"ӨРГҮЙ БОЛ БАЯН ӨВЧИНГҮЙ БОЛ ЖАРГАЛ..."
“Áè ýíý óäàà øèéäëýý. Ìàðãààø òàìõèà õàÿíà…” Àðõàã òàìõè÷èä ýíý vãèéã àìüäðàëäàà õýäýí óäàà õýëñýí áîë äîî? Ìýäýýæèéí õýðýã äèéëýíõ íü ýíýõvv ãýðýëò òeãñãeëäee õvð÷ ÷àäààãvé. Õýí ÷ òýäíèéã òàìõèíû õîð õeíeeëèéã ìýääýããvé áàéõ ãýæ öàãààòãàæ ÷àäàõãvé ë äýý. Òàìõè õîðò õàâäàð, àìüñãàëûí çàì, çvðõ ñóäàñíû eâ÷èíä õvðãýäýãèéã òýä ñàéí, ávð ìàø ñàéí ìýääýã ãýý÷. Ãýñýí ÷ eeðèéãee ÿëæ ÷àääàããvé.
Áàðóóí Åâðîïûí îðíóóäûí òàìõèíààñ áîëîîä óóøãèíû õîðò õàâäàð òóñàí íàñ áàðàãñäûí òîî íü ìàøèíû îñëîîð íàñ áàðàãñäûí òîîíîîñ àëü õýäèéí õîë äàâæýý… Íàñàíä õvðýã÷äèéí 30-35% íü, ìeí 18-20 íàñíû õî¸ð çàëóó õví òóòìûí íýã íü òàìõè òàòàæ áàéíà.
Òýãâýë òàìõèíû õîð õeíeeë èéì èõ èë òîä áàéõàä ÿàãààä õàÿõ òèéì õýövv áàéíà ãýæ? Ó÷èð íü òýäíèé èõýíõ íü àðõàã áîëæýý. Ýíý òàëààð 1998 îíä Åâðîïûí Õîëáîîíû óëñóóä îëîí óëñûí êîíãðåññ áîëñîí áeãeeä ýíä àðõè òàìõè, ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûí òàëààð àâ÷ õýëýëöýí òýäíèéã “Ýäãýýð íü õvíèé áèåä áàéíãûí çóðøèë vvñãýí áèå ìàõáîäèéã vðãýëæ ýíý áîäèñóóäûã íýõäýã áîëãîäîã”-ûã òîäîðõîéëæýý.
Ñòàòèñòèêèéí ävíãýýñ vçâýë çeâõeí çóãàà áîëãîí àìàíäàà òàìõè çóóäàã, õvññýí våäýý õàÿ÷èõàæ ÷àäàõ “òvð çóóðûí òàìõè÷èä”- èéí òîî õàðàìñàëòàé íü òóí öeeí àæýý…Òàìõè òýäíèé áèå ìàõáîäèéã ávðýí ýçýìøäýã. Çàðèì àðõàã òàìõè÷èä òàìõè òàòàëãvéãýýð óíòàæ ÷àäàõãvé, çàðèì íü ávð òàìõè òàòàõãvé áîë íîéð íü ñýðãýäýããvé áàéõàä çàðèìûíõ íü õóâüä àíõààðëàà òeâëeðvvëýõ, ávð òàéâøðóóëàõ véë÷èëãýýòýé áàéäàã áàéíà… Ãýòýë èéìýðõvv áèå ìàõáîäèéí õóâüä õàðààò áàéõ òóñìàà ãàðàõàä õvíä áàéäàã áeãeeä íeãee òàëààñ óäààí õóãàöààíû òóðø eäeðò íýã õàéðöàã áóþó òvvíýýñ èõ òàìõè òàòàã÷äûí õóâüä ávð àìüäðàëûíõ íü íýã õýñýã, õýâøèë áîëñîí áàéäàã. Ýíý õvìvvñ òàìõèà õàÿõààðàà eeð õèéõ çvéë îëæ ÿäàí õîîñíû õÿìðàëä îðäîã áàéíà.
Òàìõèíû ìàíñóóðóóëàõ véë÷èëãýý vçvvëäýã íèêîòèí íü òàìõèíä îðóóëäàã ãîë áóðóóòàí þì… Öóñàíä îðìîãöîî ìýäðýëèéí ýäèéí äîõèîëîë õvëýýí àâàã÷äàä íààëäàí òvðãýí íeëeeëæ ýõýëäýã áàéíà. Èíãýæ íààëäàí äîõèîëëûã èäýâõævvëýõýä, òàðõèí äàõü òàíèõ véë àæèëëàãàà, àíõààðàë, ìýäðýëèéí òîãòîëöîî, õîîë èäýõ ñîíèðõîë, æèí íýìýõ çýðýã îëîí véë àæèëëàãààã öî÷ðîîäîã. Ýäãýýð ìýäðýëèéí ýävvä íü äîïàìèí, íîðàäðåíàëèí, ñåðîòàíèí çýðýã ãóðâàí ìîëåêóëààð õèìèéí äîõèî eãäeã… Íèêîòèí íü òàðõèíû “Çàñàõ ñèñòåì” ãýãääýã õýñýãò äîïàìèí íèéëýãæèõýä õvðãýäýã. Ýíý íü ìàíñóóðóóëàõ áîäèñòîé çàðèì ýìèéí íàéðëàãàíä ÷ áàéäàã.
Íèêîòèíûã ãýíýò òàñëàõ íü òàðõèíû véë àæèëëàãààã òîãòâîðãvéævvëäýã. Õvíèé ààø çàí eeð÷ëeãäeí, àíõààðàë íü ñàðíèæ, íîéðãvéäýí, vðãýëæ eëñeæ áàéãàà ìýò ìýäðýìæ òeðeí õîîë èõýýð èäýæ æèí íýìæ ýõýëäýã. Àðõàã òàìõè÷èä vð ävíã íü õàðæ ÷àäàëãvé, èéì æèæèã çvéëýýñ áîëîîä òýñýëãvé àõèí òàìõèíä îðäîã þì.
Eíee våä îëîí õví òàìõèà õàÿõ ãýæ víýõýýð èõ îðîëäîæ áàéíà. Ýäãýýð õvìvvñò òóñ áîëîõûí òóëä îëîí æîð çîõèîäîã. Çàðèìäàà ávð îãò øèíæëýõ óõààíû víäýñëýëãvé æîð çîõèîõ íü ÷ áèé. Òàìõèíààñ ãàðàõ àðãóóäûã çààâàë ýì÷èéí õÿíàëòàíä òóðøèõ õýðýãòýé. Ýì÷èéí õÿíàëòãvéãýýð ÿìàð íýã çvéë õýðýãëýõ íü ýðvvë ìýíäýä õîðòîé áàéæ áîëíî. Æèøýý íü: Àìåðèêèéí “õóðäàí òàìõè” ãýäýã àðãà áeãeeä àðõàã òàìõè÷èä áîãèíî õóãàöààíä èõ õýìæýýíèé òàìõè òàòàí, òîäîðõîé õàíàñàí áàéäàëä õvðýõýýðýý òàìõèíä äóðãvé áîëíî… Ýì÷ íàð ýíý àðãûã víýõýýð àþóëòàé ãýæ ñàíàë íýãäýæ áàéãàà áeãeeä íeãee òàëààñ íèêîòèíãvé òàìõè òàòàõ àðãûã ÷ òààøààõãvé áàéãàà þì.
Ýì÷ íàð òàìõèà õàÿõààð øèéäýí, ãàíöààð îðîëäîæ áàéãàà õýí íýãýí vð ävíä õvðäýããvé, õàðèí áóñäûí òóñëàìæèéã àâ÷ áàéãàà íü àìæèëòàíä õvðäýã ãýæ vçýæ áàéíà… Ìýðãýæëèéí ñóäëàà÷äûí õàìãèéí èõ ñàíàë áîëãîæ áàéãàà íü çvv òàâèóð, ÷èõíèé ãýäñýýð íü ýì÷ëýõ, çýðýã þì… Ýäãýýð àðãûã øèíæëýõ óõààíû òàëààñ áàòàëñàí áîëîí õýðýãëýýä àìæèëòàíä õvðñýí òóõàé áàðèìò õàâüãvé èõ áàéãàà þì. Òàéâøðóóëàõ àðãà áîëîõ ãèïíîç áîëîí ýíý ìàÿãèéí áóñàä àðãóóäûã ÷ õýðýãëýæ áîëíî. Ãýâ÷ ýäãýýð àðãóóä íü àðõàã òàìõè÷äàä çîðèóëàãäààãvé ãýäãèéã õýëýõ íü çvéòýé.
Òàìõèíä õýòýðõèé îðñîí àðõàã òàìõè÷äûã òàìõèà õàÿõ våä íü ãàðàõ ñeðeã íeëeeã áàãàñãàõ, ýäãýýõèéí òóëä íèêîòèíûã áèé áîëãîõûã ñàíàë áîëãîäîã. Èíãýñíýýð öóñàíä äàõü íèêîòèíû õýìæýýã áàðüæ áîëäîã. Èíãýõýä áèåèéí íèêîòèíû õvñýë áàãàñíà. Áàðóóí Åâðîïûí õýä õýäýí óëñàä ýíý õýðýãöýýã íýã áîë íèêîòèíòîé (òàìõèíû) áîõèîð ýñâýë áèåä íèêîòèí eãeõ çîðèëãîîð íààëò íààäàã áàéíà. Ýíý àðãûã èõ õýðýãëýäýã áeãeeä ó÷èð íü õýðýãëýõýä õÿëáàð, íèêîòèíû òóíã ñàéí òààðóóëæ eãäeã áàéíà. Òàìõèíààñ ãàðàõûã õvññýí õvíèé õýð îðñíûã àíõààðàõ ¸ñòîé.
Ýäãýýð íü òàìõèíààñ ãàðãàäàã ÷ eeðòee îðóóëäàã áàéæ áîëîõ þì ãýñýí øvvìæëýë õvðòýýä áàéãàà. Ãýâ÷ ñóäëàà÷èä vvíèéã vãvéñãýæ áàéãàà þì… Õàðèí õýò àðõàã òàìõè÷äàä çîðèóëñàí õàìðûí äóñààëãàíä îðæ áîëîõ òàëòàéã áîëîõûã õvëýýí çeâøeeð÷ áàéãàà áeãeeä Ôðàíö ìýòèéí çàðèì Åâðîïûí óëñóóä vvíèéã çàðàõûã õîðèãëîæýý.
Ñóäëàà÷äûí îëæ ìýäñýí eeð íýã çvéë áîë òàìõèíä îðîõ áîëîí ñýòãýë ñàíààíû áàéäàë õî¸ðûí õîîðîíä óÿëäààòàé. Åâðîïò õèéñýí ñóäàëãààã õàðâàë ñýòãýëçvé÷òýé óóëçäàã 5 õví òóòìûí 4 íü àðõàã òàìõè÷èä áàéäàã áàéíà. Ìeí eñâeð våèéíõíû òîì õví áîëîõ ñîíèðõîë íü òàìõè òàòóóëæ ýõýëäýã. Ñýòãýëèéí äàðàìòàíä áàéãàà õvìvvñèéã òàéâøðóóëäàã áàéíà. Òýãâýë òàìõèíû ÷óõàì ÿìàð áîäèñ íü èíãýæ ñýòãýëèéí äàðàìòûã ìàðòàãäóóëäàã áàéíà?
Òàìõèí äîòîðõ íèêîòèí îäîî õvðòýë ñàéí òîäîðõîéëîãäîîãvé áàéíà. Eíeeã õvðòýë ìàø îëîí òeðëèéí ýìèéã òóðøèæ vçñýí áeãeeä àðõàã òàìõè÷äûí õóâüä áýðõøýýë òóëãàð÷ áàéãàà áà áèåìàõáîäü íü ýäãýýð ýìèéã õvëýýí àâ÷ ÷àääàããvé áàéíà. Àìåðèêò 1997 îíîîñ Çàéáàí (Zyban) íýðòýé ýìèéã òàéâøðóóëàõ çîðèëãîîð õýðýãëýæ ýõýëñýí ÷ ýíý íèêîòèí øèã vðãýëæëýí øààðäàõ áàéäàëä õvðãýñýí òóë vvíèéã ìàø îëîí øèíæèëãýýíèé äàðàà õýðýãëýõèéã çeâøeeðäeã áîëæýý.
Åð íü òàìõèà õàÿõûã îëîí õví îðîëäîæ áàéäàã áeãeeä áàðóóí Åâðîïò ë ãýõýä æèë ávð ãóðâàí õví òóòìûí íýã íü èéì øèéäâýð ãàðãàäàã ÷ æèëèéí äàðàà ãýõýä øèéäâýð ãàðãàñàí àðâàí õví òóòìûí íýã íü àõèí òàòàæ ýõýëäýã áàéíà. Ñóäëàà÷èä vvíèéã íóõàöòàé øèíæëýõýä eeðee îðîëäîæ áàéñàí õvìvvñ äèéëýíõ íü áàéæýý. Ýíäýýñ çîðèëãîäîî õvðýõèéí òóëä çààâàë ýì÷èéí õÿíàëòàí äîð, øèíæëýõ óõààíû víäýñòýé õèéõ õýðýãòýé ãýñýí ävãíýëò ãàð÷ áàéíà. Æèøýý íü òàìõèíààñ ãàðñàí ýõíèé äîëîî õîíîãò õàìãèéí èõ õv÷ øààðääàã áeãeeä õví ýíý våäýý õàìãèéí èõ “õîîñîí” áàéäëûã ìýäýðäýã áàéíà. Õàðèí ýì÷èéí õÿíàëòàä áàéâàë öààíààñ øààðäàæ áàéãàà çvéëèéã eeð õýëáýðýýð îðëóóëæ áîëäîã. Ó÷èð íü àðõàã òàìõè÷èí ávð eeð áeãeeä òóõàéí õvíèé òàìõèíä õàíäàõ õàíäëàãà, õóâèéí çàí ÷àíàð, eíãeðñeí àìüäðàë, íèéãìèéí áàéäàë, ýðãýí òîéðíû áàéäàë íeëeeëäeã. Æèøýýëáýë çàëóó õvìvvñò ýíý áàéäàë ÷óõàë áèø õàðèí õeäeëãeeí èëvv áàéäàã òóë òýäíèéã ñïîðò ðóó ÷èãëvvëýõ, îð÷èí òîéðîíòîé íü íýãävvëýõ íü õàìãààñ èëvv ÷óõàë þì.
Ãýâ÷ åðeíõèéä íü áàãöëààä õýëáýë: õýðýâ òà òàìõèíààñ ãàðàõûã õvñ÷ áàéâàë ñýòãýëèéí äàðàìòíààñ õîë áàéõ õýðýãòýé. Ìeí ýõíèé ñàðäàà æèí íýìýõýýñ àéõ õýðýããvé. Ó÷èð íü òàìõèíààñ ãàðàõ íü àìæèëòòàé áîëæ áàéãààãèéí øèíæ áeãeeä “óõàð÷ áóöñàí” èõýíõ ýìýãòýé÷vvä æèí íýìýõýýñ çóãòàæ áóöààä òàìõèíä îðäîã áàéíà.
Õvìvvñ õîðòîé ãýäãèéã ìýäýýä òàìõèíààñ ãàðàõ ãýæ îðîëäîæ áàéõàä øèíæëýõ óõààí ÷ òóñëàõààð õè÷ýýæ áàéíà. Vvíèé òóëä íåîðîáèîëîãèéí ìåõàíèçì áîëîí íèêîòèíä äàñàõ çàìûã èëvv øàðãóó ñóäàëñààð áàéíà. ßíç ávðèéí ëàáîðàòîðò “îðîëò”- ûã òóðøèæ áàéãàà áeãeeä ýíý íü íèêîòèíûã øóóä òàðõèíä î÷äîããvé ãýæ vçæýý. Ó÷èð íü õvíèé áèåä èéì ñèñòåì áàéäàããvé àæýý.
Õàÿñíû äàðàà…
Òàìõè õàÿñàí ýõíèé ýåðýã íeëeeã ýõíèé õýäýí öàãò ìýäýðäýã. Ìýäýýæèéí õýðýã òàìõèíû áèåä íeëeeëñeí õîðûã àðèëãàõûí òóëä îëîí æèë øààðäëàãàòàé. Íýã àðõàã òàìõè÷èí ýðvvë õvíèé áèåèéí ýðvvë ìýíäèéí òvâøèíä õvðýõèéí òóëä 15 æèë õýðýãòýé.
8 öàã
Öóñíû õv÷èëòeðeã÷èéí òýæýýë õýâèéí õýìæýýíä î÷íî. Àþóë íü áàãàñàæ ýõýëíý.
24 öàã
Áèå äýõ ÑÎ íü ãàäàãøèëíà. Óóøãè õóðèìòëàãäñàí ñàëñòëàã ýä, áàðàãøèíã öýâýðëýæ ýõýëíý. Ìeãeeðñeí õîîëîéí vðýâñýë, óóøãèíû vðýâñýë çýðýã àìüñãàëûí çàìûí õàëäâàðóóäûí àþóëûã áàãàñãàíà.
48 öàã
Öóñàí äàõü íèêîòèí àëãà áîëíî.
1 äîëîî õîíîã
Àìòëàõ, ñîíñîõ ìýäðýõvé èëò ñàéæèðíà.
3- 9 ñàð
Ñàéí àìüñãàëäàã áîëíî. Õàíèàëãàõ, öýýæ õýðæèãíýõ íü áàãàñíà. Ýíý våä óóøãèíû véë àæèëëàãàà 5- 10%- ààð íýìýãääýã áàéíà.
1 æèë
Çvðõíèé eâ÷èí òóñàõ ìàãàäëàë 50%- ààð áóóðíà.
5 æèë
Òàðõèíä öóñ õàðâàõ ìàãàäëàë 50%- ààð áóóðíà. Õîîëîé, àì, øýýñíèé çàìûí õàâäàð òóñàõ ìàãàäëàë 50%- ààð áóóðíà.
10 æèë
Óóøãèíû õîðò õàâäàð òóñàõ ìàãàäëàë 50%- ààð áóóðíà. Òàðõèíû ñóäñàíä öóñ õàðâàõ àþóë áóóð÷ ýðvvë õvíèéõòýé àäèë áîëíî.
15 æèë
Íàñ áàðàõ ìàãàäëàë íü ýðvvë õvíèéõòýé àäèë áîëíî.
Àñóóëòóóä 2 1 0
1. Òà eäeðò õýäýí øèðõýã òàìõè òàòäàã âý? >25 15-25 <15
2. Òàìõèíû òàíü íèêîòèíû õýìæýý õýä âý? >1.5 ìã 0.8-1.5 ìã <0.8 ìã
3. Òà òàòàõäàà óóøãèëäàã óó? òèéì çàðèìäàà vãvé
4. Òà eãëeeä èõ òàìõè òàòäàã óó, ýñâýë väýýñ õîéø èõ òàòäàã óó? eãëee väýýñ õîéø
5. Eäeðò ýõëýýä õýçýý òàìõè òàòäàã âý? eãëee äàðàà íü
6. Òàíä ýõíèé òàìõè èëvv èõ ÷óõàë óó, ýñâýë ñvvëèéí òàìõè ÷óõàë óó? ýõíèé ñvvëèéí
7. Õàíèàä çýðýã eâ÷èí õvð÷èõýýä ÷ òàìõèà òàòëàã óó? òèéì vãvé
8. Îëîí íèéòèéí ãàçàð òàìõè òàòàõûã õîðèãëîõîä òàâãvé áàéäàã óó? òèéì vãvé
Òàìõèíä õýð îðñíûã øàëãàõ Ôàãåðñòîðìèéí (Fagerstrom) øàëãóóð
åíee våä íèêîòèíû õýìæýýã Ôàãåðñòîðìèéí øàëãóóðààð õýìæäýã áîëñîí. 5- ààñ eíäeð îíîî àâñàí áîë òàìõèíä èõ îðñîí ãýñýí vã. 5 îíîî äóíäàæ, 5- ààñ áàãà îíîî àâñàí áàãà îðñîí ãýñýí vã þì. Íýìýëò äýìæèõ çvéëñ íü èõ òàìõè òàòäàã õvìvvñò çîðèóëàãäñàí þì.
Íýã òàìõèíä ÿìàð õîð íóóãäàæ áàéíà âý?
Òàìõèíû óòàà 4,000 õèìèéí óðâàë àãóóëäàã áeãeeä ýäíèé òàâü íü õîðò õàâäàð vvñãýõ àþóëòàé. Çàðèì íü öàöðàã èäýâõò áîäèñ, òàðèàëàíãèéí òàëáàéí øàâæíû õîð çýðýã õvðýýëýí áóé îð÷íîîñ ãàðàëòàé áàéõàä èõýíõ íü òàìõè véëäâýðëýõ våä õvìvvñèéí íýìæ îðóóëñàí áîäèñóóä áàéäàã.
? *Àñèäàëüäåãèä (àìüñãàëûí çàìûí ýðõòíèéã vðýâñvvëäýã)
? *Àêðîëèí (àìüñãàëûí çàìûí ýðõòíèéã vðýâñvvëäýã)
? *Àðñåéíèê (õv÷òýé õîð)
? *Êàäìè (óóøãèéã vðýâñvvëäýã)
? *Âèíèë-õëîð (ìàíñóóðóóëàã÷, áýëãèéí ÷àäàâõèéã ñóëðóóëäàã)
? *Êàòðàí (õàìãèéí èõýýð õîðò õàâäàð vvñãýäýã)
? Êàðáîíìîíîêñèò (àìüñãàë áîîã÷)
? *Íèòðîçàìèí
? *Ïîëîíè (210) (öàöðàã èäýâõò áîäèñ)
? *Òîëóèäèí (vðýâñvvëýã÷)
? Öèàíèéí õv÷èë (õv÷òýé õîðòîé áîäèñ)
? Àìîíèàê (õîð, àìüñãàëûí çàìûí ýðõòýíã vðýâñvvëäýã)
? Áóòàí (ìýäðýëèéí ñèñòåìèéã ñóëðóóëäàã, àìüñãàë áîîãäóóëäàã)
? Ìåòèë õëîð (òàðõèíä õîðòîé)
? *Ôîðìàëüäåãèä (ôîðìàëüäåãèä, vðýâñvvëýã÷)
? Ìåòàíîë
? Íèñîòèí (çvðõ, ñóäñàíä íeëeeëäeã)
? Ôåíîë (vðýâñvvëýã÷)
? Ïèðèäèí (ýðýãòýé õvíèé ãîðìîíä õv÷òýé íeëeeëäeã, vðýâñvvëýã÷)
? *Óðèòàí (vðýâñvvëýã÷)
* òîé áè÷èãäñýívvä íü õîðò õàâäàð vvñãýäýã.
Áàðóóí Åâðîïûí îðíóóäûí òàìõèíààñ áîëîîä óóøãèíû õîðò õàâäàð òóñàí íàñ áàðàãñäûí òîî íü ìàøèíû îñëîîð íàñ áàðàãñäûí òîîíîîñ àëü õýäèéí õîë äàâæýý… Íàñàíä õvðýã÷äèéí 30-35% íü, ìeí 18-20 íàñíû õî¸ð çàëóó õví òóòìûí íýã íü òàìõè òàòàæ áàéíà.
Òýãâýë òàìõèíû õîð õeíeeë èéì èõ èë òîä áàéõàä ÿàãààä õàÿõ òèéì õýövv áàéíà ãýæ? Ó÷èð íü òýäíèé èõýíõ íü àðõàã áîëæýý. Ýíý òàëààð 1998 îíä Åâðîïûí Õîëáîîíû óëñóóä îëîí óëñûí êîíãðåññ áîëñîí áeãeeä ýíä àðõè òàìõè, ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûí òàëààð àâ÷ õýëýëöýí òýäíèéã “Ýäãýýð íü õvíèé áèåä áàéíãûí çóðøèë vvñãýí áèå ìàõáîäèéã vðãýëæ ýíý áîäèñóóäûã íýõäýã áîëãîäîã”-ûã òîäîðõîéëæýý.
Ñòàòèñòèêèéí ävíãýýñ vçâýë çeâõeí çóãàà áîëãîí àìàíäàà òàìõè çóóäàã, õvññýí våäýý õàÿ÷èõàæ ÷àäàõ “òvð çóóðûí òàìõè÷èä”- èéí òîî õàðàìñàëòàé íü òóí öeeí àæýý…Òàìõè òýäíèé áèå ìàõáîäèéã ávðýí ýçýìøäýã. Çàðèì àðõàã òàìõè÷èä òàìõè òàòàëãvéãýýð óíòàæ ÷àäàõãvé, çàðèì íü ávð òàìõè òàòàõãvé áîë íîéð íü ñýðãýäýããvé áàéõàä çàðèìûíõ íü õóâüä àíõààðëàà òeâëeðvvëýõ, ávð òàéâøðóóëàõ véë÷èëãýýòýé áàéäàã áàéíà… Ãýòýë èéìýðõvv áèå ìàõáîäèéí õóâüä õàðààò áàéõ òóñìàà ãàðàõàä õvíä áàéäàã áeãeeä íeãee òàëààñ óäààí õóãàöààíû òóðø eäeðò íýã õàéðöàã áóþó òvvíýýñ èõ òàìõè òàòàã÷äûí õóâüä ávð àìüäðàëûíõ íü íýã õýñýã, õýâøèë áîëñîí áàéäàã. Ýíý õvìvvñ òàìõèà õàÿõààðàà eeð õèéõ çvéë îëæ ÿäàí õîîñíû õÿìðàëä îðäîã áàéíà.
Òàìõèíû ìàíñóóðóóëàõ véë÷èëãýý vçvvëäýã íèêîòèí íü òàìõèíä îðóóëäàã ãîë áóðóóòàí þì… Öóñàíä îðìîãöîî ìýäðýëèéí ýäèéí äîõèîëîë õvëýýí àâàã÷äàä íààëäàí òvðãýí íeëeeëæ ýõýëäýã áàéíà. Èíãýæ íààëäàí äîõèîëëûã èäýâõævvëýõýä, òàðõèí äàõü òàíèõ véë àæèëëàãàà, àíõààðàë, ìýäðýëèéí òîãòîëöîî, õîîë èäýõ ñîíèðõîë, æèí íýìýõ çýðýã îëîí véë àæèëëàãààã öî÷ðîîäîã. Ýäãýýð ìýäðýëèéí ýävvä íü äîïàìèí, íîðàäðåíàëèí, ñåðîòàíèí çýðýã ãóðâàí ìîëåêóëààð õèìèéí äîõèî eãäeã… Íèêîòèí íü òàðõèíû “Çàñàõ ñèñòåì” ãýãääýã õýñýãò äîïàìèí íèéëýãæèõýä õvðãýäýã. Ýíý íü ìàíñóóðóóëàõ áîäèñòîé çàðèì ýìèéí íàéðëàãàíä ÷ áàéäàã.
Íèêîòèíûã ãýíýò òàñëàõ íü òàðõèíû véë àæèëëàãààã òîãòâîðãvéævvëäýã. Õvíèé ààø çàí eeð÷ëeãäeí, àíõààðàë íü ñàðíèæ, íîéðãvéäýí, vðãýëæ eëñeæ áàéãàà ìýò ìýäðýìæ òeðeí õîîë èõýýð èäýæ æèí íýìæ ýõýëäýã. Àðõàã òàìõè÷èä vð ävíã íü õàðæ ÷àäàëãvé, èéì æèæèã çvéëýýñ áîëîîä òýñýëãvé àõèí òàìõèíä îðäîã þì.
Eíee våä îëîí õví òàìõèà õàÿõ ãýæ víýõýýð èõ îðîëäîæ áàéíà. Ýäãýýð õvìvvñò òóñ áîëîõûí òóëä îëîí æîð çîõèîäîã. Çàðèìäàà ávð îãò øèíæëýõ óõààíû víäýñëýëãvé æîð çîõèîõ íü ÷ áèé. Òàìõèíààñ ãàðàõ àðãóóäûã çààâàë ýì÷èéí õÿíàëòàíä òóðøèõ õýðýãòýé. Ýì÷èéí õÿíàëòãvéãýýð ÿìàð íýã çvéë õýðýãëýõ íü ýðvvë ìýíäýä õîðòîé áàéæ áîëíî. Æèøýý íü: Àìåðèêèéí “õóðäàí òàìõè” ãýäýã àðãà áeãeeä àðõàã òàìõè÷èä áîãèíî õóãàöààíä èõ õýìæýýíèé òàìõè òàòàí, òîäîðõîé õàíàñàí áàéäàëä õvðýõýýðýý òàìõèíä äóðãvé áîëíî… Ýì÷ íàð ýíý àðãûã víýõýýð àþóëòàé ãýæ ñàíàë íýãäýæ áàéãàà áeãeeä íeãee òàëààñ íèêîòèíãvé òàìõè òàòàõ àðãûã ÷ òààøààõãvé áàéãàà þì.
Ýì÷ íàð òàìõèà õàÿõààð øèéäýí, ãàíöààð îðîëäîæ áàéãàà õýí íýãýí vð ävíä õvðäýããvé, õàðèí áóñäûí òóñëàìæèéã àâ÷ áàéãàà íü àìæèëòàíä õvðäýã ãýæ vçýæ áàéíà… Ìýðãýæëèéí ñóäëàà÷äûí õàìãèéí èõ ñàíàë áîëãîæ áàéãàà íü çvv òàâèóð, ÷èõíèé ãýäñýýð íü ýì÷ëýõ, çýðýã þì… Ýäãýýð àðãûã øèíæëýõ óõààíû òàëààñ áàòàëñàí áîëîí õýðýãëýýä àìæèëòàíä õvðñýí òóõàé áàðèìò õàâüãvé èõ áàéãàà þì. Òàéâøðóóëàõ àðãà áîëîõ ãèïíîç áîëîí ýíý ìàÿãèéí áóñàä àðãóóäûã ÷ õýðýãëýæ áîëíî. Ãýâ÷ ýäãýýð àðãóóä íü àðõàã òàìõè÷äàä çîðèóëàãäààãvé ãýäãèéã õýëýõ íü çvéòýé.
Òàìõèíä õýòýðõèé îðñîí àðõàã òàìõè÷äûã òàìõèà õàÿõ våä íü ãàðàõ ñeðeã íeëeeã áàãàñãàõ, ýäãýýõèéí òóëä íèêîòèíûã áèé áîëãîõûã ñàíàë áîëãîäîã. Èíãýñíýýð öóñàíä äàõü íèêîòèíû õýìæýýã áàðüæ áîëäîã. Èíãýõýä áèåèéí íèêîòèíû õvñýë áàãàñíà. Áàðóóí Åâðîïûí õýä õýäýí óëñàä ýíý õýðýãöýýã íýã áîë íèêîòèíòîé (òàìõèíû) áîõèîð ýñâýë áèåä íèêîòèí eãeõ çîðèëãîîð íààëò íààäàã áàéíà. Ýíý àðãûã èõ õýðýãëýäýã áeãeeä ó÷èð íü õýðýãëýõýä õÿëáàð, íèêîòèíû òóíã ñàéí òààðóóëæ eãäeã áàéíà. Òàìõèíààñ ãàðàõûã õvññýí õvíèé õýð îðñíûã àíõààðàõ ¸ñòîé.
Ýäãýýð íü òàìõèíààñ ãàðãàäàã ÷ eeðòee îðóóëäàã áàéæ áîëîõ þì ãýñýí øvvìæëýë õvðòýýä áàéãàà. Ãýâ÷ ñóäëàà÷èä vvíèéã vãvéñãýæ áàéãàà þì… Õàðèí õýò àðõàã òàìõè÷äàä çîðèóëñàí õàìðûí äóñààëãàíä îðæ áîëîõ òàëòàéã áîëîõûã õvëýýí çeâøeeð÷ áàéãàà áeãeeä Ôðàíö ìýòèéí çàðèì Åâðîïûí óëñóóä vvíèéã çàðàõûã õîðèãëîæýý.
Ñóäëàà÷äûí îëæ ìýäñýí eeð íýã çvéë áîë òàìõèíä îðîõ áîëîí ñýòãýë ñàíààíû áàéäàë õî¸ðûí õîîðîíä óÿëäààòàé. Åâðîïò õèéñýí ñóäàëãààã õàðâàë ñýòãýëçvé÷òýé óóëçäàã 5 õví òóòìûí 4 íü àðõàã òàìõè÷èä áàéäàã áàéíà. Ìeí eñâeð våèéíõíû òîì õví áîëîõ ñîíèðõîë íü òàìõè òàòóóëæ ýõýëäýã. Ñýòãýëèéí äàðàìòàíä áàéãàà õvìvvñèéã òàéâøðóóëäàã áàéíà. Òýãâýë òàìõèíû ÷óõàì ÿìàð áîäèñ íü èíãýæ ñýòãýëèéí äàðàìòûã ìàðòàãäóóëäàã áàéíà?
Òàìõèí äîòîðõ íèêîòèí îäîî õvðòýë ñàéí òîäîðõîéëîãäîîãvé áàéíà. Eíeeã õvðòýë ìàø îëîí òeðëèéí ýìèéã òóðøèæ vçñýí áeãeeä àðõàã òàìõè÷äûí õóâüä áýðõøýýë òóëãàð÷ áàéãàà áà áèåìàõáîäü íü ýäãýýð ýìèéã õvëýýí àâ÷ ÷àääàããvé áàéíà. Àìåðèêò 1997 îíîîñ Çàéáàí (Zyban) íýðòýé ýìèéã òàéâøðóóëàõ çîðèëãîîð õýðýãëýæ ýõýëñýí ÷ ýíý íèêîòèí øèã vðãýëæëýí øààðäàõ áàéäàëä õvðãýñýí òóë vvíèéã ìàø îëîí øèíæèëãýýíèé äàðàà õýðýãëýõèéã çeâøeeðäeã áîëæýý.
Åð íü òàìõèà õàÿõûã îëîí õví îðîëäîæ áàéäàã áeãeeä áàðóóí Åâðîïò ë ãýõýä æèë ávð ãóðâàí õví òóòìûí íýã íü èéì øèéäâýð ãàðãàäàã ÷ æèëèéí äàðàà ãýõýä øèéäâýð ãàðãàñàí àðâàí õví òóòìûí íýã íü àõèí òàòàæ ýõýëäýã áàéíà. Ñóäëàà÷èä vvíèéã íóõàöòàé øèíæëýõýä eeðee îðîëäîæ áàéñàí õvìvvñ äèéëýíõ íü áàéæýý. Ýíäýýñ çîðèëãîäîî õvðýõèéí òóëä çààâàë ýì÷èéí õÿíàëòàí äîð, øèíæëýõ óõààíû víäýñòýé õèéõ õýðýãòýé ãýñýí ävãíýëò ãàð÷ áàéíà. Æèøýý íü òàìõèíààñ ãàðñàí ýõíèé äîëîî õîíîãò õàìãèéí èõ õv÷ øààðääàã áeãeeä õví ýíý våäýý õàìãèéí èõ “õîîñîí” áàéäëûã ìýäýðäýã áàéíà. Õàðèí ýì÷èéí õÿíàëòàä áàéâàë öààíààñ øààðäàæ áàéãàà çvéëèéã eeð õýëáýðýýð îðëóóëæ áîëäîã. Ó÷èð íü àðõàã òàìõè÷èí ávð eeð áeãeeä òóõàéí õvíèé òàìõèíä õàíäàõ õàíäëàãà, õóâèéí çàí ÷àíàð, eíãeðñeí àìüäðàë, íèéãìèéí áàéäàë, ýðãýí òîéðíû áàéäàë íeëeeëäeã. Æèøýýëáýë çàëóó õvìvvñò ýíý áàéäàë ÷óõàë áèø õàðèí õeäeëãeeí èëvv áàéäàã òóë òýäíèéã ñïîðò ðóó ÷èãëvvëýõ, îð÷èí òîéðîíòîé íü íýãävvëýõ íü õàìãààñ èëvv ÷óõàë þì.
Ãýâ÷ åðeíõèéä íü áàãöëààä õýëáýë: õýðýâ òà òàìõèíààñ ãàðàõûã õvñ÷ áàéâàë ñýòãýëèéí äàðàìòíààñ õîë áàéõ õýðýãòýé. Ìeí ýõíèé ñàðäàà æèí íýìýõýýñ àéõ õýðýããvé. Ó÷èð íü òàìõèíààñ ãàðàõ íü àìæèëòòàé áîëæ áàéãààãèéí øèíæ áeãeeä “óõàð÷ áóöñàí” èõýíõ ýìýãòýé÷vvä æèí íýìýõýýñ çóãòàæ áóöààä òàìõèíä îðäîã áàéíà.
Õvìvvñ õîðòîé ãýäãèéã ìýäýýä òàìõèíààñ ãàðàõ ãýæ îðîëäîæ áàéõàä øèíæëýõ óõààí ÷ òóñëàõààð õè÷ýýæ áàéíà. Vvíèé òóëä íåîðîáèîëîãèéí ìåõàíèçì áîëîí íèêîòèíä äàñàõ çàìûã èëvv øàðãóó ñóäàëñààð áàéíà. ßíç ávðèéí ëàáîðàòîðò “îðîëò”- ûã òóðøèæ áàéãàà áeãeeä ýíý íü íèêîòèíûã øóóä òàðõèíä î÷äîããvé ãýæ vçæýý. Ó÷èð íü õvíèé áèåä èéì ñèñòåì áàéäàããvé àæýý.
Õàÿñíû äàðàà…
Òàìõè õàÿñàí ýõíèé ýåðýã íeëeeã ýõíèé õýäýí öàãò ìýäýðäýã. Ìýäýýæèéí õýðýã òàìõèíû áèåä íeëeeëñeí õîðûã àðèëãàõûí òóëä îëîí æèë øààðäëàãàòàé. Íýã àðõàã òàìõè÷èí ýðvvë õvíèé áèåèéí ýðvvë ìýíäèéí òvâøèíä õvðýõèéí òóëä 15 æèë õýðýãòýé.
8 öàã
Öóñíû õv÷èëòeðeã÷èéí òýæýýë õýâèéí õýìæýýíä î÷íî. Àþóë íü áàãàñàæ ýõýëíý.
24 öàã
Áèå äýõ ÑÎ íü ãàäàãøèëíà. Óóøãè õóðèìòëàãäñàí ñàëñòëàã ýä, áàðàãøèíã öýâýðëýæ ýõýëíý. Ìeãeeðñeí õîîëîéí vðýâñýë, óóøãèíû vðýâñýë çýðýã àìüñãàëûí çàìûí õàëäâàðóóäûí àþóëûã áàãàñãàíà.
48 öàã
Öóñàí äàõü íèêîòèí àëãà áîëíî.
1 äîëîî õîíîã
Àìòëàõ, ñîíñîõ ìýäðýõvé èëò ñàéæèðíà.
3- 9 ñàð
Ñàéí àìüñãàëäàã áîëíî. Õàíèàëãàõ, öýýæ õýðæèãíýõ íü áàãàñíà. Ýíý våä óóøãèíû véë àæèëëàãàà 5- 10%- ààð íýìýãääýã áàéíà.
1 æèë
Çvðõíèé eâ÷èí òóñàõ ìàãàäëàë 50%- ààð áóóðíà.
5 æèë
Òàðõèíä öóñ õàðâàõ ìàãàäëàë 50%- ààð áóóðíà. Õîîëîé, àì, øýýñíèé çàìûí õàâäàð òóñàõ ìàãàäëàë 50%- ààð áóóðíà.
10 æèë
Óóøãèíû õîðò õàâäàð òóñàõ ìàãàäëàë 50%- ààð áóóðíà. Òàðõèíû ñóäñàíä öóñ õàðâàõ àþóë áóóð÷ ýðvvë õvíèéõòýé àäèë áîëíî.
15 æèë
Íàñ áàðàõ ìàãàäëàë íü ýðvvë õvíèéõòýé àäèë áîëíî.
Àñóóëòóóä 2 1 0
1. Òà eäeðò õýäýí øèðõýã òàìõè òàòäàã âý? >25 15-25 <15
2. Òàìõèíû òàíü íèêîòèíû õýìæýý õýä âý? >1.5 ìã 0.8-1.5 ìã <0.8 ìã
3. Òà òàòàõäàà óóøãèëäàã óó? òèéì çàðèìäàà vãvé
4. Òà eãëeeä èõ òàìõè òàòäàã óó, ýñâýë väýýñ õîéø èõ òàòäàã óó? eãëee väýýñ õîéø
5. Eäeðò ýõëýýä õýçýý òàìõè òàòäàã âý? eãëee äàðàà íü
6. Òàíä ýõíèé òàìõè èëvv èõ ÷óõàë óó, ýñâýë ñvvëèéí òàìõè ÷óõàë óó? ýõíèé ñvvëèéí
7. Õàíèàä çýðýã eâ÷èí õvð÷èõýýä ÷ òàìõèà òàòëàã óó? òèéì vãvé
8. Îëîí íèéòèéí ãàçàð òàìõè òàòàõûã õîðèãëîõîä òàâãvé áàéäàã óó? òèéì vãvé
Òàìõèíä õýð îðñíûã øàëãàõ Ôàãåðñòîðìèéí (Fagerstrom) øàëãóóð
åíee våä íèêîòèíû õýìæýýã Ôàãåðñòîðìèéí øàëãóóðààð õýìæäýã áîëñîí. 5- ààñ eíäeð îíîî àâñàí áîë òàìõèíä èõ îðñîí ãýñýí vã. 5 îíîî äóíäàæ, 5- ààñ áàãà îíîî àâñàí áàãà îðñîí ãýñýí vã þì. Íýìýëò äýìæèõ çvéëñ íü èõ òàìõè òàòäàã õvìvvñò çîðèóëàãäñàí þì.
Íýã òàìõèíä ÿìàð õîð íóóãäàæ áàéíà âý?
Òàìõèíû óòàà 4,000 õèìèéí óðâàë àãóóëäàã áeãeeä ýäíèé òàâü íü õîðò õàâäàð vvñãýõ àþóëòàé. Çàðèì íü öàöðàã èäýâõò áîäèñ, òàðèàëàíãèéí òàëáàéí øàâæíû õîð çýðýã õvðýýëýí áóé îð÷íîîñ ãàðàëòàé áàéõàä èõýíõ íü òàìõè véëäâýðëýõ våä õvìvvñèéí íýìæ îðóóëñàí áîäèñóóä áàéäàã.
? *Àñèäàëüäåãèä (àìüñãàëûí çàìûí ýðõòíèéã vðýâñvvëäýã)
? *Àêðîëèí (àìüñãàëûí çàìûí ýðõòíèéã vðýâñvvëäýã)
? *Àðñåéíèê (õv÷òýé õîð)
? *Êàäìè (óóøãèéã vðýâñvvëäýã)
? *Âèíèë-õëîð (ìàíñóóðóóëàã÷, áýëãèéí ÷àäàâõèéã ñóëðóóëäàã)
? *Êàòðàí (õàìãèéí èõýýð õîðò õàâäàð vvñãýäýã)
? Êàðáîíìîíîêñèò (àìüñãàë áîîã÷)
? *Íèòðîçàìèí
? *Ïîëîíè (210) (öàöðàã èäýâõò áîäèñ)
? *Òîëóèäèí (vðýâñvvëýã÷)
? Öèàíèéí õv÷èë (õv÷òýé õîðòîé áîäèñ)
? Àìîíèàê (õîð, àìüñãàëûí çàìûí ýðõòýíã vðýâñvvëäýã)
? Áóòàí (ìýäðýëèéí ñèñòåìèéã ñóëðóóëäàã, àìüñãàë áîîãäóóëäàã)
? Ìåòèë õëîð (òàðõèíä õîðòîé)
? *Ôîðìàëüäåãèä (ôîðìàëüäåãèä, vðýâñvvëýã÷)
? Ìåòàíîë
? Íèñîòèí (çvðõ, ñóäñàíä íeëeeëäeã)
? Ôåíîë (vðýâñvvëýã÷)
? Ïèðèäèí (ýðýãòýé õvíèé ãîðìîíä õv÷òýé íeëeeëäeã, vðýâñvvëýã÷)
? *Óðèòàí (vðýâñvvëýã÷)
* òîé áè÷èãäñýívvä íü õîðò õàâäàð vvñãýäýã.
