Гарчиг уншаад гайхаж байна уу. Тиймээ, өдөр бүр манай дэлхийн 14 мянган хүн зөвхөн тамхинаас болж таалал төгсдөг юм байна. Тамхины хөнөөлийн тухай бичих гэж байгаагаа нэгэн танилдаа хэлтэл “За яршиг аа бичих юмаа олж дээ. Хэн түүнийг чинь унших юм” хэмээн тас намжирдав. Тийм ч байх даа, тэрний оронд улс төрийн тухай нийтлэл бичвэл цаас борлогдох нь амархан байх. Гэхдээ Нью-Йорк хотын захирагч, тэрбумтан Майкл Блумбергийн нийтлэлийг уншаад хэрвээ надад юм бичих жаахан ч гэсэн авьяас байх аваас тамхины хор хөнөөлийн тухай заавал бичнэ гэж шийдсэн билээ. “Тамхи татах нь архи уухаас хамаагүй дээр. Архи уугаад согтуудаа хүн алчихлаа гэж сонссон болохоос тамхи татаад хүн алсан гэж сонсоогүй” Тамхи татаад хоосордоггүй … хэмээн тамхийг өргөмжлөн ярих хүмүүс бий. Үнэн. Мэдээж тамхи татсанаас болж өнгөрсөн жилийн “Морьт хангай”-гаас хордсон шиг нэг шөнийн дотор арван хэдээрээ үхнэ гэж байхгүй.
Учир нь тамхины хор архи шиг мэдэгдэхүйц нөлөөлдөггүй ч алсуураа бие эрхтнийг нь идэж, хорт хавдар болон бусад өвчний үүсвэрийг тавьдаг гэнэ. Тэгээд л өдөрт 14 мянган хүн үхэж байгаа болохоор энэ хэвээрээ яваад байвал энэ зууны төгсгөл гэхэд нэг тэрбум хүн үхнэ гэсэн аймшигтай судалгаа гарчээ. Харин манай улсад бол эрэгтэйчүүдийн 68.5 хувь, эмэгтэйчүүдийн 30.4 хувь нь тамхи татдаг бөгөөд энэ нь байнга өсөн нэмэгдсээр байна. За тэгээд хүүхдүүд түүнд шунан дурлаж байгаа нь тоймгүй. Аргагүй биз дээ. Тэрэн шиг хямдхан юм гэж байна уу. Автобусны буудал дэлгүүрийн гадаа ер нь хаа нэгтээ өвөр дээрээ юухан хээхэн ширхэглэн зарж буй өвгөд эмгэд олон. Хөөрхий дөө, хоолныхоо мөнгийг олох гэж ядаж яваа хөгшид хэмээн хүмүүс эвийлдэг бус уу. Гэтэл ёстой тэд чинь харин таны хүүхдэд тэр хорыг ширхэглэн зардаг нүгэлтэн мөн. Тэд орлогоо л бодно уу гэхээс “Эвий жаахан юм, тамхи татвал хортой шүү” гэж хэлэх сэтгэл дутна. Халаасандаа мөнгө л хийж байвал бусдын эрүүл мэнд юуны хамаа гэж бодно. Бодсоныхоо хэрээр сэтгэж сэтгэлтийнхээ цараар эмьдарна. Тийм болохоор тамхи зарж баяжиж сайн сайхан амьдарсан нь даанч үгүй.
Тамхинд дурлагсдын 60 гаруй хувь нь амьдрал ядуу хүмүүс байдаг гэнэ. Тэгвэл үнийг нь нэмээд, ширхгээр заруулахаа больчихвол хэрэглээ нь багасаж таарна. Ноён Блумберг ч тэгсэн гэж байгаа.
Нью-Йорк хотод тамхины татварыг нь нэмж орхиж. Бас тэгээд олон нийтийн газар татахыг хориглосон хууль гаргажээ. Ингэснээр тухайн хотод тамхинд донтогсдын тоо зургаан жилийн өмнөхийг бодвол 300 мянгаар багасна гэсэн гайхамшигт тоо дурайж байна. Тэгвэл бид юунаас дутах билээ. Үнэхээр ч барууны аль ч оронд баар, ресторан гээд олон нийтийн цэнгээний газруудад татуулдаггүй шүү дээ. Харин Монголд бол огт өөр. Хэний ч өмнө, хаана ч гэсэн амнаасаа цэнхэр утаа суунаглуулан тамшаалж болдог. Гоолигхон охид урт цагаан янжуур зуучихаад нүдээ сүүмийлгэн аальгүйтэхийг харж болно. Нийтийн тээврийн автобусны жолооч дүүрэн хүн суулгасан атлаа хээвнэг татна. Татсан тамхиныхаа ишийг цонхоороо шиднэ. Үсчин бүсгүй үйлчлүүлэгчийнхээ үсийг шатаачих шахан гартаа янжуур барьж даналзана. Бүдүүлэг гэхэд дэндүү бүдүүлэг иймэрхүү дүр зураг нийслэлд ноёрхдог нь худал биш. Тиймээс сая гаруй хүн амтай хотын хувьд олон нийтийн газартаа ядаж тамхи татахыг хориглож чадвал учир байна сан. Дээрээс нь онцгой албан татварыг нь нэмж орхивол хүүхэд хөгшидгүй янжуур зууж цэнхэр утаа тургиж явдгаа болих биз. “Тамхи таны эрүүл мэндэд хортой ” гэсэн танил болсон үг үүргээ гүйцэтгэж чадахаа хэдийнэ больсон учир эдийн засгийн арга хэмжээ л авах хэрэгтэй мэт санагдана.
Таны эрүүл мэндийн төлөө тамхины үнийг нэмэхэд Сүхбаатарын талбайд өлсгөлөн зарлаж, суулт жагсаал хийх хүн лав гарахгүй. Тиймээс яаравчлагтун. Танил атлаа тун хэрэгтэй сэдвийг ийнхүү хөндсөн учир минь энэ билээ.
