-"Энэрэл" эмнэлэгт 49-68 насны дөрвөн хүн дөрвөн жил амьдарч байна. Одоо яах вэ?-

Д.Агаржав, Ё.Хишгээ нар "Энэрэл" эмнэлэгт хэвтсэ­нээс хойш өдгөө дөрөв, таван жил өнгөрчээ. Энэ хоёр хөг­шин одоо 50 гаруй настай. Насныхаа эцэст хөлөө ху­чуулж, асарч тойглуулах үр хүүхэд эдэнд бий. Харам­салтай нь,  эмнэлэгт хүргэг­дэн ирсэн тэр цагаас хойш энэ хоёр хөгшнийг эрж хайн, эргэж тойрох үр хүүхэд өдий хүртэл гарч ирсэнгүй. Эдгэ­рээд эмнэлгээс гарсан ч очих орон гэргүй гэх энэ хүмүүсийг гудамжинд хаях хүйтэн сэт­гэл­тэн байсангүй. Одоо хүр­тэл эмнэлэгтээ асарч тэт­гүүлсээр амьдарч байгаа аж. "Ээжийгээ хаана байгааг нь мэдэхгүй хайгаад л яваа байж магад" хэмээн Д.Агар­жав горьдлого үл тасран хүүх­­­дүүдээ хүлээсээр. Д.Агар­жав гуай Завхан айм­гийн Цагаанхайрхан сумынх.

Багаасаа мал маллаж өссөн тэрээр "Эмээ нь энэ ертөнцөд мэндэлж, мэдээ орсон ца­гаасаа эхлэн зөвхөн мал малласаар л ирсэн. Надад өөр мэдэх, чадах зүйл алга. Өөрөөсөө унагасан хэдэн хүүхдээ л бэтгэртэл санаж эмнэлгийн орон дээр таван жилийг өнгөрөөлөө дөө" хэ­мээн эхэр татан уйллаа. Д.Агар­жав гуай хэдэн онд төрсөн, Улаанбаатар хотод хэзээ орж ирснээ огт санах­гүй байгаа аж. Ямартаа ч "Дэнжийн мянга"-ын хүнсний захад нохойн хоол, хар цай зардаг байснаа ярьсан юм. Ингэж явахдаа гудамжинд ухаан алдан унажээ. Ойр орчмын хүмүүс түргэн дууд­са­наар тэр эмнэлэг бараад­сан байна. Тал цус харвас­наас биеийн өрөөсөн тал нь мэдээгүй болжээ.  Эмнэ­лэгт ирсэн тэр мөчөөс хойш хүүх­дүү­дийнхээ царайг нэг ч удаа хараагүй. Магадгүй хүүх­дүүд нь ээжийгээ хай­гаад ололгүй өдийд сураггүй болсон хэ­мээн бодож суугаа биз. Тэ­рээр нэг хүү, дөрвөн охинтой гэнэ. Хүү Жамьян­лхагва, охин Алтанцэцэг нар нь Зав­хан аймгийн Цагаан­хайрхан суманд мал маллаж байгаа.

Харин гурван охин нь болох А.Сарангэрэл, А.Отгон­баяр, А.Отгонсайхан нар Улаан­баатар хотод байдаг бололтой. Учир нь түүний ярьж буй зүйлүүд заримдаа зөрөлддөг. Түүний яриагаар бол гурван охин нь сургууль соёлоор яваагүй. Ээжтэйгээ хамт зах дээр нохойн хоол зардаг байжээ. Д.Агаржав ганц хүүгээ цэргийн дарга хийдэг тухай ч үе үе ярьдаг гэнэ. Тэднийх хотод "Дэнжийн мян­га"-д амьдардаг байж. Улаан паспортоо солиулалгүй яв­саар гээчихсэн учраас одоо түүний хэн гэдгийг нь батлах бичиг баримт байхгүй. Эм­нэлгийн төмөр орон дээр өдөр хоногийг өнгөрөөж, өрөөний­хөө жижиг цонхоор орчлонг төсөөлсөөр таван жилийг авчээ. Хаалга онгойх тоолонд хүүхдүүдээ ороод ирэх юм шиг бодож, өврөө уудалсан бүхнээс чихэр горьдон суух энэ эмээгийн ганц хүсэл нь сэтгүүлч Ш.Гүрбазартай уул­зах. Хүүхдүүдтэй нь уул­зуулж чадах хүн гэж түүнийг боддог гэнэ. Д.Агаржав гуай "Миний ханийг Д.Чулуунбат гэдэг байлаа. Завханы Алдар­хаан сумын том хувилгаан байсан гэхээр тэр нутгийнхан андах­гүй" хэмээн амьдра­лаа­саа санаж байгаа бүхнээ уудлавч энэ хэдэн зүйлээс өөр түүний ой ухаанд юу ч үлдээгүй нь харамсалтай.

Нөгөө нэг хөгшин болох Ё.Хишгээ гуай хүү, охин хоёр­той. Түүний охиныг "Энэрэл" эмнэлгийнхэн хайж сураг­ла­саар олоод одоогоос жилийн өмнө ээжтэй нь уулзуулсан байна. Тухайн үед охин Б.Цол­­мон нь айлын бэр болох гэж байгаа тул шинэхэн хад­мууддаа орон гэргүй, өвчтэй ээжийгээ танилцуулахаас татгалзжээ. Харин хүнтэй гэрлэснийхээ дараа зөвхөн ээждээ гэр базааж бэлдчи­хээд түүнийг авъя гэж амлаад явсан ч дахин ирээгүй байна. Холбоо барих бүх зүйлсээ устгаж, гэрийнхээ хаягийг ч өөрчилжээ. Гэвч эмнэлгийн хамт олон түүний сургийг дахин гаргаж. Тэр нэгэн гуан­занд тогооч хийж байгаа су­раг­тай гэнэ. Ё.Хишгээ гуай эмнэлэгт хэвтсэн цагаасаа хойш хэнтэй ч амьдралынхаа тухай ярилцаж байгаагүй. Гагцхүү охинтойгоо уулзсан тэр өдөр сэтгэлийнхээ гүнд хадгалж явсан бүхнээ уудал­сан гэнэ. Охиноо явсны да­раа тэрээр дахин дуугаа хураажээ. Одоо ч гэсэн бу­сад­­тай ярихыг хүсдэггүй бололтой. Ё.Хишгээ гуай Төв аймгийн Батсүмбэр сумынх. Гэхдээ нутгаасаа багаасаа гарч Улаанбаатар хотод ир­жээ. Нийслэлийн Сүхбаатар дүүргийн иргэн гэдгээ хэлдэг ч түүнийг нотлох бичиг ба­римт байхгүй. Өөрийнхөө төрсөн он, сараа мэдэхгүй. Тэр ч бүү хэл нэрээ зөв хэлж байгаа нь эргэлзээтэй гэнэ. Насныхаа эцэст хөлөө бү­лээ­цүүлж, хоолоо хийлгүүлж, элэг бүтэн сайхан амьдрахыг л тэр хүсч байгаа. Түүнээс өөр охин үрээсээ юу ч хү­сээ­гүй. Харин энэ өчүүхэн хүсэлт  охинд өөрийг нь төрүүлж өсгөсөн ээжийнх нь гавьяа­наас ч илүү хүнд санагдсан бололтой.  "Энэрэл" эмнэл­гийн байнгын оршин суугч өвчтөн гэх  Л.Цолмон, Д.Лха­сүрэн нарын туулж ирсэн амьдралын зам ч бүдэг бадаг ажээ.  Л.Цолмон өдгөө 49 настай.Тэрээр цагтаа савхин хувцасны наймаа эрхэлдэг. XIII хороололд хоёр өрөө байртай байж. Гэтэл нэг өдөр ах дүүсийн хүүхдүүд хоо­рондоо муудалцан нэгнээ хутгалсан хэрэг гарчээ. Энэ хэргийн улмаас  Л.Цолмон буруудаж шоронд ял эдэлсэн байна. Хоригдож байхад нь эрүүл мэндийн шалтгаанаар түүний ялыг хэрэгсэхгүй бол­гож гэмтлийн эмнэлэгт шил­жүүлсэн байна. Тэрээр хөлөө тайруулжээ. Мөн амьдра­лын­хаа зарим зүйлийг тод санах­гүй байгаагаас ах дүү, амраг садных нь сургийг гаргах боломжгүй болжээ. Л.Цол­мон­гийн яриагаар ээж Ханд­маа нь амьд гэнэ. Гэхдээ өнөөдрийг хүртэл хүүгээ эрж хайж су­раг­ласан нь үгүй. Түүнд эх­нэр, хүүхэд байж ч магадгүй гэсэн. Тэрээр хөл рүүгээ зааж "Энэ  эдгээд би явдаг болчих­вол ээждээ очно. Тэгээд хүнтэй сууж олон хүүхэдтэй болно. Мөн маши­наа бариад тээврийнхээ замд гарна" гэж ярина. Өөрийгөө нийтийн тээврийн жолооч байсан ту­хай ч дахин дахин хэлэх аж. Үүнээс өөр түүнд мэдэж, санаж буй зүйл ховор ажээ.

Д.Лхасүрэн гуай 68 нас­тай. Эдэн дундаа хамгийн ахмад нь. Говь-Алтай айм­гийн хи­лийн цэргийн тусгай албаны төлөөлөгч, хошууч цолтой байсан тухайгаа тэ­рээр ярих юм билээ. Тэндээ­сээ тэтгэ­вэрт гарсан ч өдгөө түүнд бичиг баримт огт байх­гүй. Түүний тэтгэврийг хэн нэгэн нь авч завшсаар байж магад­гүйг эмчлэгч эмч нар нь өгүүлж сууна. Тэр олон жи­лийн өмнө Улаанбаатар хотод орж иржээ. Сүүлийн жилүүдэд хотын гудамжаар амьдарч явсан бололтой юм. Ингээд авто ослын улмаас суумгай болжээ. Түүний ширгэж хөн­хий­сөн нүдний харц олон жилийн шаналал, зовлонг илтгэнэ. Хичээнгүйлэн ярих түүний сулхан дуу арайхийн сонсогдоно. Л.Болормаа, Л.Бо­лор-Эрдэнэ, Л.Алтансүх, Л.Цэцэгээ гэсэн дөрвөн охин нь Англид амьдардаг гэнэ. "Нэгэнт ийм болчихсон хүн чинь энэ хэдийнхээ сэтгэлийг зовоохыг бодохгүй байна. Үхдэг ч үгүй, сэхдэг ч үгүй хоёрын хооронд болчихсон ийм хүн яаж тэдэнтэйгээ уул­захав дээ. Би асрамжийн газар ч очихыг боддоггүй. Эндээ байж байгаад нүд аних юмсан" хэмээн ярьж сууна лээ. "Энэ­рэл" эмнэлгийнхэн энэ хү­мүү­сийг эмчлэх цагтаа эмчил­чихсэн ч орон гэр, бичиг баримтгүй учраас гу­дамжинд гаргаад хаячихаж зүрхлэлгүй өдий хүрчээ. Тэд­нийг бичиг баримттай болгох гэж нэлээд хөөцөлдөж. Гэвч нэр усаа ч бүрэн мэдэхгүй байгаа эднийг бичиг баримт­жуулна гэдэг хүндрэлтэй байдаг аж. Цөх­рөлтгүй явсаар энэ эмнэл­гийнхэн заримынх нь ах дүү­гийн сургийг гаргадаг ч хүн ёсоор хандаж, ирээд уулзах сэтгэл тэдэнд дутжээ. Бат­сүм­бэрийн улсын асрам­жийн газар эднийг бичиг ба­римт­гүй­гээс гадна ямар нэгэн мөнгөн орлогогүй гээд авдаг­гүй бай­на. Тиймээс уг эмнэл­гийнхэн дэргэдээ төрийн дэмж­лэг тус­лалцаатайгаар асрамжийн газар байгуул­чихад болохгүй гэх газаргүй. Үгүй ядаж Бат­сүмбэрийн асрамжийн газар бичиг ба­римт гэлтгүйгээр орон гэргүй ядарсан хөгшчүүдийг авдаг болоосой гэж суугаа аж. Эм­нэл­гийнхэн ямартаа ч тэд­ний ар гэрт найдаад хэрэггүй гэдгийг ойлгожээ. 

Я.Мөнгөнцэцэг