Нийт хүн амд ногдох оюутныхаа тоогоор манай улс лав дэлхийд толгой цохих байх. Ийм инээдтэй бодол Үйлдвэр комбинат-Долоон буудлын автобусанд арай чамай суугаад шахалдаж, чихцэлдэж явах үед төрсөн билээ. Миний суусан автобусанд 200 төгрөгөө төлсөн хүн тун цөөн.

Бусад нь цөмөөрөө оюутнууд юм чинь. Хэрэв, гайтай би бас ямар нэгэн үнэмлэх гаргаж үзүүлсэн бол тэр автобус нэг талдаа ямар ч орлогоггүй шууд түлш шатахуунаараа шатаа. Хөөрхий муу кондуктор нь “Зорчигч биш дандаа үнэмлэх аччихлаа” хэмээн бухимдана. Янз бүрийн явган шог ярианд орж дандаа л муулуулж байдаг хөөрхий муу кондукторуудыг бас өрөвдөх ч шиг. Монголын шоудагч оюутнуудын тухай өгүүлье. Тэд, Төрийн шагналт, яруу найрагч О.Дашбалбар агсны нэгэнтээ “Залуус дүү нартаа хүргэх шүлэг”-тээ өгүүлсэнчлэн өвлийн хүйтэнд, хөдөө хээр, хонь малын дэргэд зутарч яваа хөөрхий муу аав ээжийнхээ явуулсан хэдэн төгрөгийг энд шар айраг болгон шимж, хүн амьтан дайлсан шиг ээ явна.

Шархаа жирийн зорчигчоос нөхдөг юм биш биз?

Шуудхан хэлэхэд өнөөдөр оюутнууд шиг эрх чөлөөтэй, дураараа хүмүүс монголд алга. Тэд хотын хамгийн төв цэгт “контор”-лоно. Сард 5000 төгрөг төлөөд л автобусанд сууж хотын төвөөр чөлөөтэй зорчино. Миний энд хэлэх гээд байгаа хамгийн гол гаргалгаа бол энэ таван мянган төгрөгийн үнэтэй оюутны билетийг тойрсон асуудал юм. Нийтийн тээврийн том оврын автобуснууд кондукторын хэлсэнчлэн дандаа л “Үнэмлэх аччихдаг” тул энгийн иргэдийн автобусанд зорчих билетийг 400 төгрөг болгож шархаа нөхөж байгаа ажээ. Энэ үнэн эсэхийг зарим нэг том оврын автобусны үйлчилгээ эрхэлдэг компанийн удирдлагуудаас асуухад “Тодорхой асуудал шүү дээ, чи ямар тэнэг юм” гэв .
Нээрээ би ямар тэнэг юм бэ? Оюутнууд есдүгээр сарын нэгэнд цуглах үеэр автобусны билет шууд нэг дахин үсэрч 400 болчихсон шүү дээ. Уг нь оюутан нэг бүрийн cap зорчих билетийн үнэ 5000 төгрөг хуримтлагдан том оврын автобусаар нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхэлдэг компаниудад хуваарилагдах ёстой. Энэ мөнгийг олж авна гэдэг ёстой л “Үлгэр” болдог талаар хувийн хэвшлийнхэн ярьж байсан. Ингээд шархаа нөхөхийн тулд жирийн иргэдийн зорчих тасалбарын үнийг нэг дахин нэмж орхисон хэрэг л дээ. Тэдний зөв өө. Хөөрхий, дандаа “үнэмлэх тээвэрлээд” байвал тун удахгүй дампуурна шүү дээ. Тэгэхээр бид л оюутнуудынхаа өмнөөс төлөөд явахаас. Харин тэд маань хэдэн жилийн дараа эрдэм ном их сурч биднийгээ гийгүүлэх юм байгаа биз.

Их дээд сургуулиудыг хотын зах руу шахая

Намар, өвөл, хавар, их сургуулийн гудамжаар алхах ямар хэцүү гээч. Нарийн давчуу гудамжаар тоймгүй олон оюутнуудтай зөрөх хэцүү. Учраа олохгүй сандарсан зарим “шинэковууд” элэг дүүрээ руу түс хийтэл мөргөх энүүхэнд. Өндөр хөгжилтэй гадаадын орнуудад оюутны хотхон, их сургуулиуд нь хотоосоо гадагш байдаг тухай гадагшаа явж гахай шувууны мах идсэн нэг нь мань мэтдээ дуулган гайхуулах нь бий. Тэгвэл манай их дээд сургууль, оюутны хотхон хотынхоо төв цэгт байдаг. Үүнээс болж төв хэсэгтээ хүн ам хэт төвлөрөх нь их байдаг биз. Гэхдээ манай зарим сургуулиуд хотынхаа зах хэсэгт бий л дээ. Жишээ нь ХААИС болон оюутны хотхон Зайсан орчим байрладаг. Энэ нь ч тун зохимжтой харагддаг.
Үүнтэй адилаар бүх сургуулиудыг хотын зах руу шахчихвал төв хэсэгт нь хөл хөдөлгөөн багасаад л явчихна даа. Гэхдээ зарим сургуулиуд гадаадын энэ жишгийг дагаж хотоос гадагш нүүх гэж байгаа гэнэ лээ. Жишээлбэл ШУТИС “Найрамдал” зуслан явдаг замын баруун талд нүүж очихоор газар авчихсан байгаа гзсэн. Ингээд оюутнууд маань хотоос гадагш нүүгээд эхлэхээр тэдэнд харин унаа олддог л байгаа даа.

Оюутнууд гэмт хэрэгт холбогдох нь ихэсчээ

Өнгөрсөн баасан гаригт Нийслэлийн цагдаагийнхан, МОХ-ныхон гээд хэд хэдэн газраас сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийлээ. Тэд ярихдаа:

-Гэмт хэрэг “Залуужлаа”. Гарч байгаа нийт гэмт хэрэгт оюутнуудын оролцоо ихсээд байна. Энэ нь оюутнуудын сургууль дээрээ байх хугацаа богино, номын сан эрт хаадгаас болж байна. Өөрөөр хэлбэл оюутнууд чөлөө зав ихтэй, чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх газар ховор болсонтой холбоотой. Нийт гэмт хэргийн 60 гаруй хувьд нь оюутнууд холбогдсон” хэмээн өгүүлцгээж байв. Подвальд хүртэл дээд сургууль байгуулж, түүнд нь оюутнууд архидаж суудаг талаар санал шүүмжлэл их гардаг. Энэ шүүмжлэлээс болж олон сургууль хяналт шалгалтынхны хараа хяналтанд өртөж хаалгаа барьсан билээ. Гэвч энэ дутагдал засрахгүй байгаа бололтой.
Магадлан итгэмжлэгдээгүй, атестатчлагдаагүй сургуулиуд өнөөдөр зөндөө л байгаа гэсэн. Тэд бас багшлах боловсон хүчний талаар туйлын хангалтгүй. Магистраас дээш цолтой багш хичээл заах ёстой байтал зүгээр л нэг дунд сургуулийн багш хичээл заагаад сууж байх нь энүүхэнд. Сургуулиуд номын сантай, интернэт танхимтай байх ёстой биз дээ. Гэтэл ихэнх сургуульд бараг л байхгүйтай адил. Тэр байтугай миний амьдардаг таван буудлын ойролцоох нэгэн дээд сургууль халуун хүйтэн ус, төвийн халаалт, цэвэр бохирын шугам байхгүй. Хувийн хэвшлийн их дээд сургуулиуд ихэнх нь оюутны дотуур байргүй. Ийнхүү зөвхөн сургалтын төлбөрийн мөнгө салгахын тулд сургууль нэртэй оронцог олноор байгуулах, эрх бүхий байгууллагууд эрхийг өгөх хэрэг байна уу, үгүй юу? Гэмт хэрэгт холбогдсон оюутнууд ихзнхдээ хулгай, дээрэм, булаалт, танхайн хэрэгт холбогддог.
Тэд үүнийгээ гэр орноосоо хол, мөнгө төгрөг байхгүй, өлсөж үхэхгүйн эрхэнд” хэмээн тайлбарлана. Хөдөө байгаа эцэг эх нь хамаг байдгаа тэдэнд өгч явуулаад л “Миний хүү, охин эрдэм номтой сайн хүн болоод, биднийгээ насны эцэст тэжээнэ” хэмээн гэгээхнээр мөрөөдөж суугаа даа. Эцэг эхийнхээ хамаг байдгийг шар айрагнаас өгчихөөд чанаргүй сургууль төгссөн тэдэнд ажил олддоггүй нь бас гачлан.

Оюутны “бүгд найрамдах улс” хэмээсний учир

Өнөөдөр бараг л айл болгонд нэгээс гурван оюутан байна . Зарим айлд бүр долоо найман оюутан байх нь ч энүүхэнд. Аав ээж, ах эгч нь сургалтын төлбөрийг нь гүйцээх гэж шар махтайгаа хатна. Харин оюутнууд ажил хийхгүй. Чөлөөт цаг их гарах боловч “Оюутан ажилд авахгүй” гэсэн нэгэн алтан дүрэм манай хувийн хэвшлийнхэнд үйлчилнэ. Яагаад гэхээр “Оюутнууд аймаар залхуу, их зантай байдаг” гэнэ. Тэгэхээр тэд ямартай ч 22-23 нас хүртлээ эцэг эхийнхээ нөмрөөс гарч чадахгүй. Төгсөөд ажлын байр олдохгүй дахин суралцах юм бол 30 хүртлээ ч юм уу бүр насан туршдаа өөрөө өөрийгөө тэжээх чадваргүй амьтан болох нь ээ. Чанаргүй сургууль төгссөн, өөрөө хичээгээгүй унатлаа үхэр шиг ууна гээч. Ингээд архичин, залхуу залуус жил бүр хонхны баяр тэмдэглэж байна гээд баахан лонх султгаж ажилгүйчүүдийн эгнээ рүү “Маршлана”. Гэтэл тэнд их барилга, Мянганы зам дээр бөөн хятадууд ажиллаад л. Атар газарт олигтойхон залуус олдохгүй, ахимаг насныхан морь шиг зүтгээд л. Их дээд сургууль төгссөн оюутнууд эдгээр ажлыг хийж чадахгүй юм чинь. Яагаад гэвэл мэргэжил нь таарахгүй. Ер нь тэгээд энэ оюутнуудын төгссөн мэргэжил монголд илүүднэ. Ай хөөрхий оюутан улс аа гэж..?

Ц.Мөнх