2007.04.30 Ìèíèé ýðүүë ìýíä  

Õîäîîäíû øàðõíû òàëààð òà þó ìýäýõ âý?

Áèäíèé àìààð îðîîä áèåä øèíãýõ íü øèíãýýä, ãàäàãøëàõ íü ãàäàãëàäàã õîîë óíäíû áîëîâñðîëò õîäîîäòîé øóóä õîëáîîòîé. Өөðөөð õýëáýë õîäîîäîíä õîîë îðæ áàéæ ë öààøäûí “æàì” íü øèéäýãääýã ãýñýí үã. Àðàé äýëãýðýíãүé òàéëáàðëúÿ ë äàà. Ýíãèéí үåä àìàíä áóòëàãäàæ øүëñòýé õîëèëäîîä çөөëөðñөí õîîë óíä õîäîîäîíä îðîîä õîäîîäíû øүүñòýé õîëèëäñîíîîð íàðèéí áîëîâñðóóëàëòàíä áýëýí áîëäîã. Ýíý үéë àæèëëàãàà àëäàãäàõûã áèä õîäîîäíû øàðõ áóþó õîäîîä өâäëөө ãýæ ÿðüäàã. Үүíèé ãîë øàëòãààí íü áèäíèé áóðóó õîîëëîëò, àìüðàëûí áóðóó äýãëýìòýé, áàñ õîîäîîäíû íÿí áóþó õåëèêîáàêòåðààñ үүäýëòýé. Ýäãýýð õү÷èí çүéëүүä íü äàíãààðàà ýìãýã үүñãýõãүé áөãөөä îð÷èí үåä үүíèéã øóóä óòãààðàà ñòðåññòýé õîëáîîòîé ãýæ øèíæëýõ óõààí үçýæ áàéíà. Ãýòýë îäîî үå þó áèëýý? Æèíõýíý ñòðåññèéí òàëáàð øүү äýý. Áè÷èë ýõ ñóðâàëæààñ: Õîäîîäíû øàðõ үүñýõ ýíãèéí æèøýýã àâ÷ үçüå. Áүõýë õîîë óíä õîäîîäîíä îðñíîîð õîäîîäíû õàíûã èõ áàãà õýìæýýãýýð ãýìòýýäýã. Ýíý íü õîäîîäíû õү÷èëòýé øóóä õүðýëöñýíýýð ýõëýýä õîäîîäíû øàðõëàà, äàðàà íü õîäîîäíû øàðõ үүñãýäýã, Өөð íýã æèøýý àâ÷ үçüå: õîäîîäíû íÿí ãýýä áàéãàà õåëèêîáàêòåð íü õîîë õүíñòýé õàìò õîäîîäîíä îðäîã. Äýýðõèéí àäèë èë øàðõàíä óã íÿí íü øóóä ë “íààëäààä” àñóóäëûí үүñãýâýð áîëæ өãäөã. Èéì òîõèîëäîëä óã íÿí õîäîîäíû õàíûí ãүíä “øóðãàëæ”, íýã ¸ñîíäîî àìüäðàõ íөõöөë íü áүðääýã. Òààòàé îð÷èíä àìüäàð÷ áàéãàà íÿíãèéí өñөëòèéí үð äүíä õîäîîäíû øүүðýë èõñýæ, ìөí áàãàñàæ óëìààð õîäîîäíû ñàëñòûí ãýìòýõ ýðñäýëèéã íýìýãäүүëäýã áàéíà. Ñîíèðõóóëàõàä: õîäîîäíû ãàðàõ õýñýãò áàéãàà íÿí íü õîäîîäíû øүүðëèéã èõýñãýäýã. Ýíý íü áèäýíä õàð øүëñ àñãàðàõ, öýýæ ãàøóó îðãèõ, çàðèì íýãýí õîîë õүíñ áóþó òàëõ, áóäóó çýðãèéã èäýõýä òүâýãòýé áîëãîäîã. Íөãөө òîõèîëäîëä áóþó õîäîîäíû õү÷èë áàãàññàí үåä ýñýðãýýðýý ìàõàí õîîë èäýõýä øèíãýõãүé õүíä îðãèõ, өìõèéãөөð õýõðýõ çýðýã çîâèóð øèíæ òýìäãүүä èëýðäýã. Ýöñèéí äүíä íýãýíò øàðõ үүññýí áîë үүíèé ãîë õүíäðýë íü õîäîîäíû øàðõ öîîð÷ öóñ àëäàõ ÿâäàë þì. Øàðõíû òàëáàéãààñ õàìààð÷ øèíæ òýìäýã íü ÿíç áүðèéí òүâøèíä èëýðíý. Òîì òàëáàéã õàìàðñàí øàðõ öîîðâîë ìàø èõ өâäөëòèéã àþóëõàéä ìýäðүүëýõ áөãөөä äîòóóð öóñ àëäñàíààñ öîíõèéí öàéæ, óëìààð өâäөëò, öóñ àëäàëòûí øîêîíä îðäîã. Õàðèí áàãà õýìæýýíèé øàðíû үåä өòãөí õàð өíãөòýé ãàðàõ øèíæ òýìäýãòýé. Ìөí èõ òàëáàéã õàìàðñàí øàðõíû үåä ÿíç áүðèéí õү÷òýé öî÷ðîëûí óëìààñ èõ áàãà õýìæýýòýé öóñ àëäàõ ìàãàäëàëòàé. Èõ õýìæýýòýé öóñ àëäàëòûí үåä øóóä óõàà ÿãààí öóñ íü õîäîîäíû õү÷èëòýé íýãäñýíýýð ýõýíäýý êîôåíû өíãөòýé áàéñíàà, òөä óäàëãүé òýð ÷èãòýý óëààí өíãөòýé ãàð÷ áîëíî. Õàðèí àðàé áàãà õýìæýýòýé ÿëãàð÷ áàéãàà үåä õîäîîäîíä öóñ õóðèìòëàãäñíû óëìààñ íөæòýé öóñ ãàð÷ áîëäîã. Өөð íýã òîìîîõîí õүíäðýë áîë ìýäýýæ õîäîîäíû õàâäàð үүñýõ. Ýíãèéíýýð õýëýõýä õîîë õýò èõ èäýõ, àðõè, êîôå õýòðүүëæ óóõ, çîõèõ çîõèõãүé õàëóóí íîãîî áàéíãà õýðýãëýñíýýñ, ìөí õàìãèéí ãîë íü ñòðåññýý òàéëàõãүé, àæëûí à÷ààëàà çîõèöóóëæ ÷àäààãүéãýýñ òà ÿã îäîî õîäîîäíû øàðõòàé áîëæ áîëíî.

Õîäîîäíû øàðõûã õýðõýí èëðүүëýõ âý?

Õàìãèéí ýíãèéí íàéäâàðòàé àðãà áîë äóðàíãûí øèíæèëãýý. Үүãýýð õîäîîäíû øàðíû áàéðëàë, õýìæýý, ãүí, ýñèéí òүâøèíä øèíæèëæ áîëíî. Íөãөө íýã àðãà íü öóñàíä õîäîîäíû íÿí èëðүүëýõ øèíæèëãýý. Õàðàìñàëòàé íü õүí äýýðõ õî¸ð øèíæèëãýýã àìüäðàëäàà ãàíöõàí óäàà õèéëãýõýä õàíãàëòãүé áàéäàã. Ýíý íü õîäîîäíû øàðõ äàõèí үүñýõ ìàãàäëàë өíäөðòýéãýýð òàéëáàðëàãäíà.

Õîäîîäíû øàðõíààñ õýðõýí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ âý?

Үүíýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ õàìãèéí ýíãèéí àðãà íü ìýäýýæ õүí өөðèéíõөө өäөð òóòìûí àìüäðàëä õÿíàëò òàâüæ, çөâ çîõèñòîé õîîëëîæ, çөâ äýãëýìýýð àìüäðàõ ÿâäàë þì. Ýíý îëîí çөâ ãýñýí òîäîòãîëûí äóíä þóã õýëýýä áàéãààã ãàéõàæ áàéíà óó? Òýãâýë àíõààðàëòàé óíøààðàé!
Õýðýâ öýýæ õîðñîæ, õîîëíû øèíãýö àëäàãäàí, áèå ÷èíü çîâèóðòàé, øàíàëàë íýìýãäýæ, öààøëààä íүүðíýýñ ÷èíü áàòãà ñàëàõàà áàéæ, àæèë ÷èíü óðàãøãүé áîëáîë:
-Õýò èõ áүү èä, áàãà áàãààð õîîëëî. Õîîëíû õîîðîíä õөíãөí çүéë èäýæ çàíø. Çөөëөí õîîë èä, õýò èõ õóóðàé, àðãóó õîîë èäýõãүé áàéõ. Îðîéí 18-19-öàãààñ õîéø õîîë áүү èä. “Өãëөөíèé õîîëûã өөðòөө, өäðèéíõèéã íàéçäàà, îðîéí õîîëûã äàéñàíäàà” ãýäãèéã áàéíãà ñàíàæ ÿâ. -Ñàéí çàæèëæ èä. Үүíèé òóëä øүäýý ýðүүë áàéëãà.
-ßìàð õîîë óíä èäñýíýýñ áîëæ өâäөæ áàéãààã íü àíõààð÷ òүүíýýñ àëü áîëîõ òàòãàëçààðàé.  /Үүíä: èõýâ÷ëýí àðõè, êîôå, õàëóóí íîãîî, õèéæүүëñýí óíäàà өөõòýé àðãóóí õîîë áàãòäàã./
-Öýýæ õîðñîõ íü øөíө õýâòýõ үåä íýìýãäâýë öýýæýý өíäèéëãөөä өíäөð äýðòýé óíò. Õàìãèéí ãîë íü õîîë èäñýíèéõýý äàðàà áүү õýâò. Áîëæ өãâөë ãàäóóð ñàëõèíä àëõ.
-Óñ èõ óóæ áàé. Õîîë èäýõèéí өìíө áîëîí õîéíî õî¸ð òîìõîí àÿãà óñ óóõààñ ãàäíà õîîëíû õîîðîíä áàéíãà óñ óóæ áàé. Õîäîîäîî àìðààÿ ãýâýë çөãèéí áàëòàé, ãàíöõàí àÿãà áүëýýí óñ өäөðò íýã óäàà óóõàä ë õàíãàëòòàé.
-Òàìõè áүү òàò. Òàìõè òàòàõ áóþó çàæëàõàä õîäîîäíû õү÷èë èõýñ÷ өâ÷èíã óëàì íýìýãäүүëýõ òөäèéãүé õîäîîäíû õàíûã çóçààðóóëæ õàâäàð үүñãýõ íөõöëèéã áүðäүүëíý.
-Ýöýñò íü õàìãèéí íàéäâàðòàé өөðèéãөө ýì÷ëýýä çîãñîõãүé, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõèéã õүñâýë Óâñ õүíñèéí ÷àöàðãàíû òîñûã àìüäðàëûíõàà íýã “õàíü” áîëãîõ ÿâäàë þì. Үүíä òàéëáàð õýðýããүé áîëîâ óó ãýæ áîäîæ áàéíà. Ó÷èð íü äýëõèéä öîðûí ãàíö ÷àöàðãàíû ñîðò çөâõөí Ìîíãîëä ë óðãàæ áàéíà. Õàðèí үүíèéã Óâñ Õүíñèéíõýí ë áүòýýæ, үéëäâýðëýæ, çөâ òåõíîëîãîîð áîëîâñðóóëæ áàéíà.

Õîäîîäíû øàðõûã íàéäâàðòàé àíàãààã÷, ìîíãîë óëñûí øèëäýã 99 áүòýýãäýõүүíèé äýýæ

Óâñ õүñíèé ÷àöàðãàíû òîñíû à÷ òóñ

×àöàðãàíû òîñíû ýì÷èëãýýíèé үð íөëөөã өíãөðөã÷ çóóíä Òөâä, Ìîíãîë õî¸ðîîñ Îðîñ Õÿòàä çýðýã óëñóóä áîõèðîîð õýëýõýä “õóëãàéëñíààð” ýäүãýý äýëõèé äàÿð ÷àöàðãàíû òîñíû à÷ òóñûã ìýäýöãýýæ, øèíæëýí ñóäëàõ áîëñîí. Өíөөäөð Ìîíãîë Óëñûí çàõ çýýëä õÿìäààñ ýõëýýä өíäөð үíý áүõèé үíèéí îëîí øàòëàëòàé ÷àöàðãàíû òîñ áîðëîãäîæ áàéíà. Ýäãýýðýýñ õýðýãëýýä ÿíç áүðèéí үð äүíä õүðñýí õүìүүñèéã ñóäëàæ үçýõýä Ìîíãîëäîî үéëäâýðëýñýí áóþó ÷óõàìäàà Óâñ Õүíñèéí ÷àöàðãàíû òîñûã ãүéöýõ үð äүí өíөөäөð үãүé áàéãàà íü үүíèé íàéðëàãà äàõü äàõèí äàâòàãäàøãүé õî¸ð òөðëèéí ÷àöàðãàíû òîñíû íàéðëàãà þì. Óâñ Õүíñèéíõýí öýâýð áàéãàëèéí ãàðàëòàé ÷àöàðãàíû òîñûã ÷àöàðãàíû үð õàëüñ çөөëөí ýäýýñ өíäөð äàðàëòûí õү÷ýýð øàõàæ àâäàã. Ýíý àæèëáàðûí äàðààãààð Óâñûí ÷àöàðãàíû òîñîí äàõü àìèí äýìүүä, àíòèîêåèäàíòóóä, ýðäýñ áîäèñóóä íàéðëàãà ÷àíàðûí õóâüä îãò өөð÷ëөãääөããүé ó÷èðòàé. Èéìä õàìãèéí íàéäâàðòàé, ÷àíàðòàé öýâýð, ýì÷èëãýýíèé үð äүí ñàéòàéã ñîíãîõ íü ýðүүë ìýíäýý õàìãààëààä çîãñîõãүé ñýòãýë ñàíàà, ýä ìөíãөөð õîõèðîõãүé áàéõ áîëíî.
I want to