Монголын нүүрс моодонд орсон тухай дэлхийн нэр хүнд бүхий хэвлэлийн агентлагууд онцлох болов. Харин монголчуудын хувьд мөнөөх “моодонд ороод” байгаа нүүрсээ хэрхэн хилийн чанадад хүргэж, Япон, Солонгост нийлүүлэх нь “сэтгэлийн бэтгэ” болоод буй.

Үүний нөгөө талд Мон голын нутагт бий болох дэд бүтцийн “аварга” сүлжээг ямар нэгэн хэлбэрээр ашиглах гэсэн хоёр хөршийн санаархал хөл ороож байна. Европ, Ази тивийг холбосон хамгийн том хуурай газар буюу төвийн бүс болох Монголын нутгаар тавигдах төмөр зам Оросын гэхээсээ илүү Хятадын сонирхолд том утгаараа нийцэж байгаа нь нууц биш.

Тодруулж хэлбэл манай нүүрсийг урагш, хойш зөөх, ураныг улс дамжуулан худалдах сонирхлоос илүүтэй Хятадын бизнес төлөвлөгөө үүний цаана эртнээс өрнөх болжээ. Дэлхийн үйлдвэрлэгч болоод байгаа Хятадын бараа бүтээгдэхүүнийг хуурай газраар буюу далайн бус гарцаар Европт хүргэхэд Монголын төмөр зам тодорхой үүрэг гүйцэтгэх учиртай.

АМЕРИКААС “ЗУГТАХ” ХЯТАД ГАРЦ

Эдийн засгийн хямрал Америкийг сөхрүүлж, Европын холбоог чичрүүлж байх үед БНХАУ бэлэн мөнгөний “баялгаараа” дэлхийг гайхуулж, олон ул сад нөлөө бүхий том компаниудын хувь цааг худалдан авах болсон билээ. Хятадуудын төвлөрүүлж чадсан асар их гэдэг үгээр тодотгож болох мөнгөн санг дэлхийн улс орнуудыг бүрхсэн “Made in China” бүрдүүлсэн нь мэдээж.

Уйгагүй үйлдвэрлэлийнхээ хүчээр улс орон болгоны зах зээлээс хурааж чадсан эл хөрөнгө нь Хятадыг эдүгээ хамгийн нөлөө бүхий улс болгон хувиргаж, Хятадын зуунд хөтөлсөн гэж хэлж болно. Нэгэнт тогтоож чадсан энэ нөлөөгөө хадгалахад нь Америк ах нар Хятадын үйлдвэрлэгчдийн өмнө босго болон хөндөлсдөг.

Дэлхий нийтэд нийлүүлдэг нийт барааныхаа 70 хувийг усан зам буюу далайн тээврээр зөөж, үлдсэн хэсгийг нь хуурай газраар тээвэрлэдэг БНХАУ Америкийн далайн ноёрхлын өмнө толгой бөхийхөөс аргагүйд хүр дэг. Ялангуяа сүүлийн үед АНУын зүгээс Хятадтай харилцах харилцаандаа илэр хий хүйтэн хандах болсон билээ.

Эдүгээ БНХАУ харилцаагаа сэргээхийн тулд чимээгүй яриа хэлэлцээ хийхийг Цагаан ордноос хүсэх болсон. Гэвч тэд үүнийхээ зэрэгцээ Монголын нутгаар дайран, Оросыг өртөөлөн, Герман зэрэг Европын оронд хүрэх, цаашлаад дэлхий даяар “Made in China”-г цацах гарцыг эртнээс хийж эхэлжээ.

Тэдний энэ оролдлого Монголд ямар ашигтай вэ? ОРОСТ БҮР АШИГТАЙ Европын төмөр замын хамгийн нөлөө бүхий “сүлжээг эзэмшигч” германчууд буюу Германы төрийн өмчит төмөр замын “Deutsche Bann” компани Хятадын эл сонирхлыг хамгийн түрүүнд мэдэрсэн байна. Тиймээс ч тодорхой яриа хэлэлцээрүүд хийгдсээр иржээ. Гэвч Монгол, Оросын нутгаар хэрхэн хятад барааг зөөвөрлөх нь оньсого хэвээр үлдсэн байна.

Германчууд үүний учрыг ядах юмгүй олжээ. Хуучин ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан улсуудын нутгаар дайрдаг төмөр замыг өнөөг хүртэл оросууд атгадаг. Тиймээс оросуудтай учраа олох шаардлага тулгарсан хэрэг. Үүнийг Германы талаас оросуудтай хувьцааны хэлбэрээр, төрийн төвшинд ярьж тохиролцон шийдсэн байдаг. Хоёр улсын дунд өнгөрсөн онд болсон хувьцааны бизнес үүнд гол үүрэг гүйцэтгэсэн гэж тодотгож болох юм.

Харин Монголын хувьд өөрийн нутгаар “Made in China”-г дамжуулахын тулд дэд бүтцээ өргөжүүлж, Орос руу чиглэсэн гарцаа илүү “нааштай” болгох шаардлага тулгарсан. Үүнийг манай төрийн томчууд хэдэн жилийн өмнө мэдэж байсан гэсэн мэдээ байгаа юм. Тиймээс Хятадын хүсэлтээр Алтанбулагийг “мартаж”, Сайншанд, Баруун-Урт, Чой балсангийн чиглэлийг сонгох нь төмөр замын дамжин өнгө рүүлэх тээврээс жилдээ 1,5 тэрбум ам.доллар олох боломж авчирсан талаар эх сурвалж мэдээлж байна.

Уг нь 3.0 тэрбум ногооны ашиг Монголд үлдэх учиртай боловч Монгол-Оросын хамтарсан төмөр зам гэдэг утгаараа тал хувь нь Оросын талд “шингэх” тохиролцоо хийгдсэн бололтой. Төмөр замын маргаан гэнэт дэгдэж, орос, монгол удирдлагуудын хооронд үе үе “гал авалцах” болсны шалтгаан энэ байсан гэж хэлж болно.

Ийнхүү Монголын Засгийн газар төмөр замын бодлогоо баталснаар “Made in China” гэсэн шошготой бараанууд хуурай замын гарцтай болох, монголчууд зөвхөн дамжин өнгөрүүлэх тээврээс жил бүр 1.5 тэрбум ам.доллар халааслах боломж бүрдэв.

ТЭГЭЭД НҮҮРСЭЭ ЯАХ ВЭ?

Яг энэ асуултыг ЗТАЖын сайд Х.Баттулга өөрөөсөө хэдэнтээ асуусан байж таарна. Хятадаас жил бүр тээврийн зардал нэрээр мөнгө халааслах, Монголын нүүрсийг аль болох ашигтай гарцтай болгох, боловсруулах гэхчлэн олон олон учир шалтгааныг нэгтгэхийн тулд эдийн засгийн уйгагүй тооцоо хийсэн нь мэдээж.

Хүн төрөлхтний эрчим хүчний хэрэглээ сүүлийн 10 жилд 15 дахин өсөж, дэлхийг бүхэлд нь ухаж зөөгөөд ч нүүрсээр энэ их хэрэглээг хангах нь 30 жилийн дараах өндөрлөгөөс харахад “найдваргүй ирээдүй” гэдгийг шинжээчид тооцоолж эхлэв. Тиймээс ч эрчим хүчний өөр эх үүсвэрийн эрэлд эрдэмтэд мордоод байна.

Тэднийг олон улсад нөлөө бүхий компаниуд санхүүжүүлэн, Эйнштейний энергийн хуулийг цааш задлах үүрэг хүлээлгэсэн нь шинжлэх ухааны салбарынхны аль эрт мэдэх болсон зүйл. Ийм тохиолдолд дэлхий нийтийн нүүрсний хэрэглээ ердөө 20-30 жилээр, сунгаад бодлоо гэхэд 50 жилээр хязгаарлагдах нь. Чухам байдал ийм байгаа үед 100 жилийн нөөцтэй хэмээн орд газруудаараа бахархах нь утгагүй болж хувирлаа.

Нүүрс үнэд орж буй багахан хугацааг ашиглаж, байгаа хар алтаа аль болох их хэмжээгээр олборлон худалдах шаардлага зүй ёсоор тулгарав. Тавантолгойгоо байж болох хамгийн хурдан хугацаанд эргэлтэд оруулж, нүүрсээ боловсруулан кокс, ган, зэс зэрэг бүтээг дэхүүн үйлдвэрлэх Аж үйлдвэрийн цогцолборыг яаралтай байгуулах нь цаг хугацаатай өрссөн асуудал болон тулгамдаад байна.

Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолборыг хурдавчлан байгуулах нь Владивостокийг чиглэсэн төмөр замыг Монголын нүүрсний төлөө ашиглах гол шалтгаан болж байгааг ч мартах учиргүй. Өөрөөр хэлбэл, нүүрсний баялаг нөөцөөрөө тавд жагсдаг БНХАУ уурхайнуудаа хааж эхэлсний цаана 30 жилийн дараахыг харсан алсын “дотор ухаан” нуугдаж буй нь тодорхой болжээ. Үүнийг монголчууд бид ухаартлаа нүүрсэн дээр суусан гуйлгачин хэвээр үлдэж ч болох юм.

Эдүгээ Америкийн хамгийн том мэдээллийн агентлагуудын нэг “Ройтерс” Монголын төмөр замын бодлогыг шүүмжлэх болов. Энэ шүүмжлэлийг хойш тавиад, Монголын нүүрс болон Хятадын төмөр замын тээврийг сонирхсон сонирхол, Оросын бизнес ухаан Владивостокт уулзаж байгаа нь монголчуудад ашигтай нөхцөл үүсгэж буйг саная.

МООД МОНГОЛООР ДУУСАХ УУ?

Моод Монголоор дуусдаг гэсэн хорлонтой ёж үгийг бид хэлэх дургүй. Харин нүүрсний хувьд моод Монголоор дуусах ирээдүй харагдаж буйг дээр дурдсан нөхцөл шалтгаанууд нотолж байна. Монголын нүүрс моодонд орж байгаа нь сайн хэрэг боловч зөвхөн түүхий нүүрс ачуулах нь нэгэнт хоцрогдсон гэдгийг сануулах нь зөв болов уу.

Түүхий нүүрсээ гадагш зөөхийн тулд бүтэн жил телевиз, сониноор төмөр замын хэрүүл хийж, урд хөршийг зүглэсэн нарийн төмөр зам дээр хөндлөн хэвтсэн хэрэг үү гэсэн асуулт гарч ирнэ. Олзуурхууштай нь “Энержи ресурс” Ухаа худагийн нүүрсэнд эхний боловсруулалт хийж, угаагаад зөөхийг эрмэлзэн ажиллаж байна. Бага ч болов нэмүү өртөг хилийн наана үлдэнэ гэсэн үг.

Түүхий нүүрсний моодыг монголчууд цэглэж, нүүрсээ боловсруулан ган, зэс, эрчим хүч үйлдвэрлэн хөгжингүй орнуудад нийлүүлэх боломжийг одоохондоо Сайншандаар овоглоод буй аж үйлдвэрийн цогцолбор олгоно. Нүүрснээс 20 орчим бүтээгдэхүүн гарган авч, “утаа хийг” нь хүртэл ашигладаг шинэ технологийг германчууд Хятадтай хамтран нэвтрүүлээд удаагүй байгаа.

Цахилгаан эрчим хүч гээчийг анх нээснээс хойш “Ильичийн гэрлийн” төлөө дэлхий нийтээрээ уралдаанд гарсан. Гэрэл цахилгаан үйлдвэрлэдэг нүүрс гээчийг хар алт болгон залж, нүүрсний төлөө газар нутгаа онгичин, зарим нэгэн улс орныг гайтуулсан түүх ч бий. Гэтэл нүүрс моодноос гарах цаг айсуй аж. Ердөө хоёр, гуравхан аравнаар хэмжигдэж байна.

Тэгвэл нүүрсээ боловсруулаад, утааг нь хүртэл уушиглаж болдог агаар болгон хувиргаад худалдъя. Владивостокийг зүглэсэн 8.0 тэрбум ам.доллараар босох, 5600 км төмөр замаар ердөө “Made in China” шошго бүхий бараа, Х.Баттулга хоёрыг л зуун зууны турш зөөвөрлөөд байлтай биш.

Тэгэхээр, дамжин өнгөрөх тээврээс жил бүр олох 1.5 тэрбум ам.долларт ханаад суух хүсэл алга. Нүүрсээ боловсруулан хэдэн янзын бүтээгдэхүүн болгоод зөөе, заръя, илүү ихийг олъё. Тэр цагт л жинхэнэ “Forbes”-ийн тэргүүн нүүрнээ залрах үндэстний тэрбумтнууд Монголоос төрөх учиртай.