Монгол

 Тиймээс ч дотоодын асуудалдаа бол үргэлж айвуу тайвуу "Болно доо, бүтнэ дээ", "Санаж явбал бүтнэ, сажилж явбал хүрнэ" гэсэн сэтгэлээр л ханддаг байжээ. Биднийг эрэмшүүлэн босгох нэг л арга бий. Энэ бол нутаг усыг нь цөлмөж, уул талыг нь эзлэн түрэмгийлэх. Ийм л хурц асуудал биш бол монголчууд тэгтэлээ бороохой шийдэм болоод айл саахалтынхаа монгол ахан дүүс рүүгээ довтлоод байх нь үгүй. Хаадын тэмцлийг эс тооцуул шүү дээ. Хэзээ байхдаа монгол хүн саахалт айлынхаа үр хүүхэд, мал хуйг адлаад шахаад, хөөж туугаад байлаа даа. "Хөх тэнгэр байгаа цагт хүний сэтгэл амарлингуй" гэж итгэж, хүмүүжиж ирсэн монголчууд өнөөдөр нэг л биш ээ. Хажуу хаалганыхаа хүүхэнтэй таарсан ч хялан цэхэн хийгээд л... Илүү үнэтэй машин уначихсан байсан ч өлөв долов хийгээд л... Өөрөөс нь жаахан л ондоо харагдвал барьж идчих гээд л... Үгүй, бүр яг адилхан байсан ч тасдаж хаячих гээд л байх болж. Хэдэн өдрийн өмнө машины зогсоол дээр зогсчихоод хүмүүсийг ажиглаж суулаа. Тэр зогсоолын дундуур хоёр машин зөрж хүрэхгүй багахан зай байгаам л даа.

Тэгсэн нэг барууны бололтой шар өвгөн машинтай давхиад ирж байна аа. Өөдөөс нь манай өөвгөр ногоон микротой залуус халз ирж таарав. Өвгөн инээмсэглээд, найрсагаар гараа дохитол тэд ч инээд алдаад зам тавиад өгчихөв. Гэтэл өвгөнийг гарангуут араас нь хөх жийптэй эрхэм түрэн ороод ирэв. Тэр бол зүгээр л зүтгэчихэж байгаа харагдана. Уг нь микрийнхон яг гарах гэж байсан хэрэг л дээ. Тэр жийптэй эрхэмийн энэхүү түрэмгий занг харсан микротой эрчүүл хөмхийгөө зуугаад өөдөөс нь зүтгэж гарах нь тэр. Харин өнөөх эрхэм ууртайгаар цонхоо нээгээд "Гаргачихаач ээ, та нар. Хөөш, гаргачих гэж байна ш дээ" гэж ирээд сүртэй нь аргагүй хашгирч эхлэв. Микрийнхэн мөчөөгөө өгсөнгүй. "Битгий хуц. Хүлээж байгаад гарахгүй яасан юм, чи" гэж тачигнатал хэрэлдэнэ. Ингээд хоёр тал учраа олж дийлсэнгүй. Ааг омог нь багтаж ядсан жийпний эр үсрэн бууж ирээд микрийн жолоочийн хаалгыг дэлгээд заамдан чирч буулгав. Бодвол нударгаар асуудлыг шийдэх нь зөв гэж бодсон бололтой.

"Гадаадынхны бөгсийг долоосон муу сайн п....-нууд" гэж харааж эхэлсэн жийпний жолоочийг нүд ам нь улаанаараа эргэлдсэн хүрлэгэр хар залуус бүчин авлаа. Юу юугүй зодоон цохион болох нь ээ. Ар араас нь машинууд давхралдан гарч ирсээр, сигнаал хадаасаар, тэр хавиар нэг хэрүүлийн хар хорон үгс, нударганы шал палхийх чимээ....

Бурхан минь, энүүнд чинь ингэтлээ зодоон нүдээндээ хүрэх хэрэг юу байна аа? Яасан ч их омог, яасан ч бэлэн уур уцаар байдаг юм. Жийптэй залуу нэг л юмыг ойлгохгүй байлаа. Түрүүчийн гадаад иргэн бол найрсагаар инээмсэглээд, "Зам тавиад өгөөч" хэмээн ямар ч хэлтэй хүн ойлгохоор хэлчихээд гарсан. Микротой залуус хэдий соёл боловсролоор багавтар хүрээнийх ч гэлээ хүн л юм болохоор гэрэл гэгээтэй хандлагыг ойлгоод авчээ. Харин жийптэй эрийн шаардангуй, зандрангуй, түрэмгий харьцаа л тэднийг өдөөсөн хэрэг. Тэгээд хэн нь хожив. Хүний олноор микрийнхон мэдээж түрээд гарсан. Уураа барьж дийлэхээ больсон жийптэй эр тачигнатал дуугарах утсаа шүүрэн аваад "Битгий хуцаад бай, наанаа дуугүй хүлээж бай чи" хэмээн эхнэртээ бололтой уураа гаргаж байгаа харагдав. Түүний нүд хилэнтэйгээр гялалзаж, хэзээ мөдгүй тааралдсан анхны гэмгүй хүнийг барьж идэхэд ч бэлэн байгаа харагдана. Бүх юман дээр хүч түрээд сурчихсан нэгэн бололтой. Түүний хувьд өөрөөс нь бусад хүн хүн биш, өөрөө л ганцаараа энэ орчлонгийн эзэн байх ёстой юм шиг сэтгэж сурсан бололтой. Ийм л мэдрэмж төрөв.

Дээхнэ үед нэг найз бүсгүй маань хадмууд дээрээ байдаг хүүтэйгээ ярихаар шийдэн утсаа авав. Бид хоёр ярилцаж суусан тул тэр хүүгээ учиргүй их санаж байгаагаа хэлээд ийнхүү ярихаар зориглож л дээ. Гэтэл утсыг нь авсан хадам ээж өөдөөс нь хангитал доромжилж, элдэв муу үгээр булж гарчээ. Хоёр нүдэнд нь нулимс цийлэлзэж ирсэн найз бүсгүй маань төдөлгүй утсаа шидчихээд уйлж гарлаа. "Яасан ийсэн?" гэтэл хадам ээж нь "Янхан, гичий, өлөгчин, тэнэмэл, зайдан. Чам шиг гудамжны янхантай хүүхдээ яриулахгүй" гэж хэлсэн гэнэ. Уг нь тэр бүсгүй хүүгээ зуны гурван сар л түр харуулах гэж хадмууд дээрээ орхисон юм билээ. Өөрөө болохоор уул уурхайн компанид зуны гурван сар чамгүй өндөр цалинтай ажил хийхээр болж л дээ. Нөхөр нь нас барчихсан тул ийнхүү эргэж уулзах эцэг, эхээ хэмээн санаж хадмууд дээрээ тусламж эрэн очсон юм байж. Хэдэн хоромын дараа хүү нь утсаар залгаад ээжтэйгээ ярив. Бүсгүйн нулимс хатаж, хүүгийнхээ дууг сонсоод баярлан инээмсэглэж "Ээжийгээ эргээд иртэл тэсээд байж байгаарай, миний хүү.

Ээж нь зөндөө мөнгөтэй болоод эргэж ирээд хоёулаа сайхан амьдарна" гэж аргадан гуйж байгаа харагдана. Тэгээд ярьж байгаад утсаа тавьчихаад баяртайгаар инээмсэглэн өөдөөс харсанаа "Уучлаарай, сая эмээ өвөө бид гурав Шин Эйри-г үзэж байсан юм аа. Тэгээд л эмээ таныг тэр Шин Эйри-тэй адилхан гээд яриад байсан юм. Харин сая өвөө загнаж байгаад эмээг тайвшруулаад намайг ээжтэйгээ ярь гэсэн" хэмээн хүү нь хэлсэн тухай ярив. Би ч гайхаж "Шин Эйри гэж юу юм бэ?" хэмээн гайхан асуухад "Солонгос сериал аа. Манай хадам ээж хөөрхий их сэтгэлийн хөдөлгөөнтэй хүн байгаа юм аа. Нэг сүрхий оволзоод л тайвширчихдаг юм" гэж юу ч болоогүй юм шиг баяртайгаар хариулав.

Юу ч гэхэв дээ. Солонгос сериалын атаа хорсолоор буцалсан утга агуулгууд бидний амьдралд шууд л бууж байгааг эндээс харж болно. Сүүлийн үед ажаад байхад ах дүү, хань нөхөр, хүргэн бэрүүдээ шоглосон, ад үзэж, дарамталсан, насан туршийн өс зангидсан хар хорын сэтгэлийг монголчууд бид хаа холын харь улсын урлаг соёлын тасархайнуудаас олж авсаар байгаагийн нэг жишээ энэ. Уг нь "Зөөлөн нь хатуугаа иддэг" гэсэн эртний сайхан үгээр буруу сэтгэлээ засаж тэгшилж, зөрүү занг зөөллөж элээж байсан ард түмэнсэн дээ, бид. Тийм киног авчирч, ард түмнээ хордуулж, зарайлгаад байгаа ТВ-үүд ч гэсэн нэгийг бодмоор юм. Зориуд, санаатайгаар ийм зүйлийг авчирч цацаад байдаг юм уу? Ямар элэнцэгээ хийгээд л хаа газрын хамаатан садны бухимдалыг гэр орондоо авчирч задлаад суудаг юм бол доо?

Нөгөө үзэгчид нь ч үзэгчид. Гэмгүй явсан нэгийгээ үснийх нь засалт, хөмсөгнийх нь хэлбэрээр хүртэл Шин Эйри болгож хараад л давчдуулаад суудаг.  Хэзээ байхдаа монголчууд бид гэр бүлийн ийм ширүүн тэмцэлтэй байсан улс вэ? Урьд урьдынхаасаа илүүтэй их өрнөж, ширүүсч байгаа гэр бүл хоорондын энэ гашуун амьдрал бидний амьдралд ямар нөлөөтэй байгааг одоо нэг харах гээд үзье. Заа хадам ээж, аав, дүү, хүү бүгдээрээ тойрч сууж байгаад нэг сериал үзэж байлаа. Тэгтэл хөөрхий бэр жаахан оройтоод ирчихэв. Бодвол ажил ихтэй, дарга нь загнаад арай илүү цагаар суулгачихаж. Гэтэл бэр нь анхныхаа хайртай ууж наргиад жаахан оройтож байгаа тухай хэсэг яг тэр үеэр кинон дээр гарч таарчихлаа гэж бодъё. Хөөрхий бэрийг түүнтэй адилтгаж үзсэн гэрийнхэн битүүхэндээ ад үзэж, хардаж эхэлнэ.  Бэрийн ажлынх нь дарга түүнийг гурван удаа илүү цагаар ажилуулах даалгавар өгөхөд асуудал бүрмөсөн буруугаар эргэж таарна. Ингээд л энэ нь алсдаа хавчин гадуурхалт болж бэрийн хувь заяа бараг шийдэгдчихэж байгаа нь тэр. Үүнээс улбаалсан гэр бүл салалт, хүүхэд өнчрөлт тэр гэр бүлийг удахгүй нөмрөн авах болно. Тэр бэр яаж ч хичээсэн насан туршдаа муу нэртэй үлдэнэ. Ямар ч сайн үйл хийсэн байлаа гэсэн "Аа, наадах чинь манай бэр байсан юм. Шөнө дөлөөр оройтож ирсэн, нэг завхуул юм л байсан даг. Аргаа ядаад би хүүгээ салгаж санаа амарсан" гэсэн хар хорын үг түүнээс хачиг шиг салахгүй дагасаар л байх болно.  

Солонгос сериал гэдэг бидний өв соёл биш. Арлын жижигхэн улсын багтаж ядсан уур хорсол, атаа жөтөө, богинохон гутранги ухаан монголчуудад зохихгүй. Бид бол илүү том газар нутагтай, илүү эртний түүх соёлтой, илүү алсад хараагаа тэлж сурсан ард түмэн. Бид гэртээ зуу зуун мал хашиж, мал бүрийнхээ зан араншинг ойлгож, тэнгэр хангай, байгаль дэлхий, лус савдагаа хүртэл аргадаж, зөөллөж чаддаг ард түмэн. Жир нэгэн хүний ноён нурууг хэдхэн үг солиод л ажаад мэдчихдэг байсан сүрхий сэтгэл зүйч үндэстэн. Цовдлуулан тарчилж байгаа туранхай хүнийг биш мөнхөд цэлийх тэнгэрийг шүтдэг байсан ард түмэн.

Ийм сайхан улбааг хэдхэн жилд арчин устгаж, огт өөр дэвсгэр суурийг тавьж байгаа ашиг орлого хөөсөн орчин цагийн ТВ-үүдийг шүүхэд өгмөөр санагдана. Ард түмнийхээ тархийг угааж, бохирлон бузарлаж суугаа улс төрчдийг цээрлүүлэн гэсгээмээр бодогдоно. Бидний ахуй амьдралыг байтугай оюун санааг хүртэл боомилон үгүйрүүлж, тэр чигээр нь мал мэт хариулж байхыг эрмэлзэгч улс төр, бизнесийн мулгуу эрхмүүдийг сэгсрэн зайлуулмаар санагдана. Энэ бүхнийг өөгшүүлэн дэвэргэж байгаа гадаадын хомхой санаатнуудыг сэтгэл зүрхнийхээ орон зайгаас бүрмөсөн авч хаямаар бодогдоно.

Бид илүү алсыг харж, арай холыг сэтгэх ёстой хүмүүс шүү дээ, уг нь. Тулга тойрсон хов хэрүүл, өдөр алгасахгүй балмад хэрцгий харьцаа гэдэг гэр бүлийн цог хийморийг идэж, үр хүүхдүүдийн маань сэтгэл санааг ч эзэмдэн харлуулдаг гэдгийг эртнээс мэддэг байсан монголчууд гэр дотроо, тахил шүтээнийхээ өмнө ширүүхэн үг дуугарч, эвгүйхэн харц чулууддаггүй л байсан. Өнөөдөр бид нэг нэгнээ бөөлүүлж, хараал хийлгэж, элс шороо цацаж, хар ус шившиж, хараалын үгээр булж л сурсан байна. Гудамжаар дүүрэн бухимдалд ирлүүлсэн, араатан мэт харцнууд хөлхөж байна. Орон байраар дүүрэн хов хэрүүл, илүү дутуу тэнэмэл хар яриа үерлэж байна.

Сэтгэлээ цайлгаж, явдлаа цэгнэж, амаа мэдэж явахыг ч хүсэхээ больчихсон цөөхөн хэдэн монгол тал шиг уудам нутагтаа бөглөрч түгжирч чихэлдэх нь халаг амьдарч байна. Хотын хөдөлгөөний түгжрэл, шороон манан хадсан саарал бүүдгэр тэнгэрийн өнгийн гол буруутан нь бид өөрсдөө л болчихоод байна.

Хөх тэнгэр дээр хөхөрдөгөөрөө хөхөрч, тал нутаг минь бидний доор цэлийдгээрээ цэлийсэн хэвээр байгаа ч бид тэр бүхнийгээ анзаарах ч сөхөөгүй амьдарч байна. Энэ их сэтгэлийн түгжрэлийг арилгах цорын ганц арга бол нэг өдөр ч болтугай санаа сэтгэлээ уужруулж, сайхан бодолд автаж, элэг нэгтнээ уучилж, ганцхан агшинд ч болтугай оюун санаагаа бухимдлаас чөлөөлөх л арга юм. Нэг ч гэсэн хүн баярлуул л даа. Тэр чинь эргээд асар том сүлжээнд орж, нэг хэсэг хүний сэтгэлийг цайлгана шүү дээ. Тэр сүлжээ цааш үргэлжлэн явсаар тан дээр эргээд ирж л таараа.

 Нисэхийн хаалгаар орж ирсэн гадныхан бүчиж нөмрөн зогссон монголчуудыг хараад зогтусдагийг та мэдэх үү? Яагаад гэвэл эр эмгүй яг л чоно шиг догшин, хэзээ мөдгүй аваад залгих гэж байгаа мэт тийм догшин муухай харцаар бид ирсэн зочдоо ээрчихдэг гэдэг юм билээ. Ажаад л байгаарай. Бүгд л харцаа буруулан хажуугаар чинь шуртхийн зөрөх вий.

Уужуу байцгаа, ахан дүүс минь. Толинд өөрийгөө хараад харцныхаа хорыг гадагшлуул. Сэтгэлийнхээ сүүдрийг хөө. Таны харц хүртэл ямар аймшигтай араатных мэт ширүүн дориун болчихоод байгааг та анзаараагүй л яваа. Бидний тархийг хэн нэг нь угааж болж байхад бид өөрсдөө түүнийгээ зөв суурь дэвсгэрээр хуччихаж бас чадна шүү дээ.