Сүүтэй цай

Хүйтэн усанд нунтаглаж нүдсэн цай давс хийж 3 минут хэр буцалгаж сүүгээр сүлж шар тос самарч болгоно. Шар тосыг цөцгийн тосоор орлуулж болно. Цайныхаа шаарыг шүүж данх савандаа уудлана. 6 л усанд 40г хуурай цай, 16-20г шар тос, хагас халбага шар тос орно.

Хийцтэй цай

Хийцтэй цайны гурилыг хуурах нь л хамгийн гол нууц нь болдог. Шар тос хайлсан тогоонд гурилаа цацаж үргэлж хутгах маягаар шаргал өнгөтэй болтол нь хуурна. Шар тос нь ихэдвэл гурил бөөрөнхий зуурмаг болж шаргал өнгөтэй болтлоо хуурагдахгүйг анхаарах хэрэгтэй. Хуурсан гурил дээрээ идээшүүлж тунгаасан хар цайгаа хийж сүлээд сайн самарна. Давс шар тос хийж амтална. 5 л цайнд 1аяга гурил, 20гр шар тос хийнэ.

Будаатай цай

Шар будааг угааж, усыг нь асгаад ууранд хийж нүдээд цөцгийн тосонд хуурна. /нүдэхгүй ч байж болно/ хуурч байх үедээ бага зэргийн гурил цацаж шаргал өнгөтэй болтол нь сайн хутгаж хуурна. Дээр нь идээшүүлсэн хар цайгаа шүүн хийж, сүлээд, зөөлөн гал дээр буцалгаж будаагаа болгоно. Самрах тусам цай сайхан амттай болно. Шар будаагаа нимгэн хэрчсэн хонины сүүлэнд хуурч болно. 5л цайнд 1аяга шар будаа, 1-2л сүү, цайны халбага давс, 100-150гр сүүл орно.

Цагаан будаатай цай

Шар будааны оронд цагаан будаатай цай чанаж болно. Хүйтэн усандаа нэг аяга хэр цагаан будааг угааж хийгээд буцалгаж сүлнэ. Бага зэргийн, давс, шар тос хийж самарна.

Хонины сүүлтэй цай

Нимгэн хавтгай хэрчсэн хонины сүүлийг тогоондоо хийж бага зэрэг хайрч, гурил, цулхирын гурил, будааны аль нэгийг нэмж, шаргал өнгөтэй болтол нь хуурна. Урьдчилан чанаж идээшүүлсэн хар цайг шүүж хийгээд сүлнэ. Давсаар амтлан сайтар самарна.

Борцтой цай

Үхэр, тэмээний махны борц тохиромжтой байдаг. Борцыг урьдчилан нүдэж, давтаж жижиглэж болно. Нүдэхгүй ч байж болно. Идээшүүлсэн цайгаа тунгаасны дараа борц, сүү, давс хийж буцалгана. Мөн будаатай, хийцтэй цайнд ч бага зэргийн борц хийж болно. Ийм цайг хавар уухад сайн гэдэг.

Халгайтай цай

Халгайг 4-5 салаа болтол /5-6сард/ ургасан нялх үед түүж хатаана. Хатаасан халгайг нүдэж нунтаглаад тосонд бага зэрэг хуурч, сүүтэй цайндаа хийж сайн сатарч буцалгана. Нүдсэн халгайг Зл цайнд хоолны халбагаар гурвыг хийнэ. Цайгаа мах, сүүлээр амт оруулна.

Цулхиртай цай

Цулхирын гурилыг жаахан тосонд зөөлөн гал дээр хуурч шаргал өнгөтэй болоход нь бэлэн цайгаа дээрээс нь хийж огцом буцалгаад самарна. Цайгаа сүлж бэлэн болгоод хутгаж аягална. /етгөн хэсэг нь тунаад байдаг учир/ Зл цайнд 150гр цулхирын гурил, шар тос, сүү, давсыг өөрийн дуртай хэмжээгээр нэмнэ.

Чөмөгний ястай цай

Хонины дунд чөмөгийг хугалж цайндаа хийгээд буцалгана. Ясны цайгаа сүлэхийн өмнө хийж буцалгаад дараа нь сүлнэ. Ийм цайг ядаргааны цай гэж нэрлэдэг байжээ. 1данх цайнд 1-2 ширхэг чөмөг хийвэл тохиромжтой. Будаатай, хийцтэй цайнд ч чөмөг хийж болно.

Цоргисон цай

Цайны идээг ууранд хийж маш сайн нунтаглаад шар тосонд хуурна. Сайн хутгаж хуурахдаа түлэхгүйг хичээгээрэй. Хуурсан цайн дээрээ буцалсан ус давсаа хийн олон дахин самарна. Ингэж чанасан цайг цоргисон цай гэнэ.

Банштай цай

Энэ цайг сүүтэй болон хийцтэй цайн дээр бэлтгэнэ. Сүүтэй цайн дээрээ баншаа хийн буцалгаж болгоод гал дээрээс цайгаа авч аягална. Нэг аяганд 4-5 банш хийж аягална. 2л цайнд 20 орчим банш байхаар аягална.

Хөөрцөглөсөн цай

Монголчууд хөөрцөгөнд хийж бүлсэн цайг хөөрцөглөсөн цай гэж нэрлэдэг байна. Хийцтэй цайгаа чанаад хөөрцөгөнд хийж сайтар бүлдгээрээ онцлогтой.

Битүү цай

Сайн таглаатай саванд цай, сүү, шар тос, ус, давс зэргийг бүгдийг нь нэг мөсөн хийж сайн таглаад буцалгана. Орцыг өөрийн хэрэгцээ, сонирхолдоо тохируулна.

Загасгалтай цай

Манай говийнхон энэ цайг уух дуртай. Зун, намрын цагт загасгалыг түүж хатаана. Хатаасан загасгалыг сүүтэй цай, хийцтэй цайнд хийж буцалгана. Цай буцлаад шар ногоон өнгөтэй болмогц цай бэлэн болно. Загасгал гэж бутлаг ургамал байдаг. Нунтаглахын зэрэгцээ ганц хоёр мөчрөөр нь ч хийж болдог. Зл цайнд бОгр загасгалын нунтаг, бага зэрэг шар тос, сүү, давсыг сонирхолдоо тааруулан хийнэ.

Говь гурван сайхан цай

Шаарыг шүүсэн сүүтэй цай, хийцтэй цайнд хонины хэдэн хэрчим мах , нимгэн зүссэн сүүл хийж буцалгана. Бэлэн болмогц уудалж нэг аяганд нэг хэрчим сүүл, хоёр хэрчим мах оруулан аягална.

Толгойн ястай цай

Хонины толгойн гавалын ясыг хагалж аваад бэлэн болсон сүүтэй цай, хийцтэй цайн дээрээ ясаа хийж чанадаг. Ийм цайг Төв аймгийнхан чанах дуртай.

Борви тойгны ястай цай

Бод малын борви, тойгны ясыг хурааж байгаад цайнд чанаж амт оруулахад эм болно гэж үздэг. Хүйтэн усанд нунтагласан идээний хамт борви, тойгны яс хийж 30 мин хэр буцалгана. Дараа нь шаар ясыг шүүж цайгаа сүлэн амтална.

Хорхоглосон цай

Цайны ус, идээ, сүү, давсыг тааруулж хийгээд сайтар самран сайр газрын өөгүй бөөрөнхий чулууг улайсган тогоотой цайнд хийж, битүү буцалгана. Мөн хонины яс хийж болно. Гурил хийж шар тос самран амтална.

Таван тансаг цай

Монголчууд таван тансагтай цай гэж цай, давс, хужир, сүү, шар тостой цайг нэрлэж байжээ. Энэ цайг одоо ч зарим нутагт хэрэглэж байна. Сүүтэй цайтай ижил чанана. Харин хужирыг 5л цайнд 1 хоолны халбагыг хийнэ