Өíөөäөð » Óëñ òөð
Óã ñàéòûã õàðæ óðàãëà
Í.ÁÀÃÀÁÀÍÄÈ (2007-10-22)
ÒÈÒÝÌ ҮÃ

Óäàì ñàéòûí õүүõýä, óãøèë ñàéòûí óíàãà ãýäýã үã áèäíèé өâөã äýýäñèéí õүí, õүëýã õî¸ðûã øèíæèæ èðñýí ãîë øàëãóóð. Óãèéã íü ìýäüå ãýâýë óäìààð íü õөөæ òàíüäàã íü óãààñàà ë ìîíãîë çàí çàíøèë. “Óã ñàéòûã õàðæ óðàãëà”. Óõààëàã ìýðãýí áөãөөä óõààðàë ñóðãàìæòàé ýíý үã ýëýíö õóëàíöûí үåýñ ýëýõãүé óëàìæëàãäàí èðæýý. Íàñàí òóðøèä õàíèëàõ íàñíû õàíèà ñîíãîõäîî óäàì ñóäàð, óã ÿçãóóðûã çààâàë õàð ãýäãèéã àö óòãàãүé, à÷ ñàíàí õýëñýí áүõýíä õүðòýýëòýé ãүí óòãàò ñóðãààë.

Õàçàéõàä íü òóëàõ, õàëüòðàõàä íü òүøèõ õàíü èæëýý ñîíãîõäîî õàéð ñýòãýëýýñ äóòóóãүé õàðæ öýãíýõ øàëãóóð íü “óã ñàéòàé” áàéõ ¸ñòîé àæýý. Òèéì áîëîõîîð óõààíò äýýäýñ ìààíü “ñүõ àâàõ õүí îíãèé íü õàðäàã, õүí àâàõ õүí óäìûã íü õàðäàã” ãýæ óãèéã íü óäìààð íü õөөæ, óëòàé ñóäëàí óðàã áàðèëäàæ èðæýý. Óãàà ìýäýõãүé õүíèéã óñàà ìýäýõãүé ìàëòàé æèøèí çүéðëýíý. Óðãàà òàíèõ õүíèéã óõààí îðñîí ñàéí õүí ãýæ үçíý. ßñàí òөðëèéí îâîã äîòðîî ÿàñàí ÷ óðàãëàõãүé áàéõûã ÿñ áàðèìòëàí ìөðäөæ èðñýí íü áүë öөөòýé ìîíãîë÷óóäûí õóâüä çөâ çүéòýé óëàìæëàë áàéëàà.

Óäàì õîëäâîë óõààí íýìíý ãýäãèéí ó÷ðûã ñàéí ìýääýã, óðàã áàðèëäàõäàà óõààëàã õýðýãæүүëäýã áàéæ. Óðàã òөðëèéí õîë íü äýýð ãýæ óäàì äàìíóóëàí çàõèæ үëäýýñíèé ó÷èð èéì. Îâîã íýãòýí óðàãëàõûã îãîîð÷ ìàðòàëãүé öýýðëý. Îâãîî ñýðãýýí õýðýãëýæ, óãèéí áè÷ãýý õөòөëæ áàéãààãààñ îëäîõ à÷ òóñ, үëäýõ үð äүíãèéí íýã ýíý áàéíà. Îâîã ÿñûã øèíæèí óðàã áàðèëäâààñ óäàì öýâýð, óõààí ñàðóóë õîé÷ үÃ¥ áèäíèéã áóóõèàëàí çàëãàõ áîëíî.
Õүíèé óã íü ñàéí óó, òààðóó þó ãýäãèéã ÿìàð õýìæүүðýýð òîãòîîõ âý? Îëîí øàëãóóðûã îëæ òîî÷èæ áîëîõ ÷ îíöãîéëæ öөөíèéã äóðäúÿ.

Óãñàà óäìûí íýð òөð óã ÿçãóóðûã òîëüäîõ øèíæ. Õүí ÷àíàðûã õàòóó áàðèìòëàã÷ ýðõýì õүìүүí íýð òөðòýé áàéíà. Íýð òөð íü òóõàéí õүíèéã ãàðöààãүé ìýäýõ ýðãýí òîéðíûõîí íü өãөõ үíýëãýý, òàâèõ äүí õýäèé ÷ õүíèé àìüäðàëä õàìãèéí äýýä ñàéí çүéë áèëýý. Òýäíèéõýí óäàì ñàéòàé ãýäýã үíýëãýýã çàõèàëæ õүñýýãүé áàéõàä íü õүìүүñ àëü õýäèéíýý өã÷èõñөí áàéäàã þì. Óäìààðàà òààðóó ãýõ үíýëãýýã èë ÿðèàä ÿâàõãүé ÷ äîòîð ñýòãýëäýý ìөí ë àëü ýðò òóíãàà÷èõñàí áàéõ íü ìýäýýæ. È÷èæ çîâîõûã ìýäýõ ñýòãýëòýé õүí íýð òөð ñàéòàé, è÷èõ áóë÷èðõàé íü õàòñàí õүíèé íýð òөð öөâòýé áàéíà. Áóñäûí ýëýã äîîã áîëæ, íýð íүүðýý áóçàðëààãүé, è÷ãүүðòýé çүéë үéëäýýãүé õүíèé íýð òөð õàðüöàíãóé öýâýð. Ìàø ýíãèéíýýð õýëáýë, çөâ çàì ìөðòýé ÿâæ èðñýí õүíèé óäàì óãñààòàé óðàãëà ãýñýí үã. Íýð òөðөө ýðõýìëýã÷ óäìûã òүøâýë íýð õүíäòýé áàéíà.

Àæëûí ñàéíààð àìüäðàë өөäөëæ, áýë÷ýýðèéí ñàéíààð ìàë òàðãàëäàã áîëîõîîð àæèë àíõèàòàé, øîðãîîëæ øèã àæèë÷ õөäөëìөð÷ õүìүүñèéí үð óäàìòàé óðàã áàðèëäâàë ñàéí ñàí. “Õүíèé ÷àíàð òүүíèé ÷óõàìõүү íүүð öàðàé íü òүүíèé үéë àæèë, áүòýýë, õөäөëìөðөөð èëýðäýã” ãýñýí ìýðãýäèéí үã áèé. “Õөäөëìөðãүéãýýð áàÿð áàÿñãàëàíòàé öýâýð ñàéõàí àìüäðàë áàéõãүé”. Àæèëñàã õүí àìíû õèøèãòýé, çàëõóó õүí çàÿà ìóóòàé ãýæ ìîíãîë÷óóä çүéðëýí õýëäýã íü ó÷èðòàé. Óíäàðãà ñàéòàé áóëàã óñ èõòýéí àäèë óã ñàéò óäìààðàà õөäөëìөð÷ áàéäàã áèëýý.

Ñýòãýë ñàéòûã îëæ õàíèë. Õүíèé ñàéíûã ñýòãýëýýð íü òàíü. Ñàéõàí ñýòãýëò õүí ñàëæ õîëäîøãүé õàíü. Öàãààí ñýòãýëò òүүíèé àðàíøèí öàãèéí ñààëòàä õóâèðàõãүé. Ñýòãýë ìóóòàíòàé óðàãëàâààñ ñýòãýëèéí çîâëîíä çүäýðíý. “Õàòñàí òîéðìîîñ õàìàã øóâóó çàéëàõûí àäèë õàð äîòîðòíîîñ õàíü èæèë õөíäèéðíө”. Õàëüæ àñãàðñàí ñүүã õàìæ àâ÷ áîëäîããүé øèã óõààíãүé õàòóó ñýòãýëèéã óÿðààí çөөëëөõ àìàðãүé. “Óëñûã õóðààÿ ãýâýë òөðèéã õóðààõ, õүíèéã õóðààÿ ãýâýë ñýòãýëèéã õóðààõ” ãýäýã үã ãүí óòãàòàé.

Áóÿí òîãòäîã óäìûã áóóðüòàé ñóäëàí óðàãëà. Õèøèã áóÿí õóðàõ àéë, õóðàõãүé ÷ àéë áàéíà. Õóðñàí õèøèã áóÿíûã òîãòîîõ íýãýí áàéõàä òîãòîîõãүé íөãөө íü áàñ áèé. Îëñîí, öóãëóóëñíàà øүүðýí øàíàãààð ñүү õóòãàõ ìýò àñãà÷èõäàã áîë õý÷íýýíèéã îëæ, õýñãèéã áөөãíүүëýýä íýìýðãүé. Áóðõàí òýäíèéã àëü ýðò ìàðòñàí þì øèã, áóðóó ÿâäëûí õàðààë õүðñýí ìýò óãñààíûõàíòàé óðàãëàí õàíèëàõ íü áүү õýë óóëçàí îéðòîõîîñ áîëãîîìæèë. Õүññýí çүéë íü ñàíààãààð áîëäîã, õөөöөëäñөí àæèë íü òүâýããүé áүòäýã íүүðèéí áóÿíòàé õүíòýé ó÷èðâàë íýãýí íàñíû àç, íèéëýõ õîñûí åðөөë áèëýý.
Áóñäûí òөëөө өөðèéãөө çîðèóëàõ òóñàðõóó, ÷èíèé òөëөө áèåý çîðèóëàõ õàëàìæòàé õүíòýé óðàãëà. Çөâ áóðóóã ÿëãàõ ÷àäâàðòàé çөâ õүíòýé õàíèë. Ó÷èð ÿâäëûã îéëãîí, óëòàé ñóóðüòàé õàíääàã óõààíò õүíòýé óðàãëà. “Ө÷үүõýí óõààíòàí áÿöõàí ãîìäëûã òýâ÷èæ үë өíãөðөөíө. Àãóó óõààíòàí áүõíèéã îéëãîâ÷ ãîìäëîî үë èëýðõèéëíý”.

“Òýí òýíãүé à÷àà òýìýý ìàëûí çîâëîí, òýíöâýð үãүé àìðàã ñýòãýë ñàíààíû çîâëîí” ãýñýí үãèéã õүí áүð ÿðüäàã ÷ ó÷ðûã òөäèéëөí óõàæ áîääîããүé. Õàíèëàõ õîñûí óäàì ñóäðûã ñóäëàõäàà èäýæ өññөí õîîë, үåðõýæ áàéñàí íàéç, ñóðñàí ýðäýì, ñî¸ëûí òүâøèí, ýä õөðөíãө, ñîíèðõîë øîõîîðõîë, үã ÿðèà, үíýò çүéëñèéí үíýëýìæ, өññөí îð÷èí çýðãèéí ÿëãàà çèíäààíààñ áàéíãûí çөð÷èë үүñ÷ áîëçîøãүéã áîäîæ òîîöîõûã õè÷ýý. Àìüäðàëä òýðòýý òýðãүé áàéæ ë áàéäàã ýíý áîäèò үíýíèéã õèðãүé òóíãàëàã ñýòãýëýýð îéëãîí, ìөíõèéí ýìçýã ñýäýâ áîëãî÷èõîëãүé çîõèöóóëàí àìüäðàõ íü óðàãëàõ õîñûí óõààí ìýäýõ õýðýã.
Óã ìóóòòàé óðàãëàí áүү õàíèë.

“Óã ìóóòûã óñàí äîòðîîñ ÷ òүéìýð àâíà” ãýæ óõààíò өâãөä çàõèæ үëäýýñýí. Óóðòàé äîãøèí õүíòýé óóëçàí áүү íөõөðëө. Óóð áîë óõààíòàé õүíèéã ÷ ñîëèîòîé áîëãîäîã ãýäýã. Óóðûã ñөðãүүëýí óóðëàõ õýðýããүé. Óóðûã óóð äèéëäýããүé. Óóðûã óõààí, õүëýýö, òýâ÷ýýð ãóðàâ ë ÿëíà. Óõààíòàé íýã íü óóðëàñàí íөãөөãөө òýâ÷èí, óóð íü ãàðàõûã õүëýýæ, óõààí çàðæ ó÷èðëàí áàéæ óóðûí ìóíõãèéã íîìõðóóëíà. Óóð áүõýí ìóó áàéäàããүé. Æèæèã çүéëä óóðëàõ íü òîì õүíä è÷ãүүð, õàðèí èõ õýðãèéí òөëөөíөө óóðëàíà ãýäýã çөâ óóð.

Óñàí òàõàëä íýðâýãäýí, óóõ ñîãòîõûí äîí øүãëýõ íü óã ìóóòûí óóãóóë ÷àíàð. Ìàíàé îðîíä ãýð áүëèéí äîòîîä çөð÷èë ìàðãààíû 37 õóâü íü àðõèíààñ áîëæ ãàðäàã ãýñýí ñóäàëãààíû äүí áàéãàà íü õàäìûí õàðèëöààíààñ áîëæ үүñýõ ìàðãààíààñ äàðóé íàéì äàõèí èõ áàéíà. Àðõè àìüäðàëûí ÷ äàéñàí, ãýð áүëèéí ÷ äàéñàí ãýäýã íü ýíäýýñ èëõýí õàðàãäàíà. Õîðò èäýýíä äóðëàæ áèåý áàðàõ, õóóëü áóñààð ÿâæ õүíýý áàðàõ õýðýããүé þì.

Óã ìóóòûí àäãèéí øèíæ íü õүí ìóóòàé áàéõ. Ìóó õүíèéã òàíüæ ÿäàõ þìãүé. Àÿíäàà áóðóó үéëýýðýý өөðèéãөө õàðóóëààä өãíө. Õүíèé үíýðãүé, õүí ìóóòûíõàíòàé óðàãëàõ íü áүү õýë óóëçàæ ó÷ðàõ ÷ õîðòîé ãýäãèéã ñàíàæ ÿâ. Íүүðñèéã çүëãýýä өíãө ãàðàõãүéòýé àäèë óã ìóóòûã òîðäîîä çàñàë òөäèéëөí àâàõãүé.

“Өë áүðãýäèéí äýãäýýõýé өä ñөäөө ãүéöýõýýð өөäөө íèñäýã, өëãèéä өññөí õүíèé үð өðõ òóñãààðëàí àéëä î÷äîã” íü õүíèé õîðâîîãèéí æàì. Òîîíîò ãýðòýý òîëãîé õîëáîí, òîãîîòîé øөëөíä õóøóó õîëáîí æàðãàõ çàëóó õîñ áèå áèåíýý ÷èí çүðõíýýñýý õàéðëàæ àìüäðàõ ó÷èðòàé. Ãүí çóçààí, ãүíçãèé èòãýëò õàéð ñýòãýëòýé áàéìààæ ñàÿ áàò òîãòóóí, óðò óäààí çîë æàðãàë áүõèé ãýð áүë áîëæ àìüäàðíà. Õàéðëàõ ãýã÷ áèå áèåíýý ýåëäýã çөөëíөөð õàðàõûí õàìò õî¸óë íýãýí çүãò õàðàõûã õýëíý. Íàñàí òóðøäàà íýãýí çүãò õàðæ ÿâöãàà. Õàéðëàæ, äóðëàñàí õүìүүñ çөâõөí íүäýýðýý áóñ çүðõýýðýý õàðäàã þì ãýñýí.

Áèå áèåíèéãýý үðãýëæ çүðõýýðýý õàðæ áàéâàë àìüäðàë ÷èíü àç æàðãàëààð àìñàð äүүðýí áÿëõàì áàéíà. Ýð ýì õî¸óë õàðèëöàí ÷èí ñýòãýëýýñýý õàéðòàé, õî¸ð áèåíäýý ÷èí үíýí÷ ýðõýì äýýä ÷àíàðòàé áàéâàë õîðâîîã õîñëîí òóóëàõ çàì õàðãóé èëүү òýãø øóëóóí, áàðòàà òîòãîð áàãàòàé áàéõ íü ýðãýëçýýãүé. Өөðөөñөө õàòóóã øààðäàæ, өðөөëä çөөëөí õàíäàæ áàéæ өðõ ãýð ÷èíü өөäòýé өíãөòýé áàéíà. Ãýð äîòðîî өөðèéí õèéñíèéã ÷àìëàæ, õүíèé õèéñíèéã үíýëæ ñóð. Õàíèéí ýíäүү òàøààã õàéõààñàà өìíө өөðèéí ýíäүү àíäóóã ýõëýí áîä.

Ãýð áүëèéí õàðüöààíä òýâ÷ýýð үíýõýýð ÷óõàë. “Òýâ÷èõ àðãàãүéã òýâ÷èõèéã òýâ÷ýýð ãýíý” ãýñýí үãèéã òýâ÷ýýðòýé íü àðãàãүé ñàíàæ ÿâ. Õàð, õîðãүé ãýãýýí áîäîë, õî¸ð áèåíäýý èòãýñýí õèðãүé ñýòãýë õàéð ñýòãýëèéã ÷èíü áàòæóóëæ өãíө. Ãýð áүëèéí àìãàëàí òàéâàí áóñ, óóð óöààðòàé àìüäðàë үçýæ áîëîõãүé өâ÷èí, õàðæ áîëîõãүé õóó÷, ýì÷èëæ áîëîõãүé ýìãýã үүñãýæ áîëîõûã ìýä.

“Ãýðëýíý ãýäýã áîë өөðèéí ýðõèéã õî¸ð äàõèí áàãàñãàæ, үүðãèéã õî¸ð äàõèí èõýñãýíý ãýñýí үã”. Îîíûí õî¸ð ýâýð øèã èæèëäýí õîðâîîã òóóëàõäàà õî¸ð äàõèí íýìýãäýõ үүðãýý õîòîéëãүé үүð÷ õîðâîîãèéí ñàéõíûã õàìòäàà ýäëýí æàðãà. Ìîíãîëûí èõ õààí Òóëóéí ÃŒөíõ “Òýíãýð, ãàðò õàðèëöàí àäèëãүé õóðóóíóóäûã õàéðëàñàí øèãýý õүíä ìөí õàðèëöàí àäèëãүé çàìûã çààæ өã÷ýý” ãýæ õýëñýí. Àìüäðàëûí çàì ÿìàð ÷ áàéëàà ãýñýí óã ñàéòûã òүøèí, óëñ àìüòíû өìíө è÷èõãүéãýýð àìüäàðíà ãýäýã þó þóíààñ èëүү ÷óõàë øүү!

212 óäàà óíøèãäàâ.