Өãëөө àæèëäàà ÿâàõ òýýä ãýðýýñýý ãàð÷ áàéõàä áàðèëãà äýýð àæèëëàæ áàéãàà Õÿòàäóóä àëü õýäèéíý àæèëäàà îð÷èõñîí õàðàãääàã. Àæèë÷èí æîðãîîëæ ãýæ òýäíèéã íýðëýñýí íü çүãýýð ÷ íýã òîõèîëäëûí çүéë áèø ãýäãèéã ìýäðýõ áàéõ. Үүðèéí òàâàí æèíýýñ ë ýõëýí àæèëëàæ ýõýëäýã áîë ìàíàéõàí àðàé өөð þì. Үäýýñ өìíө ë ãýõýä õîòûí àëü íýã áàéðíû ñүүäýðò, ìîäíû ¸ðîîëä íөãөө ë øèëòýé øèíãýíäýý òîëãîé ìýäүүë÷èõýýä áîäîæ ñàíàõ çүéëãүé òóõëàæ áàéõ äүð çóðãèéí õàðíà. Òýãýõäýý áүð õàà õүññýí ãàçðààñàà õàð÷èõàæ áîëíî ãýõýä õýòðүүëñýí áîëîõãүé. Áàÿð íààäàì, çóãàà öýíãýë õөөí àðõèíä äîíòîæ áàéõ õîéãóóð Õÿòàäóóä áèäíèéã “ýçýë÷èõýýä” áàéíà. Áèäíèé õèéõ ¸ñòîé àæëûã
òýä õèéæ, öýöýã øèã îõèäûò òýä “òàñëàæ”, ìөíãөíèé èõèéã áàñ ë õÿòàäóóä àâ÷ áàéíà øүү äýý өíөөäөð. Үүíèéã áàòëàõ ìàø àìðàõàí. Íèéñëýëä èõ áүòýýí áàéãóóëàëòûí àæèë èä өðíөæ õàà ñàéãүé áàéøèí áàðèëãóóä ñүíäýðëýæ áàéãàà íü ñàéõàí. Õàðèí ýíý ñàéõàí áүõíèéã öààíà ñààð çүéë áàñ áàéíà. Áàðèëãà äýýð àæèëëàæ áàéãàà õÿòàäóóäûí äàâðàë õýðýýñ õýòýð÷ õàðèí ìîíãîë÷óóä òýäèèé áîîë áîë÷èõîæ. Õÿòàä àæèë÷èä íü òàìõè óóãèóëàí, ïèâî øèìýíãýý õүүõýí òýâýðñýí øèã áàéõàä ìîíãîë÷óóä áîðèâ áîõèñ õèéëãүé àæèëëàæ áàéãààã үíäñýðõýã үçýëòýé çàëóóñ íүäýýð õàðñàí áàéõ þì. Öàëèíãèéí õóâüä ÿðèàä ÷ õýðýããүé, àðàé äýíäүү õýëýõ ÷ үã àëãà ãýæ áóõèìäàæ áàéñàí. Үíäñýðõýã үçýëòíүүäèéí áîëîí ìîíãîë÷óóäûí óóð áóõèìäëûã õүðãýýä áàéãàà õÿòàäóóäûí õýä íü ìàíàé óëñàä áàéãààã òîäðóóëàõààð Ãàäààäûí èðãýí, õàðüÿàòûí àñóóäàë ýðõëýõ àëáàíû
Çàõèðãààíû óäèðäëàãûí õýëòñèéí äàðãà À.Ýíõ-Ýðäýíýòýé óóëçëàà.

-Ãàäààäûí õè÷íýýí èðãýí ìàíàé óëñàä àìüäàð÷ àæèëëàäàã þì áý?
-Õàìãèéí ñүүëèéí ìýäýýëëýýð 101 îðíû 29426 ãàäààäûí èðãýí 31 õүðòýëõ õîíîãîîñ äýýø õóãàöààíä áàéõ çөâøөөðөëòýé áàéíà. Òóõàéëáàë, ÁÍÕÀÓ-ààñ 16938, ÀÍÓ-ààñ 1269, ÁÍÑÓ-ààñ 2112, ÎÕÓ-ààñ 3777 èðãýí áàéíà.
-Õÿòàä èðãýä ìàíàé óëñàä îëíîîðîî îðøèí ñóóæ áàéíà. Åð íü ìàíàéä àæèëëàæ áàéãàà Õÿòàä èðãýä âèçèéí õóãàöàà õýòðүүëñýí áàéäàã. Үүíä ÿìàð àðãà õýìæýý àâäàã âý?
-Ãàäààäûí èðãýí, õàðüÿàëàëãүé õүí õөäөëìөð ýðõëýõ òàëààð õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí æóðàì çөð÷ñөí áîë 100-300 ìÿíãàí òөãðөãөөð òîðãîíî ãýæ çààñàí áàéäàã. Áèä õóóëèéí äàãóó ë àæèëëàäàã. ÃŒөí àëáàäàí íóòàã áóöààäàã.
-Çàðèì êîìïàíèóä Õÿòàäààñ àæèëòàí àâ÷ðààä õóãàöààãүé àæèëëóóëäàã. Åð íü çөð÷èë ãàðãàñàí áàéãóóëëàãàä ÿìàð õàðèóöëàãà òîîöäîã âý?
-Ìàíàéõ àëáàí áàéãóóëëàãàä õàðèóöëàãà òîîöäîã ãàçàð íü áèø. Çөâõөí õүíýý ë õÿíàõ, õүíäýý òîðãóóëü íîãäóóëäàã. Õóóëèéí äàãóó áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèä 600-í ìÿíãààñ íýã ñàÿ õүðòýëõ òөãðөãөөð òîðãîäîã. Ãýõäýý ýíý æóðàì ìààíü õàðüöàíãүé áàéäàã. Íýã õүíèéã õóãàöàà õýòðүүëýí àæèëëóóëñàí áàéõàä ÷ 100 õүíèéã áàéñàí ÷ ñàÿ õүðòýëõ òөãðөãөөð òîðãîäîã. Õóãàöàà õýòýðñýí õîíîãèéí òîî áîëîí õүíèé òîîã õàìààðäàããүé þì.
-Òîðãóóëñàí ìөðòëөө äàõèí Õÿòàä àæèëòàí àâ÷ðàí àæèëëóóëæ áàéãàà êîìïàíèóä öөөíãүé áàéäàã. Ýíý òàëààð?
-Áàéäàã. Ãýõäýý ýíý òýð ãýýä òîäîðõðîé õýë÷èõ áîëîìæãүé áàéíà, Ó÷èð íü ìàíàé áàéãóóëëàãà àæèëòàí äýýð ë àæèëëàäàã áîëîõîîñ õóóëü äүðýì çөð÷ñөí áàéãóóëëàãà äýýð àæèëëàäàããүé. Òýãýõëýýð òóõàéí êîìïàíè õýäýí óäàà õóóëü çөð÷èí үéë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà áèä ìýääýããүé.
-Өäөðò äóíäæààð âèçèéí õóãàöàà õýòðүүëýí, õóóëü äүðýì çөð÷ñөí õý÷íýýí èðãýí íóòàã áóöäàã âý?
-Õàðèëöàí àäèëãүé ë äýý. Өäөðò 10 ãàðóé õүíèéã áóöààäàã. Òóõàéëáàë, áàðèëãûí ñàëáàðò øàëãàëò õèéëýý ãýõýä 200-300 çөð÷èëòýé èðãýí íóòàã áóöäàã. Áóñàä ñàëáàðò õàðüöàíãүé áàãà. Ө÷èãäөð ë ãýõýä 100 àéëä áàðèëãûí äýëãүүð àæèëëóóëäàã, çөð÷èëòýé 10-ààä Õÿòàä èðãýíèéã àëáàäàí íóòàã áóöààñàí. Ãóðâàí óäàà õóóëü äүðýì çөð÷ñөí èðãýíä äàõèí ìàíàé óëñàä èðýõ áîëîìæãүé áîëãîæ õàð òàìãà äàðäàã ãýëýý. Ìàíàé óëñûí çàðèì àéìãóóäàä ãàäààäûí èðãýä îëíîîð òөâëөðñөí áàéäàã áàéíà. Òóõàéëáàë, Äîðíîä àéìàãò 3429, Îðõîíä 955, Ãîâü-Àëòàéä 704 õүí òүð áîëîí áàéíãà îðøèí ñóóäàã áàéõ æèøýýòýé. Îäîîãîîð íèéñëýë õîòîä õàìãèéí èõ áóþó 20219 ãàäààä èðãýí áàéäàã àæýý. Óëñûí õèëýýð íýâòýðñýí ãàäààä èðãýäèéí òîîã ìýäýýæ óðä õөðøèéíõөí ìààíü òýðãүүëæ áàéãààã ñòàòèñòèê òîî áàðèìòààñ õàðæ áîëîõ íü. Өíãөðñөí 2006 îíû ýõíèé óëèðàëä 58662 Õÿòàä èðãýí îðæ èðñýí áîë ýíý îíû ýõíèé óëèðàëä 83379 áîëæ өñ÷ýý. ÃŒөí ìàíàé óëñûã çîðèõ õүìүүñèéí õî¸ðò õîéä õөðø ìààíü îðäîã þì áàéíà. Өíãөðñөí îíä 28855 õүí èðñýí áîë ýíý îíä 41784 áîëæ өñ÷ýý. Äýýðõ òîî áàðèìòààñ õàðàõàä íèéñëýëä Õÿòàäóóä үүðëý÷èõñýí áàéãàà íü òîäîðõîé áàéõ. Үүðëýýä çîãñîõãүé өíäөãëөæ áàéãààä ñýòãýë ýìçýãëýìýýð. ßã èéìýðõүү ìàÿãààð ÿâñààð àðâàí æèëèéí äàðàà ãýõýä Óëààíáààòàð õîòîä ýðëèéç, õóðëèéç õүүõäүүäýýð äүүðýõ áàéõ. Èéí òààìàãëàæ áàéãàà íü ÷ òîõèîëäëûíõ áèø. Ìàíàé îõèä өөðñäөө õÿòàäóóäàä áèåý òóøàà÷èõäàã òàëààð àëáàíû ýõ ñóðâàëæ õýëæ áàéñàí. Òàâààñ 20 ìÿíãàí òөãðөãèéí õàíøòàé îõèä ìààíü õàíøàà óëàì óíàãàæ, áèåý õөñөð õàÿõ íü ýëáýãøèæ. Çàðèì íü ãàíö òàâàã õîîëíû ìөíãөөð áèåý үíýëäýã áîëñîí ãýíý. Çөâõөí íèéñëýëä ýíý àñóóäàë ãàðààä áàéãàà ãýâýë өðөөñãөë îéëãîëò áîëíî. Îðõîí àéìãèéã Õÿòàäóóä ýçýãíýýä, äóðààðàà äóðãèæ, äóíä ÷өìãөөðөө æèðãýíý ãýã÷ áîëîîä áàéãàà. Îõèä õүүõíүүä íü òөäèéãүé ãàçàð íóòàã íü ÷ õàð øààõàéòíóóäûíõ áîëñîí ãýíý. үүíèéã òóñ àéìàãò áàéãàà Õÿòàä èðãýäèéí òîî òөâөããүéõýí õýëýýä өãíө. Õÿòàä èðãýäèéí õèéæ áүòýýæ áàéãàà çүéë îëîí áîëîâ÷ òýäíèé ñүéòãýæ, õîðäóóëæ áàéãàà çүéë òîéìãүé áîëñíû æèøýý ýõíýýñýý èëðýýä áàéãàà. Äàðõàí-Óóë àéìãèéí Õîíãîð ñóì, Өìíөãîâü, Äîðíîä, Ñүõáààòàð, Ã’өâ çýðýã àéìàã ñóìäûã íýðëýæ áîëíî. Ýäãýýð àéìãóóä áүãä õèìèéí õîðò áîäèñîíä õîðä÷èõîîä áàéãàà. Ãýõäýý îäîîãîîð òîãòîî÷èõîîä áàéãàà íü. Үүíèé öààíà õý÷íýýí íü íóóö үåäýý áàéãààã õýí ÷ ìýäýõãүé. Ãàæ õөãæèëòýé õүүõýä, ÷èõ, ñүүëãүé òөë òөðæ ìîíãîë÷óóäûã àéëãààä áàéãàà. Ýíý áîë çөâõөí ãàíöõàí íü ãýæ áîäîõîîð àéìààð. Ýíý ìóó õÿòàäóóä àæèëëàæ ë áàéã. Õàðèí áèä íàðãèæ öýíãýõ áîëíî ãýæ öýýæýý äýëäýæ òîìîð÷ ñóóõ õîéãóóð õîéíîîñ èðýýä õîò ìàíàéõ, õîòîíä èðýýä õîíü ìèíèéõ ãýäýã үã áèåëýëýý îëæ ýõëýâ áîëîëòîé. Õîòûí ãóäìààð íýã õөãëөð÷ õүí õîã ãýæ äóóäóóëàõ ìîíãîë÷óóäûã õàðààä òýäíèé áàõ íü õàíàäàã áàéõ äàà…Èíãýæ ÷ ýõ îðîíäîî ýçýí áîëäîããүé áàéëòàà. Ìóó ¸ðëîæ áàéãàà þì áèø øүү, õýäõýí æèëèéí äàðàà Áîðæèãîí çýðýã îâîã Õàí, Ëè , Ñүí áîëæ өөð÷ëөãäөõ áàéõ äàà. Үð õîé÷ ìààíü ÿñ íü õýðçèéæ, íүä íü ãàðõèëñàí, өìõèé õàíõóóë÷èõààä ÿâæ áàéõàä ãàéõàõ õýðýããүé áàéõ øүү.

Ä. Öýíãүүí