БНСУ-ын Засгийн газрын тэтгэлгээр магистрантурт суралцаж буй "Өдрийн сонин"-ы тусгай сурвалжлагч Б.Хажидмаа Сөүлээс бичиж байна.

Зөвхөн монголчууд ч биш харласан гадныхан БНСУ-д олон. Тэднийг үргэлж баривчлахгүй, эрх дураар нь тавихгүй л дээ. Харин ч их гүрнүүдийн уулзалтыг зохион байгуулах бэлтгэлийн хүрээнд "харлагсдыг" сүүлийн хугацаанд шуургалан баривчилсан. Ирэх арваннэгдүгээр сарын 1-5-нд БНСУ хүн амаа тоолох гэж байна. Дэлхий нийтээрээ хүн амаа тоолж байгаа төслийг БНСУ дотооддоо зохион байгуулах талаар бэлтгэж, сурталчилгаа нь ид үргэлжилж байна. Өөрийн хүн амаас гадна бусад улс орнуудаас хичнээн хүн, аль улсаас хамгийн олноороо оршин суугаа, тэд сурч боловсрох, ажиллаж хөдөлмөрлөх, эмнэлгийн ямар үйлчилгээнд хамрагддаг гээд олон үзүүлэлтийг гаргана. Мэдээж, энэ нь тус улсын эдийн засгийн чадавхи, боловсрол, анагаах ухааны салбарын үнэлэмж дэлхийд өсч эсвэл буурч байгаа эсэх гээд олон асуултад хариулт авчирч таарна. Тухайлбал, БНХАУ гадаадад байгаа иргэдээ ер тоололгүй хаячихдаг. Тэгвэл БНСУ-ын сургууль бүрт хахсан хятад оюутнууд эндээ тоологдож эдний боловсролын системийн үнэлэмжийг өргөөд л ирэх жишээний. Ерөөсөө БНСУ-ын эдийн засагт боловсролын салбараар нь хөрөнгө оруулж байгаа энгийн хятад аав, ээжүүдийн ач тус тоймгүй байх. Ямартай ч, БНСУ гадныханд оршин амьдрах ямар боломжоор хангаж байгаа чадавхиа НҮБ-д тайлагнахын тулд үнэн зөв, бодитой судалгаа гаргахаар тооллогын хугацаанд "харласан" харийнхныг баривчлахгүйгээр шийдвэрлэжээ. Угаасаа дэлхийн тооллогын системийн дүрэмд тооллогын үеэр хаана ч оршин сууж байсан ямар ч гэмт хэрэгтнийг баривчилдаггүй. Хуулиараа нийтэд зарлахаас бусад мэдээллийг хүчний байгууллагад ашиглуулах ёсгүй. Тиймээс БНСУ-д харласан харийнхан төдийгүй ер нь аль ч улс оронд эсвэл эх орондоо оргож, зугтаж яваа гэмт хэрэгтэн ба-ривчлагдахгүй. Харин иргэн хүний хувиар тоол-логод заавал хамрагдах ёстойг дэлхийн хүн амын тооллого шаардаж байна.

Өнөө жилийн дэлхийн тооллогод НҮБ-аас 182 орчим тэрбум ам.долларыгтөсөвлөжээ. Арван жил тутам дэлхийн улс орнуудын хүн ам, орон сууцыг тоолж хүний өсөлтийн хурд, шалтгаан, насны ангилал, боловсрол, орлогын түвшин гээд нарийвчилсан үзүүлэлтүүдийг базаах хэрээр улс орнуудын уялдан оршин тогтнох бодлогыг төлөвлөх юм. Харин энэ төлөвлөлтөд БНСУ хэрхэн тусгагдах нь иргэн таны тооллогод хамрагдахтай холбоотой гэсэн сурталчилгаа эндхийн бүх хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр цацагдаж байна. Цаашлаад "НҮБ-аас шаардаж байгаа мэдээллийг хүссэн хүсээгүй бүх улс орнууд бүрдүүлж өгнө, харин бид энэ тооцоо баримтыг хэрхэн ашиглах нь иргэн таны төлөө, таны хойч үе үр хүүхдийн сайн сайхны төлөө болохыг заавал мэдэж, тооллогод хичээнгүй хамрагдах шаардлагатай. Тооллогын дүнгээс таныг хэдэн жилийн дараа тэтгэвэрт гарах, эмчлүүлэх эрсдэлтэй насанд тань ямар эмнэлгийг гэрийн тань хамгийн ойр барьж байгуулах, хэдхэн жилийн дараа их сургууль төгсөх хүүхдийн тань үеийнхэн манай улсад хэд болж өсөх, тэднийг ямар ажлын байраар хангах, эсвэл удахгүй мэндлэх хүүхдийг тань цэцэрлэг, яслид хэрхэн хамруулах вэ гээд нийгмийн хангамжийн төлөвлөлт гарган түүний биелэлтийг улсын хөгжлийн зорилго болгох тул таны төлөө хийгдэж байгаа дэлхийн нэгдсэн ажил болохыг ойлгоорой..." мэтчилэн сурталчилгаа олон хүн цуглардаг газарт өлгөжээ. Энэ тооллогын үеэр ногоон байгууламж, байгаль орчинд халгүй зам тээврийн судалгаа ч хийгдэнэ. Таван жилийн өмнө буюу НҮБ-ын завсрын тооллогын материалыг бүрдүүлэхдээ БНСУ хүн амынхаа 0.9 хувийг интернэтээр тоолж байсан бол энэ удаа 30 хувь нь цахим байдлаар мэдээллээ өгнө гэж мэдээлсэн байна. 50 сая хүн амын 82 шахам хувь нь гэртээ интернэт ашигладаг нь хүн амын орон сууцжилт буюу амьжиргааны өндөр түвшинг илтгэх тул БНСУ интернэтээр тооллого явуулах хүчин чадлаа сэтгэл хангалуун зарлаж байна. Интернэт тооллого ирэх 22-ноос 31-ний хооронд болох юм.

Өнөөдөр БНСУ-д 32 мянган монгол бий гэх багцаа тоо бий. Гэхдээ тэднийг Монгол Улсын хүн амын тооллогод бүрэн хамруулна гэдэг эргэлзээтэй. Гадаадад байгаа иргэд интернэт тооллогод хамрагдахаар болж байгаа. Хэрэв интернэтээр тооллогод бүртгүүлэх бол регистрийн дугаараараа www.toollogo2010.mn  сайт руу нэвтэрч хариу ирэх нууц кодын тусламжтайгаар бүртгэлээ хийх юм. Гэтэл нэг хүний паспортоор хилээр орж ирсэн хэдэн ч хүн арав хорин жил БНСУ-д ажиллаж амьдарч байгааг нарийн тооцоход бас л бэрхшээлтэй тухай Элчин сайдын яамныхан хэлж байна. Бусдын бичиг баримтаар БНСУ-д орж бичиг баримтын нэрээр хамт ажиллагсад нь дуудсаар нэрээ жинхэнэ мартчихсан ч хүн байдаг гэх. Энэ тохиолдолд регистрийн дугаараар тооллогод хамрагдах эрх нэг л олгогдох боломжтойг программчилсан тул нэг хүний паспортоор орж ирсэн бусад хүн Монгол Улсын тооллогод хамрагдахааргүй асуудал үүсч байгаа аж. Зөвхөн интернэт тооллого ч биш нийт тооллогоор бүрдэх хувь хүний мэдээллийн нууцлалд өндөр ач холбогдол өгч байгаа, цахим бүртгэлийн тохиолдолд нарийвчилсан хамгаалалтуудыг хийж байгаагаа Үндэсний статистикийн газрынхан тайлбарлаж байна лээ. Басхүү гадаадад суугаа Элчин сайдын яамд, олон улсын байгууллагын ажилтнуудыг Монголд тооллого явагдаж байгаа системийн дагуу бүртгэнэ. Уг нь энэ кампаничилсан тооллогод хүн ам гэдэг үгийн хамт орон сууц гэсэн үг яваа. Гэтэл Элчин сайдын яамд, олон улсын байгууллагад ажиллах монголчуудын хувьд орон сууцны тооллого хийгдэхгүй аж. Орон сууцны тооллого нь тухайн хүний амьжиргааны түвшин, орчныг тодорхойлж байгаа үзүулэлт. Гэтэл дийлэнхдээ түрээсийн жижигхэн, хэцүүхэн байранд ажил үйлчилгээ явуулдаг гадаадад суугаа Элчин сайдын яамдын орон сууц яагаад тоологддоггүй, амьжиргааны түвшнийг яагаад илтгэх ёсгүй байна вэ гэсэн асуудал ч хөндөгдөж эхэлжээ. Эртний Вавилоноос үүсэлтэй хүн амын судалгааны олон статистик үзүүлэлтийг зэрэг гаргах "Census"-ын загвар тооллогын 2010 оны дүнг НҮБ-аас энэ удаа монгол хэл дээр бас хэвлэн түгээх юм