“Нээлттэй нийгэм форум”-аас гаргасан Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээл ба нийгмийн эмзэг байдал, ядуурлын талаар хийсэн судалгаагаар өнөөдөр манай улсын нийт хүн амын таван хувь нь баян, 10 хувь нь дундаж, 25 хувь нь дундаас доош, 60 хувь нь ядуу аж амьдралтай байна гэж тэмдэглэжээ.
Монгол хүн эх орондоо эзэн нь байж аз жаргалтай хангалуун, эрүүл саруул амьдарч, мэргэжил боловсролтой, ажил хөдөлмөртэй байхыг хүсдэг ч бидний өнөөгийн аж амьдрал улам л уруудаад байгааг энэ судалгаа нотолж байна.
Нийслэл, дүүрэг, аймаг, сум бүрт ажилгүй залуус олширсон нь манай улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн чадамжийг эрс бууруулж байгаа төдийгүй тэднээс цөөнгүй нь гэмт хэрэг үйлдэж, архидан согтуурч бие, сэтгэл, эрүүл мэндээрээ хохирох болсон нь нууц биш. Энэ бүхэн нь бидний хийсэн буруу сонголтын үр дагавар. Ялангуяа төр засгийн алс хэтээ харсан бодлого алдагдсантай шууд холбоотой.
Монголчуудыг ийм буруу сонголтыг хийхэд ард олны тархийг угааж сүүдэрт нь нуугдаж эх оронч дүр эсгэн явдаг цөөн хэдхэн хувиа хичээгч, амар хялбараар ашиг хонжоо хайгч, атгаг санаатнууд онцгой үүрэг гүйцэтгэж байна. Монголчуудын 20 жилийн өмнөх хүсэл зоригийг мохоож, улс орны хөгжлийн хурдыг сааруулагчдын оролцоо өнөөдөр улам л бэхжсээр байгаагийн гол буруутан нь, тэднийг өөгшүүлэгч “Эзэн байхын мөн чанар”-ыг мэдрэх чадвараа гээсэн эгэл жирийн монголчууд. Харин тэднийг “Эзэн байх” эрх, үүргээ мэдрүүлэхгүй байлгах нь олз ашиг хайгчдын өөрийгөө хамгаалах зэвсэг гэдгийг иргэн та ухаарах цаг иржээ.
Монголчуудын энэ залхуу, хэнэггүй байдлаар нь халхавч хийж, үе үе тараах өдөр хоног аргацаасан тэтгэмжээр хуурсаар 2010 онтой золголоо. Амьжиргааны түвшин доогуур иргэдэд олгох тэтгэмж, тэтгэлэг, хүүхдийн мөнгө, шинэ гэр бүлд олгох тэтгэмжээс эхлээд ханш нь унасан хэдэн төгрөгөөр “Эзэн байх” эрх, үүргийг нь худалдаж авдаг жишиг нэгэнт тогтжээ. Төрийн эрх барьж байгаа хоёр том намын эрх мэдэл бүхий төрийн түшээд нь “Эх орны хишиг”, “Эрдэнийн хувь” хэмээх сүржин нэрийн дор Монгол Улсын иргэний “эзэн байх” эрхийг хөсөр хаяж байна уу гэлтэй.
“Сүүлийн 20 гаруй жилд Монгол Улс төчнөөн хүн амтай боллоо” гэдгийг ганц ч удаа тоолж чадаагүй л байна. Хэдэн ам бүлтэй, хэд нь ажилтай, ажилгүй гэдгээ мэддэггүй айл яаж орлого, зарлагаа тооцож, хэт алсаа төлөвлөх билээ. Нийслэл болон аймаг, дүүрэг, сум, багт хэчнээн хүн оршин суугаа, Монгол орны хаана, аль сум, газар, уул, гуу жалганд хэчнээн”нинжа” байгааг мэддэг, бүртгэдэг газар, албан тушаалтныг өнөөдөр Та хаанаас ч олохгүй. Гадаадын аль улс оронд манай улсын хэдэн мянган хүн ажиллаж, амьдарч, суралцаж байгаа гэдгийг төр нь мэдэхгүй, харин тэнд байгаа эх орноо, Монголоо гэсэн сэтгэлтэй монголчууд гадарлах байх шүү. Нийслэл хотдоо орж, гарч байгаа иргэдээ байтугай, гадаадын хэдэн иргэн Монголын хаана хаана байгааг ч мэдэх боломжгүй болсон үе.
Монгол хүн болж төрснөөрөө бахархдаг омогшил дүүрэн олон монгол хүний цог жавхаа өдрөөс өдөрт гундаж байгаа дүр зургийг Монгол орны хаана ч харж болно. ХХI зууны Монгол Улсын хүн амын эрүүл мэндийн байдал, эмх замбараагүй газар ашиглалт, утаа, усны болон хөрсний бохирдол нь хэрээс хэтэрч гамшгийн хэмжээнд хүрчхээд байна. Үүний зэрэгцээ ядуурал, ажилгүйдэл, өвчин, тахал, зуд, байгалийн гамшиг, цөлжилт, агаарын бохирдол, авлига, хээл хахууль, албан тушаалаа урвуулан ашиглахаас эхлээд хөрөнгө мөнгө завшсан, хүний амь эрсдүүлсэн гэмт хэрэг, осол аваар жил ирэх тусам нэмэгдэх болов. Ялангуяа улс орны ирээдүйн эзэд болсон хүүхэд, залуусыг үлбэгэр, сул дорой нэгэн болгоход чиглэсэн бэлэнчлэх сэтгэлгээг өөгшүүлсэн төрийн бодлого нь Монгол Улсын хөгжлийг ухрааж, зогсонги байдалд оруулж байна. Харин бодит амьдралд хэрэгжих боломжгүй төр засгийн бодлого шийдвэрийн золиос нь өнөөгийн хүүхэд залуус болох учиргүй.
Өнөөгийн манай нийгмийн тогтолцоонд нийгмийн баялгийн дахин хуваарилалтыг иргэн бүрт тэгш, тэнцүү хуваарилах талаар УИХ, Засгийн газраас тодорхой тогтоол, шийдвэр гаргадаг ч бодит үр дүнд хүрэхгүй л байна. Ардчилсан, хүмүүнлэг нийгмийг буй болгохыг зорьж байгаа Монгол Улсын Үндсэн хуулинд “иргэн бүр тэгш эрхтэй” гэсэн хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалыг ишлэл болгосон билээ. Уг тунхаглалд “хүн бүхэн нийгмийн хангамж эдлэх, адилхан хөдөлмөр эрхлэхэд адил хэмжээний хөлс авах, ажилгүйдэх, өвчлөх, хөгжлийн бэрхшээлтэй болох, бэлэвсрэх, өтлөх, эсвэл өөрөөс үл хамаарах шалтгаанаар амь зуулгаа алдсан тохиолдолд тэтгэмж авах эрхтэй” гэсэн заалт байдаг. Энэ заалт хүндэтгэх шалтгаангүй үед бүгдээрээ адил тэнцүү, ялгаваргүйгээр тэтгэвэр тэтгэмжинд хамрагдана гэсэн хэрэг биш. Харин иргэн хүнд өөрөөс нь хамаарахгүйгээр амьдралын тодорхой бэрхшээл тулгарвал нийгмээс тусламж дэмжлэг үзүүлэх ёстой.
Манай улсын нийт хүн амын дундаас доош болон ядуу амьдралтай гэгдэх иргэдийн аж амьдралыг өөд татахуйц нүдээ олсон тэтгэмж нь хамгийн оновчтой шийдэл юм. Харин энэ тэтгэмж нь ганц нэг удаагийн өчүүхэн бэлэн мөнгө олгох бус тэдний аж амьдралд хэрэгтэй, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлсэн ажлын байртай болгох хэмжээний тэтгэлэг байх ёстой. Гэтэл манай төрийн халамжийн бодлого нь хүн ардынхаа яг тэр тусламж дэмжлэг шаардлагатай хэсэгт нь хүрч очдоггүй, очсон ч нийтэд нь тараасан тэр тэтгэмж нь тус биш ус болж орхидог. Тиймээс ч өнөөдрийг хүртэл өнөөх халамж хүртэгсэд маань өөрсдийн амьжиргааг сайжруулж, ядуурлаас гарч чадахгүй л байна. Харин ч амь зогоох төдий энэ тэтгэлэг нь иргэдээ идэвхгүй, өөртөө итгэлгүй, хүний гар харсан, залхуу хойрго нэгэн болоход онцгой нөлөөлж ажилгүйдэл, ядуурлыг улам гааруулж байна.
Энэ бүхэнд хууль тогтоогч, төрийн эрх барих дээд байгууллагуудын буруутай бодлого, үйл ажиллагаа нөлөөлсөн нь хэнд ч тодорхой. Гэхдээ Монголоо гэсэн сэтгэлтэй эх оронч хүн бүрийн оролцоо, идэвх санаачилга хамгаас чухал. “Миний гэр бүл, ах дүү, хамтран зүтгэгчид болж байна” гэж зөвхөн өөрийн эргэн тойрны хүрээнд явцуухнаар бодож боломгүй цаг иржээ.
Хэрвээ та эх орондоо амар амгалан аж төрөхийг хүсч байгаа л бол Үндсэн хуулиндаа заасан “Эзэн шиг эзэн байх” эрхэм үүрэг, эрхээ эдэл. Та иргэнийхээ үүргийг биелүүлж, өөрийн болон үр хүүхэд, элэг нэгтнийхээ эрх ашгийг хамгаалан байж гэмээнэ Монгол Улс хөгжинө, дэвжинэ.
Та ч, би ч, монголчууд бид бүгдээрээ эх орныхоо эзэн билээ. Хүн бүхэн өөрийн оршин суугаа нутаг орон, баг, хороо, сум, дүүрэг, аймаг, хотынхоо өдөр тутмын болон ирээдүйн дотоод амьдралд идэвхтэй оролц. Хэрвээ та цэвэр цэмцгэр орчинд ая тухтай, амар тайван, элбэг хангалуун аз жаргалтай амьдрахыг хүсдэг бол ямар нэг нам, улс төр огт хэрэггүй. Харин монгол хүн бүр өөрийн сайн сайхан, улс орныхоо хөгжлийн төлөө хамтран хичээж зүтгэхэд сайн үйлс бүхэн бүтнэ.
Харин таныг нийгэмдээ, амьдралдаа идэвх оролцоогүй, гараа хумхин сууж хэн нэгнээс хараат, мэдрэмжгүй, амар хялбарыг хайгч болгохыг хүсэгчид байгаа гэдгийг мартах учиргүй. Хэрвээ та энэ эрхэм үүрэг, хариуцлага, эдлэх ёстой эрхээ умартах аваас та, таны гэр бүл, үр хүүхэд, улс орны ирээдүйн хувь заяа бүрхэг байна гэдгийг ямагт санах ёстой.
Ямар ч ажил, мэргэжлийг эзэн хүн шиг эзэмшсэн байхад л та эх орныхоо жинхэнэ эзэн байх болно. Өнөөдөр бид алдаа оноогоо олж харан засч сайжруулах хөгжлийн хамгийн зөв замыг сонгох цаг иржээ. Бид хэн нэгнийг дагах бус, өөртөө байгаа эд баялаг, эрдэм мэдлэг, түүхэн сургамж, туршлагадаа тулгуурлаж нөөц бололцоогоо дайчлан саад бэрхшээлийг даван гарах зурвасхан үед бидэнд ирчхээд байна. Цаг хугацаа биднийг хүлээхгүй...
Харин энэ алдаа завхралыг харсаар байж дуугүй өнгөрөөж байгаа нь бидний эрх, үүргээ ойлгохгүй болсныг нотолж байна. Үзэл бодлоо, санал санаачилгаа чөлөөтэй хэлж нийгмийнхээ амьдралд идэвхтэй оролцох нь Монгол Улсын иргэн бүрийн үүрэг гэдгийг Та ухамсарлах ёстой. Өнөөдөр манай улсын иргэн бүхэн аль нэг нам, улс төр ярилгүй, зөвхөн ажилтай, орлоготой, эрүүл энх, цэвэр цэмцгэр орчинд, амар тайван, аз жаргалтай аж төрөх тийм эрүүл орчинг бий болгохын төлөө дор бүрнээ хичээвэл монголчууд биднийг гэрэлт ирээдүй ойрхон хүлээж байна.
Хүн бүр эх орондоо, амьдарч байгаа баг, хороо, дүүрэг, сум, аймаг, хотдоо эзэн хүний ёсоор хандаж, эрхэлж буй ажил мэргэжил, эрдэм номдоо шамдвал бидэнд өргөн боломж, эд баялаг, тэгш эрх мэдэл байгаа гэдгийг ухамсарлаж үзэл бодлоо уралдуулах аваас монгол айл бүхэн элбэг хангалуун амьдрах бүрэн боломжтой. Бидний үр сад аз жаргалтай, мэдлэг боловсролтой, эрхэлсэн ажилтай, эрүүл энх амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх талаар төр засгаас олон ажил зохион байгуулж байгаа ч бодит амьдрал дээр хэрэгжсэн нь хангалтгүй байгааг бидний аж амьдрал харуулж байна.
Монгол Улсын ирээдүй, хувь заяа гэрэл гэгээгүй харанхуй бүүдгэр болчхоогүй ч саар зүйл нь давамгайлсаар байгаа нь жирийн монгол хүн байтугай, харийн хүний нүд, тэдний дүгнэлтээс илхэн байгааг нуух аргагүй. Гэхдээ илүү их гэрэл гэгээг монголчууд бид өөрсдөө л гаргаж чадна. Өөдрөг амьдарцгаая монголчууд аа. Үүнийг бид чадна. Биднийг сайхан гэрэлт ирээдүй хүлээж байна.
Д.Өлзийсайхан
