Шүүхийн судалгааны төвийн захирал Ч.Нямсүрэнтэй уулзаж, хүн худалдаалах гэмт хэрэг болон бусад сэдвээр ярилцав.
-Хүн худалдаалах гэмт хэргийн талаар хийсэн судалгаа байдаг уу. Дэлхий дахинд энэ гэмт хэрэг улам өргөжиж байгаа гэх юм..
-Шүүхийн судалгааны төв хүн худалдаалах гэмт хэрэгтэй холбоотой мэдээлэл судалгааг гадна дотны захиалга, хүсэлтээр байнга гаргаж өгдөг. Энэ төрлийн гэмт хэрэг сүүлийн үед дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байгаа. Өнөөдөр дэлхийд жил бүр 4 сая орчим хүн худалдаалагдаж байгаа мэдээ бий. Шинжээчдийн дүгнэлтээр зохион байгуулалттай гэмт хэргийн нийт орлогын гуравны нэг хувийг хүн худалдаалах гэмт хэргээс олж байна. Өөрөөр хэлбэл хүн худалдаалах дэлхийн зах зээл 12 тэрбум долларын орлоготой байгаа юм. НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн илтгэлд дэвшүүлсэн таамналаар шийдвэртэй арга хэмжээ авахгүй бол 2010 он гэхэд хүн худалдаалахаас олох орлого мансууруулах бодис худалдаалахтай адил түвшинд хүрнэ гэж дүгнэсэн байна. Түүнээс гадна хүн худалдаалахаас олсон орлогыг олон улсын алан хядах ажиллагааг санхүүжүүлэх үндэс байгаа гэж болгоомжилж байна.

-Манайд хүн худалдаалсан хэдэн гэмт хэрэг шүүхээр шийдвэрлэгдээд байна вэ. Анх хэзээ ийм хэрэг бүртгэгдсэн байдаг юм бол.
-ЦЕГ-ын Мэдээлэл шинжилгээний төвийн мэдээнээс үзэхэд Монгол Улсад анх 2003 онд Лю-И гэдэг Хятад эмэгтэй бусдын биеийг үнэлүүлэх зорилгоор хүнийг хил давуулан худалдсан хэргээр эрүү үүсгэж шалгагдаж байсан нь албан ёсны анхны тохиолдол болов уу. Түүнээс хойш 2004 онд энэ гэмт хэрэг бүртгэгдээгүй. 2005 онд 5, 2006 онд 6, 2007 онд 3, 2008 онд 9 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн байна. Шүүхийн тухайд 2005 онд анх хүн худалдаалах хэргийг шийдвэрлэсэн практик бий. 2005 оноос 2008 онд нийт хүн худалдаалах 4 хэрэгт гэмт хэрэгт 6 хүн, харин биеэ үнэлэхэд бусдыг татан оролцуулах, биеэ үнэлэхийг зохион байгуулах 32 хэрэгт 53 хүн ял шийтгүүлсэн байна.
-Хүн худалдаалсан тохиолдол болгоныг илрүүлж ял шийтгэл оногдуулж чадаж байгаа юу. Энэ хэргийг үйлдэгчид нь голдуу эмэгтэйчүүд байдаг гэж үнэн үү.
-Өнөө үед хэдэн хүн хил дамнан хүн худалдаалах хэргийн золиос болж байгаа талаар нарийн тооцоолсон орон нэг ч байхгүй. Хамгийн гол нь хохирогч ихэвчлэн албан ёсоор гарч явдагт учир байгаа юм. Хөдөлмөр эрхлэхээр, суралцахаар, аялал жуулчлалаар ч юм уу бусад ил хэлбэрээр хууран мэхлэгдэх замаар явж байгаа учраас энэ тоог нарийн тогтооход төвөгтэй. Ийм учраас “ниргэсэн хойно нь хашгирах биш” харин гадаад орнуудын жишгээр энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэх, таслан зогсоох, түүнчлэн хохирогчтой харилцах асуудалд анхаарах хэрэгтэй. Эмэгтэйчүүд хүн худалдаалах гэмт хэрэгт хоёрдмол үүрэгтэй оролцдог нь нууц биш. Нэг талаас хүн худалдаалах гэмт хэргийн хохирогч, нөгөө талаас секс-бизнесийн гол элсүүлэгч, бэлтгэн нийлүүлэгчийн үүрэг гүйцэтгэж байна. Манай улсад хүн худалдаалах гэмт хэрэгт шийтгүүлсэн 6 хүний 5 нь эмэгтэй, биеэ үнэлэхэд бусдыг татан оролцуулах гэмт хэрэгт шийтгүүлсэн 53 хүний 35 нь эмэгтэй байна.
-Зөвхөн эмэгтэйчүүд төдийгүй, хүүхдүүд ч ийм төрлийн хэрэгт өртөх нь элбэг байдаг гэдэг. Манайд хүүхэд худалдаалсан гэмт хэрэг гарч байсан уу.
-Хүн худалдаалах гэмт хэргийн хохирогч нь ихэвчлэн хүүхэд эмэгтэйчүүд байдаг. АНУ-ын ТТГ-ын мэдээгээр Европын хүн худалдаалах гэмт хэргийн хохирогчдын зөвхөн 2 хувь нь эрэгтэйчүүд байна гэсэн мэдээ бий. Мөн энэ төрлийн гэмт хэргийн 80-90 хувь нь бэлгийн мөлжлөгийн золиос болж байна. Олон улсын хэмжээнд нийт худалдаалагдсан хүний бараг гуравны нэг хувийг хүүхэд эзэлдэг. Хүүхдийг бэлгийн мөлжлөгт ашиглах, хөдөлмөрийг нь мөлжих, өрийн барьцаанд өгөх, гуйлга гуйлгах, цус эд эрхтэнг нь ашиглах, бэлэглэх, бусдад хууль бусаар үрчлүүлэх хэлбэрээр ашиглаж байна.
Манай улсын тухайд үрчлүүлэх нэрийн дор болон бэлгийн мөлжлөгийн зорилгоор хүүхэд худалдаалсан тохиолдол цагдаад бүртгэгдэж байсан.
Гадаадын улс орнуудын эрүүгийн хуулийг харьцуулан судлах явцад ихэнх улс орон хүүхэд худалдаалах гэмт хэргийг бие даасан төрөл болгон хуульчилсан тохиолдол цөөнгүй байна. Жишээ нь, АНУ-ын Техас муж, Герман, Казахстаныг дурдаж болно. Миний бодлоор хүүхэд худалдаалах гэмт хэргийг түүний объектив болон субъектив шинжийн онцлогийг харгалзан тусад нь зүйл болгон хуульчилмаар санагддаг.
-Шүүх хүн худалдаалах гэмт хэрэгт ямар ял оноож байгаа вэ. Ялын бодлого сул байна гэсэн шүүмжлэл байдаг. Ер нь энэ төрлийн хэргийг шүүхээр шийдвэрлэхэд ямар бэрхшээл учирч байна вэ.
-Манай улсад Эрүүгийн хуулийн хүн худалдаалах гэмт хэргийг биеэ үнэлэхэд бусдыг татан оролцуулах, биеэ үнэлэхийг зохион байгуулах гэмт хэргээс ялгаж зүйлчлэх талаар туршлага бага байснаас энэ үзэгдэлтэй тэмцэх эхний үед тодорхой хүндрэл гарч байсан. Хүн худалдаалсан нь “зохион байгуулсан” гэж, харин биеэ үнэлсэн нь “худалдагдсан“ гээд л зүтгэчихдэг. Ийм л байдлаар нэг хэсэг явсан шүү дээ. Дээд шүүхээс 2008 оны 3 дугаар сард “Эрүүгийн хуулийн 113 дугаар зүйлийн зарим зүйл заалтыг тайлбарлах тухай” тогтоол гарч, энэ хоёр төрлийн гэмт хэргийг ялгаж тодорхойлсон нь онол практикийн чухал ач холбогдолтой болсон. 2008 онд манай улсад хүн худалдаалсан гэмт хэрэгт ял шийтгүүлсэн 2 хүн 10-15 жилийн хорих ял авсан. Харин биеэ үнэлэхэд бусдыг татан оролцуулах, биеэ үнэлэхийг зохион байгуулах гэмт хэрэгт шийтгүүлсэн 39 хүний 3 нь торгох, 2 нь албадан ажил хийлгэх, бусад 34 нь 1-5 хүртэл жилийн хугацаагаар хорих ял шийтгүүлсэн.

Монгол Улсын Эрүүгийн хуульд онц хүндрүүлэх нөхцөл байдалд буюу хил давуулан худалдсан бол 15 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэхээр заасан байдаг. Гэтэл Японд хүн хил давуулан худалдсан бол хүнд хөдөлмөр эрхлүүлэн 2-оос дээш жил, Голландад 10 жил хүртэл, Израилд 16 жил хүртэл, Германд 10 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэдэг. Үүнээс үзэхэд энэ гэмт хэрэгт оногдуулах манай эрүүгийн ял хөнгөн биш харин ч хатуу байгаа биз дээ.
-Манай хоёр хөршид хүн худалдаалсан хэрэг ихээр гардаг гэж сонссон. Ийм тохиолдолд сөрөг нөлөөлөл бас бий биз.
-Манай хоёр хөрш дэлхийд хүн худалдаалах гэмт хэрэг өсөж үржих, дамжин өнгөрөх таатай орчин болж байна. Мөн гадагш экспортолдог гол орнуудын тоонд ч тэд зүй ёсоор багтдаг. ОХУ-ын албаны хүмүүсийн мэдээгээр зөвхөн Тайланд улсад л гэхэд орос гаралтай 7000 гаруй бүсгүй биеэ үнэлж байгааг хүлээн зөвшөөрсөн байдаг.Сүүлийн үеийн мэдээгээр зохион байгуулалттайгаар эмэгтэйчүүдийг хил давуулдаг томоохон бүлэглэлүүд Эрхүү, Улаан-Үүд хотод илэрсэн. Энд монгол охид худалдаалагдаж байх эрсдэл өндөр байгаа. Ер нь бид хүн худалдаалах гэмт хэрэгтэй тэмцэх ажлыг зөвхөн ялын хатуу бодлогоор дамжуулан хэрэгжүүлэх боломжгүй. Энд урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох, зөрчигдсөн эрхийг нөхөн сэргээх, хохирогчтой харилцах бүхэл бүтэн цогц арга хэмжээ хэрэгтэй юм.
-Танай төв төрөл бүрийн л судалгаа хийдэг байх. Нийтийн эмх замбараагүй байдал бий болгох гэмт хэрэгт гадаад улс оронд ямар ял оноодог юм бол…
-Дэлхийн ихэнх улс оронд нийтийн эмх замбараагүй байдлыг олон улсын терроризмын “зууш” болгохоос ихээхэн болгоомжилж, энэ төрлийн гэмт хэрэгт хатуу ханддаг. Жишээ нь, Япон улсын эрүүгийн хуулийн 106 дугаар зүйлд зааснаар нийтийн эмх замбараагүй байдлыг зохион байгуулсан бол 1-10 жил хүртэл хугацаагаар хүнд хөдөлмөр эрхлүүлэн хорих буюу гянданд хорих, өдөөн турхирсан этгээдийг 6 сараас 7 жил хүртэл хугацаагаар хүнд хөдөлмөр эрхлүүлэн хорих буюу гянданд хорих ял эдлүүлдэг юм билээ.
Өмнөд Солонгосын Эрүүгийн хуулийн 115 дугаар зүйлд зааснаар нийтийн эмх замбараагүй байдлыг бий болгосон этгээдэд 1-10 жил хүртэл цөллөгийн ажил хийлгэх буюу хорих, эсхүл 15 сая хүртэл воноор торгох ял шийтгэнэ.
Холбооны Герман улсын Эрүүгийн хуулийн 125 дугаар зүйлд зааснаар нийтийн эмх замбараагүй байдалд оролцсон буюу түүнийг өдөөн турхирсан бол өөр зүйлд заасан гэмт хэрэгт давхар зүйлчлээгүй бол 3 жил хүртэл хугацаагаар хорих буюу торгох ял шийтгэнэ. Харин нийтийн эмх замбараагүй байдлыг бий болгох үед галт зэвсэг болон зэвсгийн чанартай бусад зүйлийг ашигласан, мөн бусдын эрүүл мэнд, амь насанд аюул занал учруулсан, бусдын эд хөрөнгийг сүйтгэсэн, тоносон бол 6-10 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.
Ер нь ихэнх улс оронд өөр бусад зүйл ангиар давхар зүйлчлэх замаар ял хүндрүүлэх асуудлыг хүлээн зөвшөөрсөн байдаг. Ийм ч учраас нийтийг хамарсан эмх замбараагүй байдал бий болгох гэмт хэргийг дээрэмдэх, амь бие, эрүүл мэндэд хандах гэх зэрэг олон гэмт хэрэгтэй давхар зүйлчилж, ял оногдуулах практик дэлхийн аль ч улс оронд хэвээр байна.
-Шүүхийн хараат бус байдлын талаар асуудал сүүлийн үед ихээр хөндөгдөх боллоо. Шүүхэд нөлөөлөх нөлөөллийн талаар хийсэн судалгаа ер нь байдаг уу.
-Манай төвөөс 2007 онд аймаг нийслэлийн шүүхийн 200 гаруй шүүгчдийн дунд судалгаа явуулсан. Гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх явцад ямар төрлийн нөлөө, дарамт шахалт илэрч байсан талаархи асуултад 57 хувь нь хэл амаар доромжилдог, 12.5 хувь нь худал гүтгэдэг гэж хариулсан байгаа юм. Мөн 11 хувь нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нөлөөлдөг, 6 хувь нь далайлган сүрдүүлэгт өртдөг, 10 хувь нь ажил үйлчилгээ үзүүлэхийг санал болгодог, 6 хувь нь хээл хахууль өгөхийг санал болгодог гэж хариулжээ. Мөн гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэхэд өмгөөлөгчийн үйл ажиллагаанаас үүдэж ямар саад бэрхшээл учирч байна вэ гэсэн асуултад асуулгад оролцогчдын 42 хувь нь хэрэг хянан шийдвэрлэх хугацаа сунжирдаг гэж хариулсан байдаг.
Түүнчлэн 2008 онд шүүхтэй холбоотой мэдээ мэдээлэлд хийсэн судалгаанаас үзэхэд сониноор гарсан шүүмжлэлт мэдээллийн олонхийг шүүхээр шийдвэрлэж байгаа хэрэг маргаантай холбоотой асуудал эзэлж байна. Гэхдээ хэрэг маргаантай холбоотой энэ шүүмжлэлийн 82 хувийг нь ердөө л 8-хан хэрэгтэй холбоотой материал эзэлсэн байна билээ. Бас шүүхийг улс төртэй холбон шүүмжилсэн мэдээллийн дийлэнх олонхи нь ганцхан хэрэгтэй холбоотой мэдээлэл байна. Үүнээс үзэхэд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан шүүхэд нөлөөлөх оролдлого байна гэж дүгнэж болох юм.