Өнөөдрийн Монгол улс эр хүний ноён нуруу, холч ухаан, нөмөр нөөлгөөр дутаж байх шиг. Улс орон гэж том юм ярихаа больё л доо. Захын нэг айлаар ороход эхнэр хүүхдүүдэд нь, муу шовгор гэрт нь өрхийн тэргүүний орон зай ямар их үгүйлэгдэж байгааг харж болно.

Бүсгүй хүнийг урт үстэй, ухаан богинотой хэмээн тодорхойлж, хүүхнүүд л хов жив ярьдаг гэдэг байсан бол орчин үед эрчүүд хов зөөж, будлиан үймээн хутгах нь энүүхэнд болж. Эр байдлаа алдаж, эм шинжтэй болж байгаа юм уу даа ч гэж бодогдмоор. Эр хүн ямар байсныг, ямар байх ёстойг одоо жар, далан настай буурлуудаас л харж болохоор байна. Гэхдээ тэднийг муучлах гэсэнгүй, харин эр хүний үнэлэмж навс унажээ гэдгийг л бичиглэж суугаа хэрэг. Харахад нүдэнд дулаахан, буурь суурьтай эрчүүд цөөхөн болжээ.

Уушийн газарт зөөгч хийн гүйлдэх уяхан турьхан гар хуруу, шингэн царай зүстэй хөвгүүд, нөгөө солонгос ч билүү хятад ч билүү хэв маягаар хувцасласан эр эм нь үл мэдэгдэх сэгсгэр үстэй, чихэндээ ээмэгтэй залуус, архинд хөлчүүрэн өдөр хоногийг өнгөрөөх эрчүүд, эрх мэдлийн төлөө улайран тэмцэлдэх “төрийн харцуул”, хулгай зэлгийн хэргээр торны цаана суух эрүүгийн хэрэгтнүүд, амьдрахын эрхээр харийн оронд боолын хөдөлмөр эрхэлж яваа залуус… Эрчүүдийг хаана, юу хийж яваагаар нь ангилбал урт цуваа хөврөх нь ээ.

Гэр бүл, нийгмийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг томоохон байгууллагын мэргэжилтнүүд хамтран судалгаа хийгээд дараахь дүгнэлтэнд хүрсэн байна. Тэд “манай оронд гэр бүлийн задралын эхлэл тавигдаж байна. Энэ нь цаашид нийгмийг задралд хүргэх сөрөг нөлөөтэй” хэмээгээд гурван гэр бүлийн нэг нь өлөн зэлмэн амьдарч, гэр бүлийн хүчирхийлэл нийгмийн томоохон үзэгдэл болоод байгааг хэлжээ. Эхнэр хүүхэдтэйгээ хатуу гараар харьцдаг “өрхийн тэргүүн”-үүдээс шалтгааныг нь тодруулахад “байр нь хаана байгааг мэдрүүлэх гэж зоддог” гэсэн хариултыг олонх нь өгч дээ.

Хүндэтгэлийг хүчээр бий болгох гэж зүтгэж байгаа нь харамсалтай. Эр хүн өөрөө эр хүн шиг, эцэг шиг, хань ижил шиг байдаг бол хүчээр хүндлүүлэх гэж зодоон нүдээн болох асуудал гарамгүй л байлтай. Найман гэр бүл тутмын нэг нь хамтран амьдрагч болж, салалт болон өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдийн тоо олширч, амьжиргаагаа дээшлүүлэхийн тулд нөхөн үржихүйн насны мянга мянган залуус харийн оронд цагаачилж, гэр бүлийн халуун дулаан орчинд өсч торних боломжгүй хүүхдийн тоо нэмэгджээ.

Монгол эрчүүдийн дийлэнх нь дөнгөж 50 нас гарав уу, үгүй юу архи тамхинаас үүдэлтэй ямар нэг хавдраар өвчилж, хорвоог орхиж байна. Энэ мэтээр судалгаа, тоо баримтуудыг сөхөөд байвал эрчүүдтэй холбоотой олон асуудал урган гарч байгаа юм. Тухайлбал, хорт зуршилд автан мансуурч донтож байгаа хүмүүсийн ихэнх нь эрчүүд гээд бодохоор удмын сангийн гажуудал бий болж байна. Үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд яригддаг удмын санг ариун байлгахын тулд эр хүн ядаж л мансуурахгүй, донтохгүй байх хэрэгтэй болох нь ээ дээ.

Оюутан байхад манай ангид хичээл ордог өвгөн профессор ийн хуучилсныг мартдаггүй юм. Аавууд хүүтэйгээ ярьж зөвлөлдөж, амьдралын хар бор ухааныг зааж сургаагүйгээс хөвгүүд арван хэдэн настайдаа үерхдэг охиноо жирэмсэн болгочихоод хүссэн хүсээгүй амьдрал зохиодог. Амьдрал овоо тэгширч, гуч гараад дөч дөхөөд ирэхийн үест эхнэрээсээ уйдаж, шинэ соргог амьдралыг хайж эхэлдэг. Эндээс л өнөөх үл итгэлцэл, гэр бүлийн хэрүүл маргаан, араар тавилт, ил нууц амраг, хойд эцэг эх, гэр бүл салалт гээд өч төчнөөн сөрөг асуудал урган гараад байгаа юм шүү дээ.

Эр хүн сайхан хүүхэнд харц унагах нь байлгүй л яахав. Даанч одоогийн залуус эхнэр хүүхдийнхээ хувь заяаг бодохгүй зугаа цэнгэлд хэт автагдсанаас амьдралаа үгүйрүүлдэг болж дээ гэж билээ. Энэ ярианаас үүдээд дээрх сэдвээр судалгаа хийх явцдаа супермаркетаар үйлчлүүлж, кассанд тооцоо хийж байгаа хүмүүсийн хүйсийн байдлыг ажиглатал олонхи нь эмэгтэйчүүд байв. Нөхрүүд зөвхөн тортой юмыг барихаас хэтрэхгүй. Учрыг ухвал хэд хэдэн шалтгаантай.

Эрчүүдийн дийлэнх нь гэр бүлийн санхүүгээ бодолгүй байгаа хэдэн төгрөгөө архи дарсанд өгчихдөг, эсвэл гэртээ ажилгүй сууж эхнэрээрээ тэжээлгэдэг, ажил төрөл хийлээ ч мэргэжил, чадвараас нь хамаараад бага цалинтай ажил олддог зэрэг хэд хэдэн хүчин зүйл харагдаж байлаа. Эндээс л эрчүүдийн үнэлэмж хаахнуур явааг дүгнэчихэж болохоор.

Хамгийн ойрын жишээг аваад үзье л дээ.

Зах дээрх наймаачдын олонх нь эмэгтэйчүүд байдаг бол захын үүдээр тэднээс ч олон ажилгүй залуус дэмий холхиж байгааг та харж болно. Монгол эрчүүдийн багагүй хэсэг нь харийн оронд боолын хөдөлмөр эрхэлж яваа.

Харьд одсон асар олон монголчууд сайхан амьдрахын тулд амьдрал, ар гэрээ бүгдийг нь дэнчин тавьж, харийн орныг зорьж байна. Гэвч хэдэн сар жилээр тоологдох цаг хугацааны эцэст хил дамнасан гэр бүлийн нандин харилцаа үгүй болж, голомтоо сахин үлдсэн эхнэр нь өрх толгойлсон эмэгтэй болж, хүүхдүүд нь эцэггүй мэт өсөж байгаа нь харамсалтай.

Гадаад орныг зорьж байгаа монгол иргэдийн дундаж нас 20-35. Энэ бол гэр бүл төлөвших, нөхөн үржихүйн нас юм. Мэдээж тэдний ихэнх нь эрчүүд. Хүүхдийг ирээдүй гэдэг бол эдгээр залуусыг Монголын өнөөдөр гэж хэлж болно. Гадаадад гарсан Монгол эрчүүдийн тавь гаруй хувь нь эхнэр хүүхдээсээ хол амьдарч байгаа бол гучин хувь нь гэрлэж амжаагүй яваа, үлдсэн хувь нь гэр бүлтэйгээ харийн оронд амьдарч байгаа гэсэн судалгаа ч байна. Хэдийгээр тэдний санхүүгийн байдал, ахуй амьдрал нь дээшилсэн ч гэрлэлт нь оройтож, сэтгэл санааны хямралтай болж, эрүүл мэндээрээ хохирон байж мөнгөний төлөө залуу насаа үрсэн байх юм.

Дан ганц гадаадад гарсан эрчүүдээс үүдэж өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдийн тоо олширсон гэвэл ташаа ойлголт болно. Тэднээс гадна эхнэр хүүхдийнхээ өмнө хүлээх үүргээ мартсан эрчүүдийн балгаар амьдралын хүнд хүчрийг нуруундаа үүрч, өөрийгөө золиослож байгаа эмэгтэйчүүд олон бий.

Монголчууд өрхийн тэргүүн, гэрийн эзэн гэж ярьдаг байсан бол өнөөдөр харин “өрх толгойлсон эмэгтэй” гэдэг өрөвдөм үг ихэд дэлгэрчээ. Ийм амьдралтай эмэгтэйчүүдийн тоог ерэн онтой харьцуулахад дөрөв дахин өссөн байх юм.

Гадагшаа гарч биеэ үнэлж байгаа эмэгтэйчүүдийн наяад хувь нь хүн худалдаалах бизнест өртөн хохирч, гадаадын иргэнтэй гэрлэж байгаа эмэгтэйчүүдийн тоо гуравхан жилийн дотор 400 гаруйгаар өссөнөөс ихэнх нь Солонгос хүнтэй гэрлэжээ. Жилийн дараа гэхэд мянга гаруй хүнээр өсөх хандлагатай байна. Энэ олон эмэгтэйчүүд харийн хүний хүйтэн өврийг бүлээцүүлж, монгол удам тасарна гэж бодохоор харамсаад халаглаад ч барамгүй.

Амьтны амьдралд хүртэл эрэгчин нь эмэгчнээ харамлаж, азарга гүүгээ хурааж, эр чоно нүх рүүгээ хоол зөөдөг байтал Монгол эрчүүдэд эр амьтны араншин ч алга. Амьдралаа аваад явах нь битгий хэл амар жимрийг хайж, эр хүний үүрэг хариуцлагаас зугтаж байх хооронд бүсгүйчүүд эр нөхрөөр, хүүхдүүд нь эцгийн нөмрөөр дутаж байгааг алдаж онож яваа эрчүүд минь ухаараасай билээ л.

Харийн хүнтэй дэр нэптэсэн бүсгүйчүүдийг бузар булайгаар ярих нь залуусын амны уншлага болжээ.

Гэвч эрчүүд өөрсдөө амьдралын ухаанаа гээгээгүйсэн бол харьд одсон тэр олон охид бүсгүйчүүд тоонот гэрийнхээ өрхийг татаж, тулгат галд цайгаа чанаж, сэтгэл тэнүүн амьдрах л байсан. Эцэст нь хүүхдийн асуудлыг цухас ч гэсэн хөндөхийг хичээе. Гэр бүл салалт, гэр бүлийн хүчирхийлэл, архидалт, ядуурал нэмэгдэж байгаа энэ үед нийгэм эдийн засгийн болоод ёс суртахууны хямрал, уналтанд хамгийн их нэрвэгдэн хохирч байгаа бүлэг бол хүүхдүүд гэдэгтэй хэн ч маргахгүй биз.

Тэгээд ч одоо мөрдөгдөж байгаа Гэр бүлийн тухай хууль нь эцэг эхийн хүүхдийнхээ өмнө хүлээх үүргийг тодорхойлж өгсөн боловч хүүхдийн эрх, ашиг сонирхол зөрчигдсөөр байгааг анхаарах шаардпагатай байгаа юм. Энэ хуулинд “Эцэг, эх байх үүргээ урвуулан ашигласан /хүүхдээ хаях, санаатай төөрүүлэх, тарчлаан зовоох, худалдах, барьцаалах, биеийг нь үнэлэх, шунахай зорилгоор ашиглах, эрх зүйн зөрчилд татан оруулах зэргээр/, хүүхэдтэйгээ удаа дараа хэрцгий харьцсан, бэлгийн харьцаанд оруулахыг завдсан, сэтгэл санааны хүнд дарамтад оруулж, санаатайгаар заналхийлсэн, согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис байнга хэрэглэдэг хүний эцэг, эх байх эрхийг шүүх хасаж болно” гэж заасан байдаг.

Азарга хүртэл охин төлөө нас гүйцмэгц сүргээсээ хасдаг байтал төрсөн охиноо, төрсөн дүүгээ хүчирхийлж байгаа мунаг эрчүүд байх л юм.
Шүүхээр орж, хуулийн дагуу эцэг тогтоолгосон болон гэр бүлээ цуцлуулсан тохиолдол сүүлийн таван жилд огцом өссөн байна. Жилд дунджаар 1500 гаруй өрх гэрлэлтээ цуцлуулдаг бол 1990 оноос хойш салсан гэр бүлийн 70 гаруй хувь нь 0-15 насны хүүхэдтэй байжээ. Ийн жил бүр олон мянган хүүхэд өнчрөл хагацлыг амсаж, ихэнх нь аавгүйгээр амьдралыг туулж байна.

Аав ээжийнхээ салалтыг мэдэрсэн бага насны хүүхэд өөрийгөө хаягдсан, ганцаардмал хэмээн бодож өөртөө итгэлгүй болж өсдөг бол өсвөр насныхан бухимдал шаналалаа хурц илэрхийлж, орон гэрээ орхих, архи тамхи хэрэглэн буруу замаар будаа тээж эхэлдэг аж.

Ихэвчлэн аавууд гэр бүлээсээ уйдаж, эхнэр хүүхдээ орхин одож, ээжүүд хүүхдээ дэргэдээ авч, өрх толгойлон амьдралын хатуу бэрхийг туулдагийг судалгаанаас харж болно.

Салж буй гэр бүлүүдийн 50 илүү хувь нь итгэл алдарсан, үлдсэн хувь нь санхүүгийн бэрхшээл, хүчирхийлэл, зодуур нүдүүрээс үүдэлтэй гэж хариулжээ.