Хулганы орны тухай түүх оршвой. Хаа ч юм бэ байх Хулганы оронд бяцхан хулга­нууд амьдран, тоглон наа­даж, нэгэн насыг өнгөрөөдөг байлаа. Тэдний амьдрал яг л та биднийх шиг нэгэн хэмээр урсан одох авай. Тэд бас та бидэн шиг өөрсдийн парламенттай байв. Парламенттай тул дөрвөн жил өнгөрөөд л сонгууль болно. Хөлтэй нь хөлхөн очиж, хөсөгтэй нь хөлөглөн ирээд сон­гууль­даа оролцоно. Тэгээд дөрвөн жилийн дараа дахиад л санал хураах байр зүглэцгээх бүлгээ. Яг л тань шиг, над шиг, тэдгээр бяцхан хулганууд сонгуу­лийн өдөр болгон санал хураах хайрцаг руу очдог, тэгээд засгийн газраа сонгодог байлаа. Засгийн газар нь бүдүүн, тарган, хар муурнуудаас бүрдэнэ.

 

    Хулганууд очиж очиж муур­нуудаар төрөө бариулаад байх­даа яахав дээ гэж та хэрэв бодож байвал зүгээр л Монголын өнгөрсөн 20 шахам жилийн түүхийг бодоод үз. [1] Тэгвэл та хулга­нууд биднээс огт тэнэг биш гэдгийг нэг ойлгож магад.

 

    Муурнуудыг муулах гэсэн юм үнэндээ байхгүй л дээ. Тэд дажгүй л гарууд. Төр засгийн ажлаа ч үнэнчээр хашиж байв. Тэдний гаргасан хуулиуд нь сайн, ялангуяа муурнуудад их сайн хуулиуд байлаа. Гэхдээ муур­нуудад сайн хуулиуд маань хулга­нуудад бас тийм сайн байсан гэж хэлж боломгүй. Жишээлбэл нэгэн хуулинд хулганы нүх муур савраа дотогш оруулж болохуйц том байх ёстой гэж заажээ. Өөр нэгэн тогтоомж хулгануудын гүйх, зорчих хурдыг тодорхой тусгасан байх агаад ингэхдээ муур авхайтан өглөө­ний зоогоо нэг их чармайлт гаргалгүй хүртэх боломжийг бодолц­сон аж.

 

  Хууль тогтоомжууд бүгд л сайн байв. Муурнуудын хувьд тэр шүү дээ. Харин хулгануудын тухайд! Хүндхэн л байлаа. Амьдрал улам л дордсоор, улам л муудсаар. Тэгээд байдал тэсвэрлэхүйеэ бэрх болж ирмэгц хулганууд одоо нэг юм хийх хэрэгтэй гэж шийдэцгээжээ. Ингээд тэд цугаараа, бүр бүгдээрээ сонгуульд оролцоц­гоов. Саналын хуудсан дээр хар муурнууд хусагдаж, хулга­нууд цагаан муурнуудыг сонголоо.

 

    Цагаан муурнууд энэ удаа маш хүчтэй кампанит ажил явуулжээ. “Хулганы оронд илүү ил тод байдал хэрэгтэй байна” гэж тэд зарлав. Мөн “Хулганы орны гол бэрхшээл бол энэ муусайн дугариг нүхнүүд юм. Хэрэв та нар биднийг сонговол бид дөрвөл­жин хулганы нүхнүүд барих болно” гэж сурталчилжээ. Муур­нууд амласнаа биелүүллээ. Харин дөрвөлжин нүхнүүд нь дугаригаасаа хоёр дахин том байв, ингээд одоо муур хоёр савраа зэрэг оруулах боломжтой болжээ. Амьдрал бүр барзгар болох нь тэр. Тэгээд хулганууд цаашид тэвчихийн аргагүй болоод ирэхээр нь цагаан муурнуудыг сонгуулиараа авч хаяад харуудыг эргүүлж тавив. Дараа нь дахиад л цагаануудаа гаргаж ирэв. Дараа нь харуудыг буцаагаад. Тэр ч байтугай тэд хагас нь хар, хагас нь цагаан муурнууд сонгож ч үзжээ. Үүнийгээ тэд “Эв нэгдлийн засаг” гэж нэрлэв. Тэр ч бүү хэл гагцхүү толботой муурнуудаас бүрдсэн засгийн газар байгуулж ч үзлээ. Тэдгээр муурнууд бүр хулгана шиг дуугарахаар чармайж байсныг яана, гэхдээ яахав муур шиг иднэ л дээ.

 

    Тэгэхээр асуудлын гол нь муурны өнгөнд байсангүй. Тэд муурнууд байсанд нь л гол учир байв. Муурнууд, муурнууд байсан учраас яалт ч үгүй хулгануудыг умартаад муурнуудаа хайхарч байсан хэрэг.

 

    Гэтэл саявтархан нэг жижиг хулганад нэгэн санаа төржээ. Сэтгэж буй жижигхэн эрхмийг анхаарц­гаая. Тэрбээр бусад хулганууд­даа хандан “Та минь, яагаад бид заавал муурнуудаас бүрдсэн төр дахин дахин сонгоод байх ёстой юм бэ? Яагаад бид хулгануудаас бүрдсэн төр бай­гуулж болохгүй гэж?” Бусад нь гэтэл “Хүүе! Энийг хараач! Хөдөлгөөнийх байна. Бариад яв наадахаа!” гэцгээлээ.

 

    Ингээд жижиг хулгана шоронд оров.

 

    Одоо ганц л юм хэлмээр байна. Хулганыг юмуу хүнийг хорьж цоожилж болно, харин бодол санааг хааж боож хэн ч чадах­­гүй ээ.