Жилд 31 мянга орчим оюутан сургууль төгсөж, ажлын байрны эрэлд гардаг. Харамсалтай нь тэдний ердөө 10 хүрэхгүй хувь нь мэргэжлээрээ ажиллаж, талаас илүү хувь нь баар, зоогийн газрын зөөгч, хамгаалагч эсвэл сүлжээний ажилтан болж байгаа нь нууц биш.
Гэтэл ганцхан жилд 84 мянга орчим гадаадын ажилчин, мэргэжилтэн Монголд ажиллахаар ирдэг тухай албаны тоо бий. Хоёрхон сая хүн амтай Монголын хувьд энэ нь ахадсан үзүүлэлт биш гэж үү. Монголчуудыг монгол хүний ухаан, гар тэжээх цаг хэзээ ирэх вэ?
ХАРИУ НЭХСЭН АСУУЛТ
Ажиллах хүч бэлтгэх асуудал дэлхийн улс орнуудын “шүдний өвчин” болоод удаж байна. Манайд ч мөн адил эдийн засгийн чадвар сайжирч, үйлдвэрлэл нэмэгдэх тусам ажиллах хүчний хэрэгцээ өсөж байгаа. Монгол Улс газрын хэвлий дэх үүцээ нээж, дэлхийн томчуудын нүдийг бүлтийлгэхтэй зэрэгцэн уул уурхайн мэргэжилтэний эрэлд хатсан. Гэвч энэ хэрэгцээг монголчууд бид өөрсдийн боловсон хүчнээр хангаж чадаагүй.
Чадварлаг геологич, уурхайчин хомс, шинэ техник, технологийг ажиллуулж чадах монгол хүн цөөн учир бид гаднынхнаас тусламж дуудсан. Оюутолгойн уурхайд 10000 монгол ажилтны орон тоо гарна гэж ярьж байгаа. Гэтэл дэлхийн жишгээр ажиллах эл уурхайд очих “алтан тийз”-ийг гардах мэргэжилтэн бидний дундаас олдох нь цөөн. Гудамжинд лааз өшиглөж яваа “хүнд гар” тийшээ очихыг мөрөөдөх ч эрхгүй нь ойлгомжтой.
Тэгэхээр жилээс жилд нэмэгдэж буй ажиллах хүчний хэрэгцээгээ бид хэрхэн хангах вэ? Дотооддоо бэлтгэх боломж бий. Гэхдээ үнэнийг хэлэхэд чадварлаг боловсон хүчин бэлтгэх чадалтай, дэлхийн жишигт нийцсэн боловсрол олгож чадахуйц сургууль хэд байдаг билээ. Дөнгөж сургуулиа төгссөн залууд дадлага болчих шинэ техник, технологиор зэвсэглэсэн үйлдвэр манайд байдаг бил үү?
Хариултыг нь та хотын гудамжинд нэг минут зогсоод л сонсож болно. Мэргэжлээрээ ажиллах боломжгүй залуус зөөгч, барилгын туслах ажилтны орон тоо хайж, овсгоотой нэг нь гадаадад ажиллахаар зорьж, “Өндөр цалин, ажиллах таатай орчин хэзээ бий болно, тэр үед ирнэ” гэсэн болзол тавин явдаг нь нууц биш.
ДЭЛХИЙН УЛСУУД АЖИЛЛАХ ХҮЧНЭЭ ХЭРХЭН БЭЛДДЭГ ВЭ
Гадаадад ажиллах хүч илгээх төв 2007 онд байгуулагдсанаас хойш БНСУ-д 7400 гаруй монгол иргэнийг хөдөлмөрийн гэрээгээр зуучилсан байна. Манайх Гадаадаас ажиллах хүч, мэргэжилтэн авах, гадаадад ажиллах хүч илгээх тухай хууль 2001 онд баталж, энэ хугацаанд 25 мянга гаруй иргэн хөдөлмөрийн гэрээгээр болон дадлагажигчаар гадаадад гарсан гэсэн мэдээ бий.
Манайх БНСУ, Хятад руу ажиллах хүч экспортолж, оронд нь өндөр цалинтай хангуг, нанхиад мэргэ жилтэн импортолдог болсноор удаж байна. Үүнээс харахад манай ажиллах хүчний зах зээлд Монгол VS “Korina” гэсэн дуэль болж буй нь илт. Ажиллах хүчин бэлтгэх бодлого манайд байхгүйгээс үйлчлэгч ихэнх нь бидний нэрлэдгээр “хоккейчин”, “DJ” буюу аяга угаагчаар ажилладаг. Ажиллах хүч бэлтгэх асуудал дэлхийн олон улсын хувьд төрийн бодлогынх нь чухал хэсэг болсоор удаж байна. Хамгийн ойрын жишээ авъя.
Ажиллаж буй гаднынхны 60 орчим хувийг урд хөршийнхөн эзэлдэг. Ганцхан манайд л ийм байдаг гэж та бодож байна уу. Манай хойд хөрш хүртэл хятад ажилтнаар хахаж цацсан гэдэг. “Хятад хүний толгой дээр нар жаргадаггүй” гэж зүгээр ч нэг хэлээгүй байх. Нэгэн цагт хятадууд үйлдвэрлэл ч байхгүй, чадварлаг мэргэжилтэн ч үгүй байсан. Тэд манайх шиг гаднаас ажилтан “экспортлох”-ыг урь тал болгохын оронд нэгэн арга олж.
Тэр нь гаднын ихэнх орныг хямд ажиллах хүчээр хангах. Архи ууж танхайрдаг, ажлын бүтээмж муутай орос ажилчны оронд “даруулгатай” хятад ажилтан сонгож асан тэр цагт манай хойд хөрш тэдний ов мэхэнд өртөж байснаа сая л ухаарсан. АНУ болон Европын орнуудаас Хятад улс хөрөнгө оруулалт, тэргүүний техник технологи авсан. Үүний хүчинд сая сая хятад ажилчин нарийн мэргэжил эзэмшиж амжсан.
Энэ нь хөрөнгө оруулагчдыг баяжуулан хөгжүүлэхэд биш Хятадын эдийн засгийн хөгжлийн хурдцыг нэмэгдүүлэхэд чиглэж байсан юм. Гадаадын хөрөнгө оруулалт, үйлдвэр аж ахуйн газруудын үндсэн дээр Хятад ахар богино хугацаанд үндэсний эдийн засагаа түшиглэх тулгуур баганыг босгоход тус нэмэр болсон юм. Хятад залуус ажиллах хүчин болж, гаднын орныг зорих үед тус улсын Засгийн газраас гаднын томоохон компани, брэнд үйлчилгээг далласан гэж байгаа.
Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг ийн татаж, аажимдаа өөрсдөө түүнийг эзэмшиж, өөрийн болгох аргаар тэд ажилладаг байв. Цаг нь болж, боловсорч гүйцсэн чинээлэг хятад ажилчид эх орондоо эргэн ирмэгц төрөөс гаднынхныг татварын бодлогоор хязгаарласан гэдэг. Үүн дээр нь тэд өөрсдөө эзэн сууна. Хятадаас улбаалж, дэлхийн ихэнх оронд дэлгэрсэн ажиллах хүчин бэлтгэх бодлого“Хятадууд гадаад явж байгаа гэр бүлд очоод хөлөө олох зориулалтаар 7000 долларын “халаасны мөнгө” өгдөг.
Хятадын цагаачид ямар нэгэн улсын нутаг дэвсгэрт 40 гаруй хүнтэй “Чайна тосгон” байгуулбал энэ нэгдэлд 100 мянга гаруй доллар явуулдаг” гэж хятад судлаач Орос эрдэмтэн Андрей Девятов өөрийн өгүүлэлдээ бичсэн байдаг.ердөө л энэ. Хамгийн гол нь энэ тоглоомд төрийн оролцоо, дэмжлэг хамгаас чухал байдаг.
ТЭНЭГ Л БИШ БОЛ ТЭД ЭРГЭЖ ИРЭХГҮЙ
Хилийн чанадад янз бүрийн хугацаагаар ажиллаж буй хүмүүстээ тухайн орны төр засаг нь дотоодын иргэддээ үзүүлэх бүх дэмжлэгийг хүртээдэг. Эх орондоо байгаа нэгнээс ч илүүтэй халамжлах нь бий. Гэтэл манайд байдал тэс өөр. Хэн, хаашаа, хэдэн жилийн хугацаагаар явааг мэддэг, санаа тавьдаг байгууллага алга. Эх орондоо ирэх эсэх нь ч бүү мэд. “Эх орны хишиг” болгож хүн бүрт 70 мянган төгрөг тараахад гадаадад амьдардаг хүмүүс үүнийг хэрхэн авах нь тодорхойгүй байснаас гадна ер тэдэнд хуваарилсан эсэх нь ч бүү мэд.
Нэг өдрийнх нь цалинд ч хүрэхгүй энэ мөнгийг авсангүй гээд тэд ядуурчихгүй ч Монголын төр хилийн чанадад ажиллаж, амьдарч буй иргэдтэйгээ хэрхэн холбоо, харилцаагүй ажиллаж байгаагийн өчүүхэн жишээ нь энэ. Гадаадад ажиллах хүчнээ бэлтгэхийн тулд хөгжиж буй ихэнх улс маш ихээр чармайдаг. Ингэхдээ гадаадад сурч, ажиллахаар мордож буй хүмүүстэй гэрээ байгуулж, эргэн төлөгдөх бэлэн мөнгөний зээл олгож, эх орондоо эргэн ирж, мэргэжлийн дагуу ажиллах нөхцөлийг хангах тал дээр гол анхаарлаа хандуулж байна.
Гадаадад олноор суурьших нь тухайн зах зээлийг мэдрэх чадвартай болгодог. Манай урд хөршид л гэхэд 1985 онд “Гадаадад ажиллагсдын хөрөнгө оруулалтад хөнгөлөлт үзүүлэх тухай Түр зөвлөлийн түр журам” гээчийг боловсруулсан бөгөөд энэ нь Хятадын нутаг дэвсгэрт гадаадад амьдардаг хятадууд өөрийн хувийн хөрөнгө мөнгөн дээр тулгуурласан хэлбэрээр хөрөнгөө арвижуулах, бие даанүйл ажиллагаагаа явуулахыг хөхиүлэн дэмжсэн баримт бичиг аж.
Манайхан гадаадад ажиллах хүч илгээхдээ ямар нэгэн ач холбогдол олж хардаггүй, эр гээд эх орондоо ирэхээр нь дэмждэгг үй тул хэн наашаа ирэхийг бодох билээ дээ. Гадаадад хэдэн жил ажиллаад хөлөө олчихсон, тодорхой хэмжээний хөрөнгө мөнгө болон мэргэжлийн чадвартай болсон хүн тэнэг л биш бол Монголд 300 мянган төгрөгийн цалин авах гээд ирэхгүй нь мэдээж. Авлига, хээл хахуулиар дүүрсэн манайд шинэ бизнес эрхлэх хамгийн хэцүү гэдэг.
“ГАДНА ДОТНОГҮЙ ЗЭРЭГЦЭН ЯВАХ” ХЯТАД БОДЛОГО
Дэлхийн улс орнууд хэзээд л хүчин буурайг өөртөө нэгтгэх, эзлэн түрэмгийлэх адын сонирхолтой байж ирсэн. XXI зуун гараад энэ сонирхол нь бөхчихсөн юм биш. Ердөө л хэлбэр нь өөр болсон. Эдгээр улсын хөгжлийн стратеги нь “Гадна, дотно зэрэгцэн явах”. Энэ нь юунд ашигтай вэ гэхээр тухайн орны бараа таваарыг борлуулах зах зээлийн газрын зургийг өргөжүүлэх явдал юм.
Цэрэг, дайны хүчээр бүхнийг шийдэж дайлаар мордож улсыг эзлэх биш бодлогыг нь эзлэх шинэ дайн чимээгүй өрнөж байна. Бид хэдийнэ эзлэгдсэн. “Хятадууд гадаад явж байгаа гэр бүлд очоод хөлөө олох зориулалтаар 7000 долларын “халаасны мөнгө” өгдөг. Хятадын цагаачид ямар нэгэн улсын нутаг дэвсгэрт 40 гаруй хүнтэй “Чайна тосгон” байгуулбал энэ нэгдэлд 100 мянга гаруй доллар явуулдаг” гэж хятад судлаач Оросын эрдэмтэн Андрей Девятов өөрийн өгүүлэлдээ бичсэн байдаг.
ОХУ-ын Төвбанкнаас гаргасан мэдээллээс үзэхэд тус улсад буй хятад ажилчид өнгөрсөн жил 20 орчим тэрбум доллар явуулсан байна. Монголд ажиллаж буй гаднын ажилчид хэчнээн доллар халааслан оддогийг чөтгөр бүү мэд. Монголын гудамжинд хогоо хаядаг залуус АНУ-д очоод тэгэх гээд үзэг л дээ. Ядаж л тэд гудамжинд нус, цэрээ хаяхгүй байж, эмэгтэй хүнд машины хаалга онгойлгож өгөх соёлд суралцдаг. Сүүлийн жилүүдэд манайд үйлдвэрлэл нэмэгдэж байгаа нь гадаадад ажиллаж байгаад ирсэн ажилчидтай холбоотой.
Жишээ нь, Монголд хамгийн анхны оймсны үйлдвэр байгуулсан залуу найман жил БНСУ-д ажиллаж байгаад ирсэн тухай бид өмнө нь мэдээлж байсан. Тэрбээр Солонгосоос явахдаа оймс хийх бүх аргыг сураад зогсохгүй, техник, түүхий эд зэргийг нь Монголдоо авчирсан аж. Энэ мэт жишээ цөөнгүй бий. Монголд ирсэн хятад барилгачин, БНСУ-д очсон Монгол ажилтан хоёр адилхан цалин авч болоод байхад эх орондоо ажилладаг монгол хүн бага цалин авдаг гажиг тогтолцоог өөрчлөх цаг нь болжээ.
www.mongolnews.mn -
Эх нутгийн чимээ
mash zob surgaljtai bichleg baina