Монголчууд сvvлийн vед 30,34 гэсэн тоог vзэн ядаж эхлэв. Энэ vзэн ядалтыг С.Баярын Засгийн газрын ажлын хэсэг, УИХ-ын эрхэм гишvvд тєрvvлээд байна. Оюутолгойн 34 хувийг Монгол эзэмших, хєрєнгє оруулагчтай 30, бvр тvvнээс цаашлаад 70 жил хийх гэрээг иргэний хєдєлгєєнийхєн болон монголын ард тvмэн эсэргvvцэж жагсаал цуглаан хvртэл хийж vзсэн. Харин эрхэм гишvvд “Ард иргэдийн хvсэлт биелэх боломжгvй. Ашигт малтмалын тухай хуульдаа бид захирагдах ёстой” хэмээн ам тагласан. Гэтэл энэ хуулийг 2006 оны наймдугаар сард сэмхэн гэгч нь баталснаараа тухайн vед УИХ-ын дарга асан Нямдорж суудлаасаа огцор ч байсан тvvхтэй. Хэний тєлєє энэ хуулийг баталсан бэ гэдэг нь багахан цаг хугацааны шалгуурт гараад ирлээ. Тэгсэн харин эх орныхоо эрх ашгийн тєлєє ашигт малтмалын хуульд гар хvрч болохгvй гэчихээд ар хударгаар “Айвенхоу Майнз инк”-д зориулж, татварын хуульдаа єєрчлєлт оруулах гээд гишvvн бvхнийг царайчилж явна. Хэрвээ тэд хєрєнгє оруулагчдад зориулж татварын хуульдаа гар хvрч чадаж байгаа бол ард тvмнийхээ тєлєє ашигт малтмалын хуульдаа єєрчлєлт оруулах сэтгэл бас байх л ёстой. Яагаад болохгvй гэж. “Айвенхоу Майнз инк”-ийг гэхээсээ илvvтэй ард тvмэн, эх орноо гэсэн сэтгэл илvvтэй байх байлгvйдээ гэж ард иргэд нь найдаж сууна. Гэхдээ Монголоо гэсэн хvн бvр “Айвенхоу Майнз инк”- гэдэг нэрэнд дургvйдээ энэ гэрээний тєслийг эсэргvvцээгvй. Гагцхvv манай улсын уул уурхайн хєрєнгє оруулалтад иймэрхvv харийнхны идэш болох жишиг тогтох вий гэсэн дээ тэр.

Оюутолгойн гэрээг хэлэлцэх vед ч УИХ-ын гишvvд янз бvрийн байр сууринаас хандаж байна. Энэхvv гэрээг яаран шийдвэрлэх нь Оюутолгойг “Бороо гоулд” компанийн араас тавиад туучих юм биш биз гэсэн сэрэмж хэн бvхэнд тєрнє. Хууль батлалцах гээд сууж байгаа нєхдvvдэд ч энэхvv сэрэмж тєрж байгаа нь нууц биш юм. Оюутолгойн хєрєнгє оруулалтын гэрээний тєсєл олны дунд ойлгомжгvй, тєєрєгдєлд оруулсан асуудал ихтэй байна. Монгол Улс 34 хувь эзэмшсэнийхээ тєлєє “Айвенхоу Майнз инк” компанийг зєвхєн нэг тєрлийн татвараас хєнгєлєхдєє 19 орчим тэрбум ам.доллараас чєлєєлєх болчихоод байна. Хэрвээ дєрвєн тєрлийн татварын хєнгєлєлт vзvvлэх байсан юм бол Засгийн газар ядаж 34 хувиа vнэгvй эзэмших талаар нухацтайхан хэлцэл хийхгvй яасан юм бол.
Мєн тус компанид зориулж татварын ерєнхий хуульдаа єєрчлєлт оруулахыг Засгийн газрын ажлын хэсгийнхэн хvссэн нь бvр гайхалтай хэрэг болж мандлаа. Тэгээд бvр Сангийн сайд нь эзгvй vеэр энэ асуудлыг хєндсєн нь бvр хачирхалтай. Засгийн газрын ажлын хэсгийнхэн ажлаа сайн хийж байна.

Гэрээ хэлэлцээр дээр алдах зvйл байхгvй, бид сайн тооцоолсон гэж ам бардсан ч єчигдрийн єнгєцхєн шалгалтад унасан юм. “Айвенхоу Майнз инк” компани дєрвєн тєрлийн ашгийн татвараас чєлєєлєгдсєнєєр 6.8 тэрбум орчим ам.долларын татварын хєнгєлєлт эдлэнэ гэсэн тооцоог гаргаж байсан. Гэтэл газар дээр нь энэ тооцоог хийж vзэхэд тус компани гэнэтийн ашгийн татвараас 18.5 тэрбум, нєгєє гурван татвараас л гэхэд 600 гаруй сая ам.доллар, нийтдээ 19 тэрбум ам.долларын хєнгєлєлт эдлэх нь тодорхой болсон. Ажлын хэсгийнхэн дээрх 6.8 тэрбум ам.долларын хєнгєлєлт эдлэнэ гэж багахан тоогоор гишvvдийн санааг амраах гэж байсан уу. Эсвэл тооны хичээлдээ муу “гарууд” ажлын хэсэгт багтсан юм болов уу. Тэд ямар ч байсан тооцоогоо буруу хийж гишvvдэд танилцуулжээ. Энэ бvхнээс ажлын хэсгийнхэн тус хєрєнгє оруулагчийн аманд багтаад байна уу гэсэн таамаг иргэдийн дунд тєрсєн. Татварын хєнгєлєлтийн тооцоогоо буруу гаргаж єгч байгаа юм чинь бусад асуудлууд нvдний далд юу ч болж мэдэх нь ээ хэмээн иргэд толгой сэгсрэн гайхширч сууна. Ажлын хэсгийнхэн хєрєнгє оруулагчтай удаа дараа 34 хувийг vнэгvй эзэмших тухай ярьсан ч тэд хvлээн зєвшєєрєєгvй. Тиймээс 68 хувийн татвараа авна гэвэл аль ч улсын компани манайхтай хамтарч ажиллахгvй гэнэ. Дэлхий дээр манай улстай хамтарч ажиллах ганцхан “Айвенхоу Майнз инк” байгаа юм биш шvv дээ.

Хэрвээ тус компанийнхан манай улсын шаардлагыг хvлээж авахгvй бол бид ч бас гэдийж болох юм. Ямар нєхєрт гардаггvй охиноо гоёж гоодон хадмын хаяа тvшvvлэх гэж байгаа биш. Ингэх дээрээ тулвал Оюутолгойн ордыг ашиглах тєслийн уралдааныг дэлхийн томоохон уул уурхайн компаниудын дунд зарлах хэрэгтэй. Манай улсын тавьсан шаардлагын дагуу хєрєнгє оруулалт хийж хамтарч ажиллах компанийг сонгосон нь дээр биш vv. Ажлын хэсгийнхний ярьж буйгаар гэнэтийн ашгийн татвараа авах тохиолдолд ганц ч компани манайд хандахгvй гэнэ. Тэгээд энэ долоо хоногтоо биш юм аа гэхэд дараагийн ажлын єдрvvдэд дээрх гэрээний тєслийг батлах гээд яарцгаана.

Эцэс сvvлдээ 68 хувийн татварын хэлбэрийг єєрчлєєд нєєц ашиглалтын нэмэлт тєлбєр лvv оруулах санал бас яригдаж эхэллээ. Нєєц ашиглалтын нэмэлт тєлбєр лvv шилжvvлсэн тохиолдолд дэлхийн зах зээл дээрх зэсийн vнэ 9200 хvрсэн vед ашгийн 30 хувиар тооцож авахаар гэрээнд тусгасан байна. Гэхдээ манай улс хэзээ ч нєєц ашиглалтын татвар авахгvй нь. Яагаад гэхээр зэсийн vнэ єнгєрсєн жилvvдэд дээд тал нь 8000, 9000 –д хvрч байсан. Дунджаар 1560 ам.доллар хvрч байсан. Учир мэдэх хvмvvс зэсийн vнэ олон жилийн дундажтай харьцуулахад 3000 ам.доллараас хэтрэхгvй гэж байна. Тэгэхээр бид хэзээ ч хєрєнгє оруулагчдаас нєєц ашиглалтын татвар авахгvй нь. Бид тvvхэнд хамгийн єндєр vнэ хvрсэн тэр тоон дээр vндэслэж гэрээ хийвэл энэ нь хийсвэр гэрээ болно. Тухайн компани ашигтай ч, ашиггvй ч ажилласан тул бид газрын болон усны тєлбєрєє авах нь зvй ёсны хэрэг. Мєн нєєцєє ашиглуулсаныхаа тєлбєрийг авах хэрэгтэй. Энэ нь бидэнд юуны ємнє чухал зvйл болох байх. Иймэрхvv зvйл ярьж сануулсан гишvvдийг ажлын хэсгийнхэн учир мэдэхгvй муйхарлалаа гэж загнаж байна.

Хэрвээ хєрєнгє оруулагчдад татварын хєнгєлєлт vзvvлбэл бусад компаниуд ч барьцах л болно. Манай улс “Алтан Дорнод Монгол “ компанийг ялгаварлан vзсэн гэх шалтгаанаар олон улсын Арбитрын шvvхэд дуудагдаж хэрэг нь дуусаагvй л явж байгаа. Дээрх хєнгєлєлтєєс болж манай улс дахин шvvхийн хаалга татахгvй гэх баталгаа алга.
“Айвенхоу Майнз инк”-д монголын талаас ямар ч санал тавьсан гэдийгээд суучихна. Учир нь удахгvй энэхvv гэрээний тєслийг хэлэлцэх хугацаа нь дуусч тvvхийгээр нь ч хамаагvй батлах шинжтэй. Харин энэ хооронд ажлын хэсгийнхэн хvлээн зєвшєєрєхгvй байгаа гишvvд, хєрєнгє оруулагчдын хооронд хаданд хавчуулагдсан халиуны залзага болж гvйцэж байх шиг байна.