргаасаа болж дайвчихаад байгаа намынхаа нэр хүндийг өмгөөлөх нь АН-ын гишүүдийн үүрэг. Энэ өмгөөлөлд нь Ц.Элбэгдорж багтаж гарч чадвал болж байгаа нь тэр. Гэтэл намынхаа нэр хүндийг өмгөөлөх гээд Ц.Элбэгдоржийг давруулаад байгаа нь гайхмаар. АН-ынхан нөхцөл байдал эвгүй байгаа үед даргыгаа огцруулахаас түр түдгэлзсэн тухай мэдээлэл бий. Гэхдээ энэ нь Ц.Элбэгдоржийн алдааг өмөөрөн уучилж буй хэрэг биш байлтай. Эсвэл гэмт Элбэгээ гэлбэлзэж, “гэнэн” АН түүнийг даган “үүрсээд” байгаа хэрэг үү?

Ялагдлын үр дагавар
Зургадугаар сарын 30-ны орой юу болов? Ялагдал хүлээсэн БНН, ИХН, ҮШН, Эх орон намын төлөөллүүд “Буян” компанийн байранд цуглаж, МАХН руу дайрах төлөвлөгөө боловсруулсан нь ил, далд шугамаар орж ирж байгаа мэдээллээс тодорхой болсон. АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж УИХ-д 28 суудал авсан амжилтаа баллуурдаж, ялагдал хүлээн нэг ч суудалгүй хоцорсон намуудын дарга нартай хуйвалдан үймээнийг өөгшүүлсэн гэдэг нь нийтэд илэрхий байгаа.

Өөрөөр хэлбэл БНН, ИХН, ҮШН, Эх орон намуудын ялагдал, АН-ын цөөнх болсны үр дагавар буюу үнэ цэнийг өнөөдөр дахиад л ард түмэн үүрч байна. 70 орчим тэрбум төгрөгийн хохирол, төөрөлдсөн иргэдийн амь нас, эрүүл мэндээр дээрх намуудын ялагдал үнэлэгдэж байгаа юм. Эндээс л харин үнэн үнэртэх төдий мэдрэгдэж буй.

Буруу бүхэн бусдынх гэж үү?
Бороо орохгүй болохоор гандлаа, ган боллоо гэлцэх. Бороошоод эхлэхээр усан борооны хэрэг алга гэж шандуурах. Үүнтэй адил үг, үсэг бүрийг улстөржүүлж, үйлдэл, үүрэг болгоныг цөөнхийн сөрөг тоглолтоор сөрж тайлбарласаар байтал үнэн гээч нь завхрав, замхрав. Түймэр унтраасангүй, үймээнийг цагт нь зогсоосонгүй гэж С.Баяр буруудав. Онцгой байдал зарласан гэж Н.Энхбаяр буруудав. “ганцаараа” бүрэн эрхтэй ажилласан гэж МҮОНТ буруудав. Дөрвөн өдөр эфирт нойргүй шахам мэдээ дамжуулсан сэтгүүлчдийг барьж хорих гээ юу?

Цагдаа, хүчнийхнийг хүчирхэг болгох хэрэгтэйг ухаарч, бороохой, бамбайныхаа тоог олшруулъя гэж хэлснээрээ ЦЕГ буруудав. Үймээн дэгдээгчдээс МАХН-ын байранд байгаа хүмүүсийг хамгаалснаараа цагдаа нар буруудав. Улангасан довтолж, юу хийж байгаагаа ухаарахаа больсон согтуу жагсагчид хэн нэгнийг МАХН-ын байрны үүдэнд дүүжлэхийг харах гээ юу?
Зөв юм гэж алга. Ялалт байгууллаа гэж МАХН буруудав. Орон даяар хэд хоног нойргүй ажилласныхаа төлөө СЕХ буруудав. Цөөн хэдэн тойрогт үүссэн будлианыг дэвэргэн, энэ байгууллагын үйл ажиллагааг үгүйсгэж, УИХ-ын сонгуулийг үймээн болгон хувиргаж буй нь “мордохын хазгай” гэдгийг хүн бүр сэтгэлийнхээ мухарт мэдэрч суугаа.

Иргэд итгэл үнэмшлээрээ тоглуулахаас айж байна. Гэтэл цэнхэр дэлгэцээр “Магнай надад нэг сая төгрөг өгсөн” гэж ярьсан залуу эрүүл бус болж “буруудах” нь сонин. Дэнжийн мянга дахь албадан саатуулах байранд хоригдсон хүмүүсийг МАХН-ынхан  тамлан зовоож байна хэмээн нэг нь хашгирч, Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга Д.Солонго үүнийг үгүйсгэхийг сонсов. Хэн нь үнэн, хэн нь худал яриад байгааг ойлгоход бэрх. Үймээний эргэн тойронд түгсэн мэдээллүүд энэ мэтээр гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалттай телевиз бүрийн дэлгэцээр өнгөө хувирган цацагдаж, сонин бүрийн хуудаснаа “сохрын газар сохор” гээчийг давтан агуулгаа алаглуулав.

ЭЦЭСТ НЬ
Энэ ард түмнийг яаж ч элэг барьж, хуурч, доромжилж болно. Бие бие рүү нь нохой шиг турхирч болно. Тийм боловч хэдэн зууны турш энэ мэт үйлдлийг ардын цөлх ухаан, өвгөдийн уужуу байр суурь, нүүдэлчин зон олны хүлээцтэй хэрнээ хүртээмжтэй оюунаар Монголын ард түмэн угтаж, үдсээр ирсэн гэдгийг мартаж болохгүй.
Үнэнийг ард түмэн хэзээ ямагт ялган шүүж, тунгаан мэдэрч чаддаг. Тэд хэзээ ямагт шударга шүүгч байдаг.

Р.Эмүжин 

Үнэн гээчийг энэ улс орноос хайгаад олохыг болив. Үймээний улмаас 72 хүн сураггүй болов хэмээн Ц.Элбэгдорж АН-ын индэр дээрээс мэдэгдэж ахуйд “Ийм олон хүн алга болсон нь худлаа” хэмээн ЦЕГ-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч Ч.Амарболд, ТЕГ-ын дарга Р.Болд нар сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгч байх юм.
72 иргэний ар гэрийнхэн багаар бодоход 300 орчим хүн байж таарна. Тэд л үнэнийг үүрээд алхаж яваа байх гэсэн таамаглалаас өөр юу ч үлдсэнгүй.

МҮОНТ үүргээ гүйцэтгэснээрээ буруудав
Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр ноцтой хүнд үед Онцгой байдал зарласнаараа буруудах янзтай болж хувирав. Үймээнд олон нийтийг турхиран уриалж, ард түмний сэтгэлзүйд нөлөөлж байсан телевизүүдийн эфирийг дөрөв хоног хаасан нь тухайн үедээ оновчтой шийдвэр байсан гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Хачирхалтай нь АН-ын хэсэг нөхөд, Онцгой байдлын үеэр “ганцаараа” ажилласан МҮОНТ-ийг буруутган, Үндэсний зөвлөлийнхнийг улстөржүүлэн байцааж, бахаа хангахыг харав. Үймээн самууны үеэр хөдөө орон нутагт сонгуульдаж явсан гишүүд олон нийтийг мөргөлдөөнд уриалахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн эл телевизүүдийн таагүй нөлөөг олж хараагүй юм байлгүй гэж ойлгохоос. Энд дахиад л өнөөх шидэт үнэн гээч маань хаа нэгтээ төөрчихсөн бололтой.

Элбэгээгийн тавьсан түймэр
Хар мягмар гариг буюу долдугаар сарын 1-ний өдөр Со гавьяаттай хамт Сүхбаатарын талбайд “агсам тавьж”, цугласан олныг уриалан турхирч байсан АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж “Үймээнийг цагт нь зогсоож чадаагүй учир С.Баярын Засгийн газар огцрох ёстой” хэмээн хадуурч давхив. Элбэгээгийн тавьсан түймрийг унтрааж чадаагүй С.Баяр огцрох учиртай юм байх. Өнөө гайхал үнэн гэгч Элбэгээ, С.Баяр хоёрын дунд өнгөө хувиргаад гүйж яваа нь энэ үү? Энэ бүхнээс харахад хар мягмар гариг үнэнийг үгүй хийсэн аж. Эл үймээнийг далимдуулан үндэсний баатар, ясны хувьсгалч болох гэж зарим нь сандран ээрч байхад Л.Гүндалай нарын гүйдлээ олоогүй нэгэн нь од болох санаатай шоудан дэвхцэж эхлэв.

Уснаас хуурай гарах оролдлогууд
Ийм нэгэн үймээн болсон нь үнэн. Үүнийг хэн нэг нь зориуд зохион байгуулж, улмаар төрийн эргэлт гаргахаар санаархсан нь үнэн. Хэрэв амжилт олж, МАХН-ыг С.Баяртай нь түлхэн унагаад, өрнийн орнуудын өнгөт хувьсгалын жишгээр Засгийн эрх жагсагчдын гарт орсон бол эдүгээ байдал арай өөрөөр өрнөх байв. Ардчилсан хувьсгалын хоёр дахь шатыг удирдсан үндэсний лидерээр тодрохын тулд Ц.Элбэгдорж, Б.Жаргалсайхан, Х.Баттулга, О.Магнай, Ж.Батзандан нар өрсөлдөн уралдаж, өмчирхөн уралцах байсан гэдэг нь үнэн юм. “Би хувьсгал хийсэн, би жагсаалд анх дуудсан” гээд л гол дүрийн төлөө гоомой аашилцгаах байсан биз.

Түймэрт автсан МАХН-ын байр, СТӨ, соёлын үнэт үзмэр, хөгжмийн зэвсгүүд “муусайн коммунистуудыг” устгах их замд тохиолдсон бага хохирол хэмээн нэрлэгдэж байна. “Агуу их хэргийн төлөө бага ч гэсэн хохирол амсах нь тодорхой байсан” хэмээн жагсаалыг зохион байгуулагчид мэдэгдэх байсан нь эргэлзээгүй. Харин одоо байдал өөрөөр эргээд байна. О.Магнай, Ж.Батзандан нарыг зоригжуулан турхирч, хувийн зорилгодоо ашигласан зарим улстөрч нуугдах гэж ядарч явна.
Хэлсэн үгээ хэлээгүй хэмээн зүтгэж, жагсаалын үеэр хүлээсэн үүргээ үгүйсгэн өрвөлзөх болов. Энэ хоёр залууд хамаг хэргийг үүрүүлээд өөрсдөө уснаас хуурай гарахын тулд “Гэрчийг устга” гэж тушаахаас ч буцахгүй байх шиг.

ХЭТ улстөржилт ардёиллыг хямдруулж байна
Үймээнтэй шөнө амь үрэгдсэн хүмүүсийг хэн буудсан бэ гэдэг асуултыг улстөржүүлэх их амархан. Чухам энэ мэтийн анхаарал татах сэдвийг улстөржүүлж, үнэнийг төөрөгдүүлэн үгүйсгэж буй нь ард түмний итгэлийг үгүй хийж байгаа юм. Цагдаа нар буудсан хэмээн АН-ын индрийг ашиглан Ц.Элбэгдорж хашгирч байхад ЦЕГ-ын удирдлагууд галт зэвсэг хэрэглээгүй хэмээн албан мэдэгдэл гаргажээ.

Шоу ийнхүү үргэлжилсээр байх юм бол Монголын ардчилал жинхэнэ утгаараа, агуулгын хувьд хямралд хүрэх нь. Долдугаар сарын 1-ний өдөр жанжны талбайд хар багтай залуусаар хүрээлүүлэн дүрдээ итгэж явсан Элбэгээ ганцхан хоногийн дараа Гэмтлийн эмнэлэгт хохирогчдыг эргэн жүжиглэв. АН-ын нэр хүнд түүнтэй хамт түргэн хурдтай уруудах болов.
Чухамдаа Ц.Элбэгдорж уснаас хуурай гарахын тулд юу ч гэж хэлж, ямар ч ааш гаргахаас буцахгүй байгаа нь үнэн. Энэ байдал нь ардчиллыг хямрал болгон хувиргахад том үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэдгийг ухаарах цаг болсон баймаар.

Гэмт хүн гэлбэлзэж, гэнэн адуу үүрсэв үү?
“АН-ынхан Элбэгээд “панаалдуулж” ханахгүй юм” гэсэн хэлц үг хэл ороож, чих мялаах болов. Сонгуульд намаа ялагдуулсан дарга огцрох учиртай. Хэрэв энэ удаа огцорчихвол Ц.Элбэгдоржийн улс төрийн карьер эвгүй тийшээ эргэх юм. Шуудхан хэлэхэд Ерөнхийлөгчийн сонгуулиас өөр гарц үлдэхгүй. Тиймээс ч Ц.Элбэгдорж АН-ын даргын суудлаас үхэн хатан зууралдаж, эрх ямбаа хэвээр үлдээхийн тулд намын нэр хүнд, Монголын ардчиллаар барьцаалсан бодлогогүй үйлдлүүдийг ар араас нь хийсээр буй. Үймээн самууны голлох дүрд тоглосон тэрбээр гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэгчээр “Миний тавьсан түймрийг та нар унтрааж чадаагүй тул огцрох ёстой” хэмээн “мэдэн будилж” байх юм. АН-ын зарим гэнэн гишүүн дагаж хуйлраад давруулчих янзтай. З.Энхболдоос эхлээд “Галын машин МАХН-ын байрны урдаас биш, өөр талаас нь орж түймрийг унтрааж болох л байсан” хэмээн мэдэмхийрэв. Гал унтраагчид руу үймээн дэгдээгчид хэрхэн дайрч, машиныг нь хэрхэн бүчин авч, урагшлах ч, ухрах ч аргагүй болгож байсныг үзэгчид бүх телевизээр харсан нь хангалттай биш үү.

Юутай ч АН-ынхан үймээн самуунаас намаа нэр цэвэр авч гарахыг эрмэлзэж байна. Ингэх нь ч зөв. “Хэрэв би байсан бол ийм явдал гаргуулахгүй байсан” хэмээн өгүүлсэн Э.Бат-Үүлийн философи энд үйлчилж буй. Нэгэнт тэр нэгэн мягмар гаригийг хараар будахад АН-ын дарга гол, эсвэл “дайвар” үүрэг гүйцэтгэлээ. Ийм тохиолдолд болчимгүй даргаасаа болж дайвчихаад байгаа намынхаа нэр хүндийг өмгөөлөх нь АН-ын гишүүдийн үүрэг. Энэ өмгөөлөлд нь Ц.Элбэгдорж багтаж гарч чадвал болж байгаа нь тэр. Гэтэл намынхаа нэр хүндийг өмгөөлөх гээд Ц.Элбэгдоржийг давруулаад байгаа нь гайхмаар. АН-ынхан нөхцөл байдал эвгүй байгаа үед даргыгаа огцруулахаас түр түдгэлзсэн тухай мэдээлэл бий. Гэхдээ энэ нь Ц.Элбэгдоржийн алдааг өмөөрөн уучилж буй хэрэг биш байлтай. Эсвэл гэмт Элбэгээ гэлбэлзэж, “гэнэн” АН түүнийг даган “үүрсээд” байгаа хэрэг үү?

Ялагдлын үр дагавар
Зургадугаар сарын 30-ны орой юу болов? Ялагдал хүлээсэн БНН, ИХН, ҮШН, Эх орон намын төлөөллүүд “Буян” компанийн байранд цуглаж, МАХН руу дайрах төлөвлөгөө боловсруулсан нь ил, далд шугамаар орж ирж байгаа мэдээллээс тодорхой болсон. АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж УИХ-д 28 суудал авсан амжилтаа баллуурдаж, ялагдал хүлээн нэг ч суудалгүй хоцорсон намуудын дарга нартай хуйвалдан үймээнийг өөгшүүлсэн гэдэг нь нийтэд илэрхий байгаа.

Өөрөөр хэлбэл БНН, ИХН, ҮШН, Эх орон намуудын ялагдал, АН-ын цөөнх болсны үр дагавар буюу үнэ цэнийг өнөөдөр дахиад л ард түмэн үүрч байна. 70 орчим тэрбум төгрөгийн хохирол, төөрөлдсөн иргэдийн амь нас, эрүүл мэндээр дээрх намуудын ялагдал үнэлэгдэж байгаа юм. Эндээс л харин үнэн үнэртэх төдий мэдрэгдэж буй.

Буруу бүхэн бусдынх гэж үү?
Бороо орохгүй болохоор гандлаа, ган боллоо гэлцэх. Бороошоод эхлэхээр усан борооны хэрэг алга гэж шандуурах. Үүнтэй адил үг, үсэг бүрийг улстөржүүлж, үйлдэл, үүрэг болгоныг цөөнхийн сөрөг тоглолтоор сөрж тайлбарласаар байтал үнэн гээч нь завхрав, замхрав. Түймэр унтраасангүй, үймээнийг цагт нь зогсоосонгүй гэж С.Баяр буруудав. Онцгой байдал зарласан гэж Н.Энхбаяр буруудав. “ганцаараа” бүрэн эрхтэй ажилласан гэж МҮОНТ буруудав. Дөрвөн өдөр эфирт нойргүй шахам мэдээ дамжуулсан сэтгүүлчдийг барьж хорих гээ юу?

Цагдаа, хүчнийхнийг хүчирхэг болгох хэрэгтэйг ухаарч, бороохой, бамбайныхаа тоог олшруулъя гэж хэлснээрээ ЦЕГ буруудав. Үймээн дэгдээгчдээс МАХН-ын байранд байгаа хүмүүсийг хамгаалснаараа цагдаа нар буруудав. Улангасан довтолж, юу хийж байгаагаа ухаарахаа больсон согтуу жагсагчид хэн нэгнийг МАХН-ын байрны үүдэнд дүүжлэхийг харах гээ юу?
Зөв юм гэж алга. Ялалт байгууллаа гэж МАХН буруудав. Орон даяар хэд хоног нойргүй ажилласныхаа төлөө СЕХ буруудав. Цөөн хэдэн тойрогт үүссэн будлианыг дэвэргэн, энэ байгууллагын үйл ажиллагааг үгүйсгэж, УИХ-ын сонгуулийг үймээн болгон хувиргаж буй нь “мордохын хазгай” гэдгийг хүн бүр сэтгэлийнхээ мухарт мэдэрч суугаа.

Иргэд итгэл үнэмшлээрээ тоглуулахаас айж байна. Гэтэл цэнхэр дэлгэцээр “Магнай надад нэг сая төгрөг өгсөн” гэж ярьсан залуу эрүүл бус болж “буруудах” нь сонин. Дэнжийн мянга дахь албадан саатуулах байранд хоригдсон хүмүүсийг МАХН-ынхан  тамлан зовоож байна хэмээн нэг нь хашгирч, Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга Д.Солонго үүнийг үгүйсгэхийг сонсов. Хэн нь үнэн, хэн нь худал яриад байгааг ойлгоход бэрх. Үймээний эргэн тойронд түгсэн мэдээллүүд энэ мэтээр гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалттай телевиз бүрийн дэлгэцээр өнгөө хувирган цацагдаж, сонин бүрийн хуудаснаа “сохрын газар сохор” гээчийг давтан агуулгаа алаглуулав.

ЭЦЭСТ НЬ
Энэ ард түмнийг яаж ч элэг барьж, хуурч, доромжилж болно. Бие бие рүү нь нохой шиг турхирч болно. Тийм боловч хэдэн зууны турш энэ мэт үйлдлийг ардын цөлх ухаан, өвгөдийн уужуу байр суурь, нүүдэлчин зон олны хүлээцтэй хэрнээ хүртээмжтэй оюунаар Монголын ард түмэн угтаж, үдсээр ирсэн гэдгийг мартаж болохгүй.
Үнэнийг ард түмэн хэзээ ямагт ялган шүүж, тунгаан мэдэрч чаддаг. Тэд хэзээ ямагт шударга шүүгч байдаг.

Р.Эмүжин 

Үнэн гээчийг энэ улс орноос хайгаад олохыг болив. Үймээний улмаас 72 хүн сураггүй болов хэмээн Ц.Элбэгдорж АН-ын индэр дээрээс мэдэгдэж ахуйд “Ийм олон хүн алга болсон нь худлаа” хэмээн ЦЕГ-ын даргын үүрэг гүйцэтгэгч Ч.Амарболд, ТЕГ-ын дарга Р.Болд нар сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгч байх юм.
72 иргэний ар гэрийнхэн багаар бодоход 300 орчим хүн байж таарна. Тэд л үнэнийг үүрээд алхаж яваа байх гэсэн таамаглалаас өөр юу ч үлдсэнгүй.

МҮОНТ үүргээ гүйцэтгэснээрээ буруудав
Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр ноцтой хүнд үед Онцгой байдал зарласнаараа буруудах янзтай болж хувирав. Үймээнд олон нийтийг турхиран уриалж, ард түмний сэтгэлзүйд нөлөөлж байсан телевизүүдийн эфирийг дөрөв хоног хаасан нь тухайн үедээ оновчтой шийдвэр байсан гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. Хачирхалтай нь АН-ын хэсэг нөхөд, Онцгой байдлын үеэр “ганцаараа” ажилласан МҮОНТ-ийг буруутган, Үндэсний зөвлөлийнхнийг улстөржүүлэн байцааж, бахаа хангахыг харав. Үймээн самууны үеэр хөдөө орон нутагт сонгуульдаж явсан гишүүд олон нийтийг мөргөлдөөнд уриалахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн эл телевизүүдийн таагүй нөлөөг олж хараагүй юм байлгүй гэж ойлгохоос. Энд дахиад л өнөөх шидэт үнэн гээч маань хаа нэгтээ төөрчихсөн бололтой.

Элбэгээгийн тавьсан түймэр
Хар мягмар гариг буюу долдугаар сарын 1-ний өдөр Со гавьяаттай хамт Сүхбаатарын талбайд “агсам тавьж”, цугласан олныг уриалан турхирч байсан АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж “Үймээнийг цагт нь зогсоож чадаагүй учир С.Баярын Засгийн газар огцрох ёстой” хэмээн хадуурч давхив. Элбэгээгийн тавьсан түймрийг унтрааж чадаагүй С.Баяр огцрох учиртай юм байх. Өнөө гайхал үнэн гэгч Элбэгээ, С.Баяр хоёрын дунд өнгөө хувиргаад гүйж яваа нь энэ үү? Энэ бүхнээс харахад хар мягмар гариг үнэнийг үгүй хийсэн аж. Эл үймээнийг далимдуулан үндэсний баатар, ясны хувьсгалч болох гэж зарим нь сандран ээрч байхад Л.Гүндалай нарын гүйдлээ олоогүй нэгэн нь од болох санаатай шоудан дэвхцэж эхлэв.

Уснаас хуурай гарах оролдлогууд
Ийм нэгэн үймээн болсон нь үнэн. Үүнийг хэн нэг нь зориуд зохион байгуулж, улмаар төрийн эргэлт гаргахаар санаархсан нь үнэн. Хэрэв амжилт олж, МАХН-ыг С.Баяртай нь түлхэн унагаад, өрнийн орнуудын өнгөт хувьсгалын жишгээр Засгийн эрх жагсагчдын гарт орсон бол эдүгээ байдал арай өөрөөр өрнөх байв. Ардчилсан хувьсгалын хоёр дахь шатыг удирдсан үндэсний лидерээр тодрохын тулд Ц.Элбэгдорж, Б.Жаргалсайхан, Х.Баттулга, О.Магнай, Ж.Батзандан нар өрсөлдөн уралдаж, өмчирхөн уралцах байсан гэдэг нь үнэн юм. “Би хувьсгал хийсэн, би жагсаалд анх дуудсан” гээд л гол дүрийн төлөө гоомой аашилцгаах байсан биз.

Түймэрт автсан МАХН-ын байр, СТӨ, соёлын үнэт үзмэр, хөгжмийн зэвсгүүд “муусайн коммунистуудыг” устгах их замд тохиолдсон бага хохирол хэмээн нэрлэгдэж байна. “Агуу их хэргийн төлөө бага ч гэсэн хохирол амсах нь тодорхой байсан” хэмээн жагсаалыг зохион байгуулагчид мэдэгдэх байсан нь эргэлзээгүй. Харин одоо байдал өөрөөр эргээд байна. О.Магнай, Ж.Батзандан нарыг зоригжуулан турхирч, хувийн зорилгодоо ашигласан зарим улстөрч нуугдах гэж ядарч явна.
Хэлсэн үгээ хэлээгүй хэмээн зүтгэж, жагсаалын үеэр хүлээсэн үүргээ үгүйсгэн өрвөлзөх болов. Энэ хоёр залууд хамаг хэргийг үүрүүлээд өөрсдөө уснаас хуурай гарахын тулд “Гэрчийг устга” гэж тушаахаас ч буцахгүй байх шиг.

ХЭТ улстөржилт ардёиллыг хямдруулж байна
Үймээнтэй шөнө амь үрэгдсэн хүмүүсийг хэн буудсан бэ гэдэг асуултыг улстөржүүлэх их амархан. Чухам энэ мэтийн анхаарал татах сэдвийг улстөржүүлж, үнэнийг төөрөгдүүлэн үгүйсгэж буй нь ард түмний итгэлийг үгүй хийж байгаа юм. Цагдаа нар буудсан хэмээн АН-ын индрийг ашиглан Ц.Элбэгдорж хашгирч байхад ЦЕГ-ын удирдлагууд галт зэвсэг хэрэглээгүй хэмээн албан мэдэгдэл гаргажээ.

Шоу ийнхүү үргэлжилсээр байх юм бол Монголын ардчилал жинхэнэ утгаараа, агуулгын хувьд хямралд хүрэх нь. Долдугаар сарын 1-ний өдөр жанжны талбайд хар багтай залуусаар хүрээлүүлэн дүрдээ итгэж явсан Элбэгээ ганцхан хоногийн дараа Гэмтлийн эмнэлэгт хохирогчдыг эргэн жүжиглэв. АН-ын нэр хүнд түүнтэй хамт түргэн хурдтай уруудах болов.
Чухамдаа Ц.Элбэгдорж уснаас хуурай гарахын тулд юу ч гэж хэлж, ямар ч ааш гаргахаас буцахгүй байгаа нь үнэн. Энэ байдал нь ардчиллыг хямрал болгон хувиргахад том үүрэг гүйцэтгэж байгаа гэдгийг ухаарах цаг болсон баймаар.

Гэмт хүн гэлбэлзэж, гэнэн адуу үүрсэв үү?
“АН-ынхан Элбэгээд “панаалдуулж” ханахгүй юм” гэсэн хэлц үг хэл ороож, чих мялаах болов. Сонгуульд намаа ялагдуулсан дарга огцрох учиртай. Хэрэв энэ удаа огцорчихвол Ц.Элбэгдоржийн улс төрийн карьер эвгүй тийшээ эргэх юм. Шуудхан хэлэхэд Ерөнхийлөгчийн сонгуулиас өөр гарц үлдэхгүй. Тиймээс ч Ц.Элбэгдорж АН-ын даргын суудлаас үхэн хатан зууралдаж, эрх ямбаа хэвээр үлдээхийн тулд намын нэр хүнд, Монголын ардчиллаар барьцаалсан бодлогогүй үйлдлүүдийг ар араас нь хийсээр буй. Үймээн самууны голлох дүрд тоглосон тэрбээр гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэгчээр “Миний тавьсан түймрийг та нар унтрааж чадаагүй тул огцрох ёстой” хэмээн “мэдэн будилж” байх юм. АН-ын зарим гэнэн гишүүн дагаж хуйлраад давруулчих янзтай. З.Энхболдоос эхлээд “Галын машин МАХН-ын байрны урдаас биш, өөр талаас нь орж түймрийг унтрааж болох л байсан” хэмээн мэдэмхийрэв. Гал унтраагчид руу үймээн дэгдээгчид хэрхэн дайрч, машиныг нь хэрхэн бүчин авч, урагшлах ч, ухрах ч аргагүй болгож байсныг үзэгчид бүх телевизээр харсан нь хангалттай биш үү.

Юутай ч АН-ынхан үймээн самуунаас намаа нэр цэвэр авч гарахыг эрмэлзэж байна. Ингэх нь ч зөв. “Хэрэв би байсан бол ийм явдал гаргуулахгүй байсан” хэмээн өгүүлсэн Э.Бат-Үүлийн философи энд үйлчилж буй. Нэгэнт тэр нэгэн мягмар гаригийг хараар будахад АН-ын дарга гол, эсвэл “дайвар” үүрэг гүйцэтгэлээ. Ийм тохиолдолд болчимгүй даргаасаа болж дайвчихаад байгаа намынхаа нэр хүндийг өмгөөлөх нь АН-ын гишүүдийн үүрэг. Энэ өмгөөлөлд нь Ц.Элбэгдорж багтаж гарч чадвал болж байгаа нь тэр. Гэтэл намынхаа нэр хүндийг өмгөөлөх гээд Ц.Элбэгдоржийг давруулаад байгаа нь гайхмаар. АН-ынхан нөхцөл байдал эвгүй байгаа үед даргыгаа огцруулахаас түр түдгэлзсэн тухай мэдээлэл бий. Гэхдээ энэ нь Ц.Элбэгдоржийн алдааг өмөөрөн уучилж буй хэрэг биш байлтай. Эсвэл гэмт Элбэгээ гэлбэлзэж, “гэнэн” АН түүнийг даган “үүрсээд” байгаа хэрэг үү?

Ялагдлын үр дагавар
Зургадугаар сарын 30-ны орой юу болов? Ялагдал хүлээсэн БНН, ИХН, ҮШН, Эх орон намын төлөөллүүд “Буян” компанийн байранд цуглаж, МАХН руу дайрах төлөвлөгөө боловсруулсан нь ил, далд шугамаар орж ирж байгаа мэдээллээс тодорхой болсон. АН-ын дарга Ц.Элбэгдорж УИХ-д 28 суудал авсан амжилтаа баллуурдаж, ялагдал хүлээн нэг ч суудалгүй хоцорсон намуудын дарга нартай хуйвалдан үймээнийг өөгшүүлсэн гэдэг нь нийтэд илэрхий байгаа.

Өөрөөр хэлбэл БНН, ИХН, ҮШН, Эх орон намуудын ялагдал, АН-ын цөөнх болсны үр дагавар буюу үнэ цэнийг өнөөдөр дахиад л ард түмэн үүрч байна. 70 орчим тэрбум төгрөгийн хохирол, төөрөлдсөн иргэдийн амь нас, эрүүл мэндээр дээрх намуудын ялагдал үнэлэгдэж байгаа юм. Эндээс л харин үнэн үнэртэх төдий мэдрэгдэж буй.

Буруу бүхэн бусдынх гэж үү?
Бороо орохгүй болохоор гандлаа, ган боллоо гэлцэх. Бороошоод эхлэхээр усан борооны хэрэг алга гэж шандуурах. Үүнтэй адил үг, үсэг бүрийг улстөржүүлж, үйлдэл, үүрэг болгоныг цөөнхийн сөрөг тоглолтоор сөрж тайлбарласаар байтал үнэн гээч нь завхрав, замхрав. Түймэр унтраасангүй, үймээнийг цагт нь зогсоосонгүй гэж С.Баяр буруудав. Онцгой байдал зарласан гэж Н.Энхбаяр буруудав. “ганцаараа” бүрэн эрхтэй ажилласан гэж МҮОНТ буруудав. Дөрвөн өдөр эфирт нойргүй шахам мэдээ дамжуулсан сэтгүүлчдийг барьж хорих гээ юу?

Цагдаа, хүчнийхнийг хүчирхэг болгох хэрэгтэйг ухаарч, бороохой, бамбайныхаа тоог олшруулъя гэж хэлснээрээ ЦЕГ буруудав. Үймээн дэгдээгчдээс МАХН-ын байранд байгаа хүмүүсийг хамгаалснаараа цагдаа нар буруудав. Улангасан довтолж, юу хийж байгаагаа ухаарахаа больсон согтуу жагсагчид хэн нэгнийг МАХН-ын байрны үүдэнд дүүжлэхийг харах гээ юу?
Зөв юм гэж алга. Ялалт байгууллаа гэж МАХН буруудав. Орон даяар хэд хоног нойргүй ажилласныхаа төлөө СЕХ буруудав. Цөөн хэдэн тойрогт үүссэн будлианыг дэвэргэн, энэ байгууллагын үйл ажиллагааг үгүйсгэж, УИХ-ын сонгуулийг үймээн болгон хувиргаж буй нь “мордохын хазгай” гэдгийг хүн бүр сэтгэлийнхээ мухарт мэдэрч суугаа.

Иргэд итгэл үнэмшлээрээ тоглуулахаас айж байна. Гэтэл цэнхэр дэлгэцээр “Магнай надад нэг сая төгрөг өгсөн” гэж ярьсан залуу эрүүл бус болж “буруудах” нь сонин. Дэнжийн мянга дахь албадан саатуулах байранд хоригдсон хүмүүсийг МАХН-ынхан  тамлан зовоож байна хэмээн нэг нь хашгирч, Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга Д.Солонго үүнийг үгүйсгэхийг сонсов. Хэн нь үнэн, хэн нь худал яриад байгааг ойлгоход бэрх. Үймээний эргэн тойронд түгсэн мэдээллүүд энэ мэтээр гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалттай телевиз бүрийн дэлгэцээр өнгөө хувирган цацагдаж, сонин бүрийн хуудаснаа “сохрын газар сохор” гээчийг давтан агуулгаа алаглуулав.

ЭЦЭСТ НЬ
Энэ ард түмнийг яаж ч элэг барьж, хуурч, доромжилж болно. Бие бие рүү нь нохой шиг турхирч болно. Тийм боловч хэдэн зууны турш энэ мэт үйлдлийг ардын цөлх ухаан, өвгөдийн уужуу байр суурь, нүүдэлчин зон олны хүлээцтэй хэрнээ хүртээмжтэй оюунаар Монголын ард түмэн угтаж, үдсээр ирсэн гэдгийг мартаж болохгүй.
Үнэнийг ард түмэн хэзээ ямагт ялган шүүж, тунгаан мэдэрч чаддаг. Тэд хэзээ ямагт шударга шүүгч байдаг.

Р.Эмүжин