УИХ-д бүхэл бүтэн нэгэн үеийг төлөөлөн сонгогдох доо Л.Гүндалай, Ц.Нямдорж, У.Хүрэлсүх нар шиг онцгойрч, товойсон улс төр хийж байгаагүй. Оюутолгойн гэрээг өөрчлөх гэж нам дотроо хүртэл ад үзэгдэн, хөөгдөх туугдах дээрээ хүрч байсан улс төрийг нь эс тооцвол тэр жирийн л гишүүн. Харин МАН гэх “том” намын лидерүүд хүлээн зөвшөөрч Ерөнхийл өгчид нэр дэвшүү лэхээр болсон нь ард түмэн дундах хувийн нэр хүндтэй нь шууд холбоотой. МАН одоо өмнөх шигээ тэнгэрийн нам байхаа больсон. Тиймдээ ч ард түмэнтэйгээ хамт гэдгээ зарлан тунхаглаад анхныхаа хаврыг угтаж буй. Тэдэнд өнөөдөр эрх баригч намын бардамнал, даргын ноёрхол байхгүй. Энэ нь ч сая болж өндөрлөсөн Бага хурлын шийдвэрээс тодорхой харагдлаа. Намын дарга Ө.Энхтүвшинд биш, ард түмэнд таалагдсан Б.Бат-Эрдэнэд итгэл хүлээлгэсэн нь үүний баталгаа. Ийм сонголтыг хийснээр “МАН-ынхан лидергүй болтлоо доройтлоо”, “МАНын дарга нам дотроо үнэлэгдсэнгүй” гэх зэрэг шүүмжлэлүүд цуварч буй. Гэвч энэ нь харин эсрэгээрээ МАН даргын биш, ард түмний нам болсныг харуулж, намын дарга нь амбийцгүй, эрүүл улстөрч гэдгээ баталсан шинэчлэлийн эхлэл хэмээн өөр өнцгөөс харж болохоор байна. Харин энэ том итгэлийг Б.Бат-Эрдэнэ дааж чадах болов уу? Хувь хүнийхээ ёс суртахуун, итгэл үнэмшлээр бол Б.Бат-Эрдэнэ гол өрсөлдөгч болох Ц.Элбэгдоржоос илүү. Тамирчин хүний тууштай, зүтгэлтэй, бас ард түмний итгэл, хүндэтгэлийг даах чанар нь түүний хөлс хүчээ асгаруулан байж олж авсан дархан аваргын титэмтэй хамт яс маханд нь шингэсэн. Тиймдээ ч тэр есөн жил парламентад сонгогдохдоо ард түмний итгэл, хүндэтгэлийг алдаагүй, элдэв хэл аманд орж байгаагүй.

Үндсэн хуульд “Монгол Улсын Ерөнхийлөгч ард түмний эв нэгдлийн бэлгэдэл байна” гэсэн заалт бий. Энэ үгийг жирийн иргэд МАН-ын нэр дэвшигч Б.Бат-Эрдэнэд илүүтэй хамаатуулж, хүлээн авч байгааг анзаарахгүй өнгөрч боломгүй. Түүний нэр хүндэд сэв суулгах баримт ховор, нэг үгээр хэлбэл нэр цэвэр улстөрч. Боловсролын хувьд Харвард төгсөөгүй, гадаадын их дээд сургуулийн дипломгүй. Гэхдээ улстөрчийн зангараг, төрийн хүний ноён нуруу, монголчуудад хүлээн зөвш өөрөгдөх нэр хүндээрээ хувь илүү “үндэсний бүтээгдэхүүн”. Хэнтийн аймгийн Өмнөдэлгэрээр цоллуулсаар ирсэн ч Б.Бат-Эрдэнийг Монгол даяар танина, мэднэ. Ялангуяа Монголын нийт сонгогчийн 60 хувь нь амьдран суудаг хөдөө орон нутгийнхны хувьд хамгийн ойр, дотно хүн гэдэг нь хоосон магтаал биш билээ. Б.Бат-Эрдэнэ бол Ерөнхийлөгчийн энэ сонгуулийн содон нэр дэвшигч, содон сонголт яах аргагүй мөн. Тиймдээ ч одоогийн Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн хувьд Б.Бат-Эрдэнэ бол МҮАН-аас нэр дэвших М.Энхсайханаас илүү хүчтэй өрсөлдөгч юм.

Ц.Элбэгдорж өмнөх сонгуулиар нийслэлийн сонгогчдын хэдхэн хувийн саналын илүүгээр өрсөлдөгч Н.Энхбаярыг ялж байсан. Харин энэ удаад хөдөө орон нутгийн дийлэнх нь Б.Бат-Эрдэнийг дэмжих магадлал өндөр гэсэн урьдчилсан тандалт бий. Ялангуяа нутаг орон нь уул уурхайн үйл ажиллагаанд “эзлэгдсэн” аймаг сумынхан түүнийг хэл ам хэрүүл маргаантай ч хэрэгжүүлж эхэлсэн “Урт нэртэй” хуулийг санаачилсных нь төлөө сонгоно гэсэн яриа үүнийг батлах биз ээ. Ашигт малтмалын лиценз гэх алга дарам цаасаар ханаа шийрлэх газаргүй, малаа бэлчээх нутаггүй болсон малчдын хувьд алтнаас илүү алга дарам газраа хамгаалж, малчдын эрх ашгийг хамгаалан үг хэлдэг, үзэл бодлоо мөнгөөр худалддаггүй, урваж шарвадаггүй хүнийг ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч хэмээн ойлгон, хүлээн авдаг болсон нь энэ. Одоогийн Ерөнхийлөгчийн хувьд хэлснээ хийх, амласнаа ажил болгож чадах эсэхээ үндсэндээ харуулчихсан. Нийгэмд шударга ёс тогтоох, шүүх, хуулийн шинэчлэл гээд олон том өөрчлөлтийг эхлүүлсэн. Үр дүнг нь дүгнэхэд урт хугацааны тууштай үйл ажиллагаа шаардлагатай. Тиймдээ ч Ц.Элбэгдоржийн бүрэн эрхийн үр дүнг дүгнэхэд дөрвөн жил гэдэг хангалттай хугацаа биш. Ер нь Ерөнхийлөгчөөр ямар ч мундаг, эрч хүчтэй хүн сонгогдсон эхний дөрвөн жилд ажлын үр дүн нь гарахад хэцүү. Харин хоёр дахь бүрэн эрхийн хугацаанд үр дүнгээ үзэх боломж олддог. Харамсалтай нь манай хуулиар Ерөнхийлөгчид хоёр удаа л нэр дэвших, сонгогдох эрхтэй. Үүний дагуу өмнөх Ерөнхийл өгчийн сонгуулиудаар монголчууд Н.Энхбаяраас бусдад нь хоёр дахь боломжийг олгосон байдаг. Харин Ц.Элбэгдоржид энэ удаа яаж хандах нь нэр дэвшиж буй АН-ын эрх барьсан өнгөрсөн нэг жилийн хугацаан дахь бодлого, шийдвэрээс шууд хамаарна. Өмнө нь ч ийм харьцуулалтаар ард түмэн сонголтоо хийж, УИХ-ын сонгуулийн алдаа, оноог тэнцвэржүүлж ирсэн.

Одоогийн манай улс төрд 1997 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеийн “Ардчилсан холбоо” эвсэл дангаараа эрх барьж байсан үеийн нөхцөл байдал бүрдчихээд байгаа. Тэр үед ард түмэн парламент, Засгийн газрыг “Ардчилсан холбоо” эвслийнхэнд өгч, Ерөнхийлөгчөө сөрөг хүчнээс сонгон тэнцвэржүүлэхийг оролдсон. Энэ байдал тав дахь удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар давтагдахыг үгүйсгэх аргагүй юм. Улс төрийн нөхцөл байдал, нийгэмд үүссэн хандлага ч ийм сонголт хийх магадлалыг дэвшүүлж байна. Тиймээс 2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль өмнөх шигээ МАН, АН-ын хооронд болох нь нэгэнт тодорхой. Харин бусад буюу парламентад суудалтай МҮАН, МАХН, ИЗННынхны хувьд хэнийг ч өрсөлдүүлсэн дээрх хоёр намын нэр дэвшигч шиг аль аль талаараа жингийн тухайг дэнжигнүүлж чадахгүй л болов уу.