Өсөлт хөгжилт гэдэг" үл мэддэгээ мэдэх"-ээс эхэлдэг
Скотт цагийг хатуу баримтлахад сэтгэлээ зориулж, үнэхээрийн горим зөвтэй
амьдралыгтуулж өнгөрүүлсэн билээ. Эс тэгэвээс тийм их хэмжээний уран бүтээлийг төрүүлэн
гаргаж чадахгүй байсан бизээ. Түүний хаягаар өдөр бүр,. зузаан зузаан баглаа захидлууд ирдэг
байсан. Тэр бүрд нь хариу бичих нь нозоорлон назгайрч суух лугаа адил бэрх хэцүү хэрэг билээ.
Гэвч тэрээр судалгаа шинжилгээ болон найруулан төгөлдөржүүлэх ажилд нь хэрэг болохгүй
мөнөөхөн Захидлуудад тэр өдөрт нь хариу явуулахыг өдрийнхөө ажил болгож байсан учир нэг
удаа ч эзэнд нь илгээхгүй дутааж байсан удаагүй.
Скотт өглөө бүр 5 цагт босч, өөрөө пийшиндээ гал түлдэг. Сахлаа хусч, хувцас хунараа
сольсны дараа 6 цагийн үед ширээндээ суудаг ажээ. 9 цагаас 10 цагийн хооронд гэрийнхэн нь
цуглаж өглөөний цайгаа уудаг бөгөөд тэр болтол тэрээр өдрийнхөө бичих ёстой төлөвлөсөн
зүйлийнхээ ихэнхийг нь хийдэг ажээ.
Ийнхүү Скотт ядрахаа үл тоон хичээллэж, өргөн мэдлэг биедээ шингээж, урт настай,
гайхамшигтай бүтээлийг хүн төрөлхтөнд бэлэглэсэн билээ. Түүгээр үл барам, тэрээр ямагт
өөрийнхөө чадал хүчгүйг гайхаж ирсэн юм. "Эргэцүүлэн бодоход, би ямагт өөрөө өөрийнхөө бага
гэгээрсэн байдалд зэм өгч ирсэн гэж бодогддог".
Скоттын энэхүү үгэнд чин үнэнчийн агуу утга болон төлөв даруу байдал илэрхийлэгдэж
байна. Хүнд зөв мэдлэг хэчнээн их байхын хэрээр биеэ тоохын сэтгэл нь арилж байдаг бололтой.
Нэгэн коллежийн оюутан "дээд сургуульд сурах ёстой бүхнийг сурч эзэмшлээ" гэж бодоод анги
даасан профессортойгоо салах ёс гүйцэтгэхээр иржээ. Тэгтэл профессор "Би одоогоор мэдлэгийн
эрдэнэсийн хайрцагт хүрэх хаалгыг олж харснаас ер хэтрээгүй" гэж хариулаад тэр оюутныг
ичээсэн гэдэг.
Хөнгөмсөг хүн юмны мөн чанарыг эргэцүүлэн бодолгүй, хагас дутуу мэдлэг олсон
төдийгөөр өөрийн авъяасаар бардамнах гэдэг Харин ухаантаи хүн "Би өөрийнхөө бага мэдлэгтэй
болохыг мэддэгээс цаашгүи" хэмээн улам цааш урагшлахаа хүлээн зөвшөөрдөг ажээ.
Агуу Ньютон хүртэл "Нүдний минь өмнө үнэний онгон их баялаг далаи мэт цалиглаж байвч би
түүний эрэг хавийн дунг түүж цуглуулснаас хэтэрсэнгүй" гэж өгүүлсэн байдаг.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

Нэг тохиосон хувь дахиж ирдэггүй
Амьдралын орчлыг туулах самбаа, эзэгнэх сэхээ

1.Хичээл зүтгэл дотор "гялбаа" бий.
Тохиолдлын учралаас агуу их бүтээл төрж гарах нь нэн ховор. Мэдээж хэрэг, хааяа аз
таарч амжилтанд хүрэх явдал байдаг бизээ. Гэлээ ч үнэнхүү хичээл чармайлт болон чин зүтгэл л
амжилтанд хүрэх цорын ганц бат найдвартай зам билээ.
Байгалийн зураач Вильсоны нэг удаад уран бүтээлээ туурвиж байх үед нь тохиолдсон сонин
явдлын тухай яриа байдаг. Вильсон уламжлал болсон аргаараа нэгэн зураг зурж бараг дуусч
байжээ. Гэтэл тэрээр бийрээ гартаа барьсан чигээрээ хойш ухарч дэлгэцээ харж зогсоод, гэнэт
зураг руугаа ухасхийн очиж үг сүггүй хоёр гурван газар бийрээ хүргэжээ. Энэхүү хамгийн
сүүлчийн үйлдлээр зураг нь гайхалтай сайхан болсон гэдэг. Ийм ур чадвар хэн бүхэнд ч заяагаад
байдаггүй. Өдөр бүрийн тасралтгүй хичээл чармайлт бөөгнөрөн хуримтлагдаж байсан учраас л
бийрийн ганц таталт нэгэн ширхэг зурганд урлагийг амь оруулах бололцоог бүрдүүлжээ.
Хэрэв туршлага дутуу зураач байсан бол гайхамшигтай бүтээлээ дуусгах нь бүү хэл, бүр
дэлгэцээ бийрийнхээ үзүүрээр завааруулж орхих нь мэдээж билээ.
Үнэхээрийн гайхалтай ажил хийдэг хүмүүс ямагт тэвчээртэйгээр ажилдаа шургуу байж, бие
сэтгэлээ хайрлалгүй хичээн зүтгэж байдаг. Агуу их хүмүүс өдөр тутмын эргэн тойрныхоо аахар
шаахар зүйлийг үл тоомсорлож, харин барихын аргагүй асуудалд түүнийг засан сайжруулахаар
хүчээ зориулж байдаг.
Нэг удаа Микеланжелогийн урланд найз нь иржээ. Микеланжело баримлынхаа нэгийг
хуруугаараа зааж найзынхаа урьд нь ирээд явснаас хойш яаж зассанаа хичээнгүйлэн тайлбарлаж
эхлэв. "Энэ хэсгийг зассан юм. Тэр хэсгийг ч бас зүлгэж өнгөллөө. Энэ зураасыг өмнөхөөсөө
зөөллөж тэр булчин товойж байгаагаар гаргалаа. Уруулд нь ч зарим нэг сэтгэлийн хөдлөл гаргаж,
гар хөлд нь бүр хүчтэй шинж байдлыг суулгасан юм"гэжээ.
"За, иймэрхүү аахаар шаахар зүйл надад тийм чухал гэж бодогдохгүй байна..." гэж найз нь
хүзүүгээ гилжийлгэхэд
Микеланжело:
"Мэдээжээр бүр нарийн засвар хийхэд энэ дутагдалтай байж ч магадгүй. Гэхдээ иймэрхүү зүйл
хуримтлагдаж байж гоо сайхан цогцолдог. Өөрөөр хэлбэл гоо сайхан бүрэлдэж бий болоход ямар
ч үл ялиг зүйл чухал байр суурь эзэлдэг" гэжээ.
францын нэгэн зураач "Сэтгэл татагдах л ажил байвал, тэр нь юу ч байсан эцэстээ гайхалтай
сайхнаар бүтэж байдаг учиртай" гэж хэлсэн байдаг. Нэр алдартай зураач болж чадсаны учрыг найз
нь асуухад тэрээр "Ямар ч жижиг сажиг асуудлыг хайхрахгүй орхидоггүй байснаас тэр" гэж
хариулжээ.
Нүд дассан юмны ар өврийг нэвт шувт хардаг төрх
Ямар нэгэн санаандгүй тохиолдлоос том нээлт төржээ гэсэн яриа нэлээд байдаг. Харин
сайтар тунгаан бодож үзвэл огт гэнэтийн зүйл байсан тохиолдол үгүй юм. Гэнэтийн тохиолдол гэж
үздэг зүйлийн ихэнх нь угтаа бол гоц авъяас, хичээл зүтгэлийн үр дүн байдаг.
Ньютон хөл доороо унасан алимны ачаар таталцлын хуулиа нээжээ гэж ярьцгаадаг. Энэхүү яриаг
санамсаргүй тохиолдол том нээлтэд хүргэсний жишээ болгож иш татдаг. Харин Ньютон энэ
хүртэлх урт удаан хугацааны хооронд хүндийн хүчний асуудлаар дагнан хөецөлдөж, байнга
судалгаагаа үргэлжлүүлж ирсэн учраас л нүдний өмнө алим унахыг хараад инерцийн холбогдол
толгойд нь гялс хийж таталцлын хуулийг ухаарахад хүрсэн ажээ.
Байгаль шинжээч Янг бас Ньютонтой төстэй зүйл ярьдаг. Тэрээр хөөсөн бөмбөлөгт
гэрлийн туяа гялалзан тусахыг үзээд гэрлийн интервенцийн онолыг бодож олж тэр нь гэрлийн
туяаны хугарлын үзэгдлийг тайлбарлахын үүд болж өгчээ. Жирийн хүмүүсийн нүдэнд зөвхөн
"гэрлийн аальгүйтэл" гэхээс өөрөор буудаггүй үзэгдлээс шинэ үнэнийг олж гаргаж буй нь тэрээр
удаан жил уг асуудлыг судалж ирснээс болжээ.
Хорвоод агуу хүмүүс хийсвэр асуудлыг л судлан шийдэж байдаг гэхмэтээр ярих ньбий.
Гэвч Ньютон,Янг нарын жишээнээс харахад оилгогдож буйчлан, тэд хэнд ч энгийн санагдах юмс
үзэгдлийг маш сайн ажиглаж, тэнд нуугдаж буй чухал утга санааг барьж авдаг. Мэдээжийн байдаг
л юмс үзэгдлийн цаана байгаа мөн чанарыг гүн гүнзгий ойлгож чаддагт агуу хүний агуу хүн болох
хамгийн гол учир начир байдаг бололтой.
" Ухаантны нүд толгойдоо байдаг"
Ажиглах чадварын сайн муугаас хүн хүн янз янз байна. Анхаарах чадвараар алмай хүн
"ойгоор явлаа ч түлээ олж хардаггүй" гэсэн росын зүйр үг байдаг юм. Эртний Израйлын ухаантан
Соломон "ухаантны нүд толгойдоо байдаг, мунхаг хүн мухар сохор явдаг" гэжээ.
Бас Самуэль Жонсон, Италиас дөнгөж буцаж ирсэн жентельменд хандаж :Миний суудаг
Хамстедт гудамжинд (Лондонгийн нэгэн гудамж, урлагийнхан олноороо суудаг)
амьдардаг хүмүүс дотор ч европ руу аялалд хошуурагчдаас эрдэмтэн хүн илүү олон байдаг юм
шүү" гэжээ. Ерөөс хүний сэтгэл нүдтэй адилхан гайхалтайгаар юмс үзэгдлийг харж нэвтэрч
чаддаг. Хөнгөн хуумгай сэтгэдэгхүнд юу ч харагддаггүй харин ухаантай, гүнзгий ухаарч ойлгох
чадвартай хүн нүдний өмнө юмс үзэгдэл рүү гүнзгий нэвтэрч түүний цаад мухарт буй үнэнд тулж
хүрдэг ажээ.
Галилейгээс өмнө ч оосорны үзүүрт уясан туухай савлахыг харсан хүмүүс олон. Гэвч энэ
баримтын хичнээн чухлыганхаарсан хамгийн анхны хүн нь Галилей байлаа.
Нэг удаа Пизагийн их сүмийн манаач дээврээс өлгөсөн чийдэнгийн тоосыг арчаад, чийдэнг
савлуулж орхиод явжээ. Тэр үед 18 настай байсан Галилей чийдэн савлаж байхыг анхааралтай
ажиглаж түүнийг цаг хугацааны хэмжүүрт хэрэг болох болов уу гэж бодож эхлэсэн байна. Түүнээс
хойш тавин жил судалгаа хийн хүч чармайлт гаргасны үр дүнд тэрээр цагийн дүүжмэг бүтээжээ.
Түүний нээлт бидний амьдрал болон физикийн шинжлэх ухаанд томоохон
зүйл болсон юм.
Бас Галилей, тохиолдоор Нидерландын нүдний шилчин алс холын юмыг ойроос харж
буй мэтээр хардаг хэрэгсэл бүтээж түүнийгээ Морис гүнтэнд өргөн барьжээ гэсэн яриаг
тохиолдлоор сонсчээ. Галилей тэрхүү хэрэгслийн бүтцийг сэтгэж, удалгүй холын зайн дуран авай
бүтээв. Түүний ачаар орчин үеийн одон орон судлалын анхны алхам хийгдсэн билээ.
Хэрвээ Галилей үзсэн харсан зүйлээ сэтгэж ухааралгүй, бусдын яриаг хүртэгч төдий байдлаар
сонсож суудаг хүн байсансан бол иймэрхүү нээлт огт гарахгүй гэдэг нь маргаангүй юм.
Хоёр мянганыг элээж байж цэцэглэх цэцэг ч бас байдаг Гүн гүнзгий анхааралтай ажиглаж сэтгэдэг
хүмүүс ухаалаг нүдээр юмс үзэгдлийг нэвт шувт хардаг учир ердийн жирийн үзэгдлээс ч чухал
утга санааг сугалж гаргаж чаддаг .
Колумб шинэ тив нээхээр урт удаан аян замд гарсан авч зорьсон тив нь тийм амархан
үзэгдсэнгүй. Далайчид сэтгэл дундуур болж, хөлөг онгоц дотор таагүй уур амьсгал дэгдэж эхлэв.
Нэгэн өдөр Колумб хөлөг онгоцны хойт хавьд далайн ургамал урсаж явахыг олж харжээ. Энэ нь эх
газар ойрхон байгаагийн тэмдэг аж. Тэрээр далайн энэхүү өчүүхэн ургамлын ачаар эрж хайж явсан
шинэ тив нь ойрхон байна гэдгийг хөлгийн багийнхандаа итгүүлж, үймээн самуун гарахыг
урьдчилан зогсоосон гэдэг.
Иймэрхүү баригдахтай үгүйтэй , өчүүхэн жижиг зүйл ч үнэхээрийн их хэрэг болох
тохиолдол олон байдаг. Тиймээс бизнесийн тухайд ч, урлаг, шинжлэх ухааны тухайд ч, бас бусад
салбарт ч жижиг сажиг зүйлийг нарийвчлан ажиж байх нь амжилт олохын нууц болдог.
Хүний мэдлэг гэдэг жижиг баримтуудын цуглуулгаас өөр юу ч биш. Олон үеийн турш
хүмүүс аахар шаахар мэдлэгийг цуглуулан хурааж ирсэн билээ. Ийм мэдлэг хийгээд туршлагын
тасархай цугларсаар удалгүй агуу том пирамидыг барьж босгосон юм.
Эхэндээ тийм ч чухал гэж тооцогдоогүй зүйл алсдаа маш том үүрэг гүйцэтгэх болсон жишээ ч
олон бий.
Эртний Грекийн математикч Аполлониус тэр үедээ конусын
огтлолцлыгтодорхойлчихоод байв. Гэвч энэхүү тодорхойлолт хоёр мянган жил хэмээх үнэхээрийн
ухаан алдам хугацааны дараа л далайн аяллын технологит хэрэглэгдэх болсон билээ. Үүнтэй адил
эртнээс нааш олон математикч шулууны болон гадаргуутай холбоотой олон хийсвэр онолыг
батлахын тулд чөмгөө дундалж байлаа. Өнгөц хүмүүсийн нүдэнд тиймэрхүү судалгаа огт ашиггүй
зүйл хэмээн бууж байсан байж магадгүй юм. Гэвч тэдний байнгын хичээл зүтгэл байгаагүй бол
одоо үеийн нээлт ер нь байх байсан болов уу даа.
Мянган жилд ганц тохиох учралыг амьдруулах самбаа
Америкийн эрдэмтэн, улс төрч Бэнжямин Франклин аянгын эх бие нь цахилгаан болохыг
туршлагаар баталжээ. Гэвч тэр үед хүмүүс "энэ чинь чухам юунд хэрэг болох юм бэ" хэмээн
шоолжээ. Тэгэхэд Франклин: "Хүүхэд ямар хэрэгтэй юм бэ гэж асуух нь уу? Одоо хүүхэд ч гэлээ
тун удахгүй гайхамшигтай хүн болохыг хэн байг гэх вэ"гэж хариулжээ.
Италийн биологич Гарбани яст мэлхийн хөлийг төрөл өөр металлд зэрэг хүргэхэд булчин
ньтатвалздаг болохыгтогтоожээ. Гэвч тэр үед энэ бол онцын хэрэгцээгүй зүйл гэж үзээд, тэнд
цахилгаан Дамжуулах технологийн үүсэл оршиж буй гэж төсөөлсөн хүн байсангүй.
Хүмүүс газрын гүнээс ус хутгаж, тээрэм хөдөлгөж, үйлдвэрт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж,
усан онгоц, машин давхиулна. Энэ бол халууны улмаас тэлэгдсэн усны дуслын хүч, өөрөөр хэлбэл
уур ашиглагдсны үр дүн юм. Металл данхны амнаас уур савсаж гарах нь бидэнд хэзээний дассан
үзэгдэл билээ. Гэвч нарийн бүтээгдсэн механизмын дотор энэхүү уурыг ашиглавал хэдэн зуун
мянган морины хүчээр тооцогдох их хүчийг гаргадаг ажээ.
Мэдээллээс үзэхэд Лондонд хоригдож байсан Маркиз Уста халуун ус хийсэн савны таг
хол шидэгдэхийг хараад тохиолдлоор уурны хүчийг анхаарч эхлэсэн гэдэг. Тэрээр өөрийн
ажиглалтын үр дүнг "Нээлтийн эрин" (Century of Invention) хэмээх номондоо нэгтгээд хэвлүүлсэн
юм. Энэ ном хэсэг хугацаанд судлаачдын гарын авлага байж, удалгүй нэр бүхий эрдэмтэд судлан
уурын хөдөлгүүр бүтээсэн билээ.
Ньюкомены уурын хөдөлгүүр Глазгогийн их сургуульд хадгалагдаж байсан ба түүнийг
засварлахыг Уатт гэгчээс гуйжээ. Энэхүү гэнэтийн тохиолдол түүнд мянган жилд ганц тохиох
шанс олгосон гэдэг.Юу гэвэл тэрээр энэ хөдөлгүүрээс санаа авч, бүхий л амьдралаа зориулж байж,
өндөр чадвахитай уурын механизм бүтээж чадсан билээ.

З.Биеэ даан алхах хүнд ялах боломж олддог.
Бололцоог барьж авч, тохиолдлын учралыг ямар нэг зорилготойгоор ашиглаж явах нь амжилтын
нэг томоохон нууц юм. Жонсон гоц авъяасын хүчийг "өргөн салбарыг элгэндээ тэврэх агуу оюун
санаа гэнэт учрах тодорхой чиглэлийг ч эзэмдэх чадвартай байдаг" гэж тодорхойлжээ. Өөрийн
хүчээр гарцаа сэтлэж нээе гэх хүнд түүнд тохирох бололцоо заавал гарч ирдэг. Ойр хавьд боломж
байхгүй байлаа ч түүнийг өөрийн хүчээр бий болгож болдог ажээ.
Шинжлэх ухаан, урлагт маш том бүтээл туурвигчид бүгдээрээ л их сургуульд сурч музей,
галерей сэлтэд орж чадах боломжтой орчинд амьдарч байгаагүй. Агуу их технологич, зохион
бүтээгч нар заавал мэргэжлийн эрдэм шинжилгээний байгууллагад боловсрол олсон байх албагүй.
Ийм болохоор тав тухтай байгууламж, тоног төхөөрөмжөөс илүү,харин бүр хэрэгцээ л нээлтийн эх
бөгөөд, бэрхшээл зовлон агуу их үр дүнг төрүүлэхийн үнэн сургууль байдаг
гэж хэлж болох юм.
Шилдэг судлаачдын дотор үнэхээрийн ердийн багаж хэрэгслээс өөр юмгүй хүмүүс олон
байжээ. "Муу дархны багаж их" гэж үг бий. Гайхамшигтай үр бүтээл төрүүлэх нь багаж зэвсгийн
сайн мууд биш, тэр хүний өөрийнх нь боловсронгуй технологи болон хичээл
чармайлтад оршино.
Английн нэгэн алдарт зураач өнгө будгийн зохицолд гайхамшигтай авъяастай бөгөөд
түүний нууцыг асуухад "би зургийн хэрэгсэлдээ толгойгоо хольж нийлүүлдэг юм" гэсэн гэдэг.
Шотландын эрдэмтэн Фергсон жирийн ганц тонгорго барьж суугаад гайхал төрүүлмээр нарийн
хийцтэй модон цаг зэргийг бүтээсэн ажээ. Хэн гуайд ч ганц тонгорго байдаг боловч тэр бүр түүн
шиг юм бүтээдэггүй.
Химич Блейк ус хийсэн тогоо, хоёр ширхэг "халуун хүйтнийг хэмжигч"-ийг ашиглаж
нээлт хийжээ. Гэрлийн найрлага болон өнгөний гарлыг нээсэн Ньютон ч призм, линз, нэг ширхэг
нимгэн цааснаас өөр хэрэгсэлгүй байсан билээ.
Олон тооны нээлтээрээ шинжлэх ухааны хөгжилд гавьяа байгуулсан Урастоны ажил руу гадаадын
нэртэй эрдэмтэн сураглаж очоод судалгааны ажлын өрөөгөө үзүүлээч гэж хүсчээ. Урастон
жижигхэн кабинетад зочдыг дагуулж очсон бөгөөд түүний ширээн дээр хуучин цайны гүц байх ба
дотор нь энгэрийн цагны нүүрний шил хоёр гурван ширхэг болон шалгах цаас, жижигхэн сорогч
(химийн туршилтын багаж, гаазны дөлөнд агаар соруулахын тулд шулуун өнцгийг махийлгасан
металл сав) зэрэг байлаа. Тэрээр эдгээр багажийг хуруугаараа заагаад:"Миний судалгааны өрөө
бүхэлдээ байгаа энэ дээ" гэжээ.
Нэгэн алдартай зураач галын шилээврийн хугархай, пүнзний хаалга хоёроор бийр,
дэлгэцээ орлуулж байжээ.
Зураач Бьюк залуудаа жижиг өрөөнийхөө ханан дээр цэрдээр зураг зурж дасгал хийдэг
байв. Бэнжамин Вестийн хамгийн анх хэрэглэж байсан бийр нь, тэрээр өөрөө муурны сүүлний
үсээр хийсэн эд байжээ. Франклин хоёр ширхэг мод болон торгон алчуураар „цаасан луу ,, хийж
түүнийгээ хөөргөн аянгын үүлнээс цахилгаан хүлээж авч чаджээ. Вутт, нас барсан хүний шарилд
задлан шинжилгээ хийхийн өмнө судсанд нь тариа хийдэг тариурын нэгэнт хэрэглэчихсэн хуучин
хэрэгсэлий гэмчээс нь гуйн авч ашиглаж анх уурын тэрэгний загвар хийсэн гэдэг. Иймэрхүү
жишээг тоолж баршгүй.
Залуу цагийн гэнэтийн учрал нэг насны чиг болох учир бий
Өчүүхэн, өдөр тутмын явдал судалгааны ажлын шалтгаан хийгээд дуудлага болох
тохиолдол олон байдаг. Мэдээж хэрэг, уг хүн соргогоор тэрхүү боломжийг шүүрч ашиглаж чадвал
шүү. Физикч Фарадей ном хавтаслагч байхдаа архины ганц шил ашиглаж цахилгааны туршилтыг
анх хийжээ.Жирийн ажилчин хүн шинжлэх ухаанд зориглох нь нэлээд содон явдал боловч, түүний
шалтгаан өчүүхэн бага зүйлээс улбаатай байлаа. Нэг удаа Фарадей нэвтэрхий толь бичигний
хавтасхийж байсан өгөөд тэнд "цахилгаан" гэсэн бүлэг байхыг санаандгүй анзаарчээ.
Сонирхолтой байсан тул тэр хэсгийг байн байн уншдаг байсан бөгөөд тэднийд хааяа вангийн
шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн гишүүн нэг хүн ирдэг байлаа.
Тэрээр ажилчин залуу цахилгааны асуудал сонирхож байгааг мэдэж хүрээлэн дээрээ
очиж лекц сонсох боломж олгожээ. Тун удалгүй Фарадей тийш очиж, эрдэмтэн Дейбийн
цахилгааны тухай лекцэнд суусан байна. Тэрээр лекц тэмдэглэсэн дэвтрээ түүнд үзүүлтэл Дейби
түүний тэмдэглэл шинжлэх ухааны хувьд яв цав зөв болсныг анзаарчээ. Тэр үед Фарадейг ердийн
л ажилчин хүн гэдгийг сонсоод бүр ч гайхсан гэдэг.
Фарадей шинжлэх ухааны судлалд сонирхолтой гэдгээ илэрхийлэхэд нь Дейби энэ бодлоо
орхихыг түүнд ятгаж байсан удаатай. Гэвч нэг мэдэхэд залуу хүүгийн эргэлт буцалтгүй халуун
хүсэлд цохигдож, түүнийг туслахаа болгон вангийн шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн ам бүл нэгэн
гишүүнээр нэмэгджээ. Дейби ч өөрөө, угтаа эмийн санчийн шавь байсан бөгөөд түүний бүтээл
ийнхүү Дейбигээс дутахгүй ухаалаг, ном хавтаслаач залуу Фарадейд
уламжлагдсан ажээ.
Францын эрдэмтэн Кюбиэр туйлын зөв тодорхой, няхуур, шургуу, ажиглах хараа бүрдсэн
хүн байв. Байгалын шинжлэлд татагдсан шалтгаан нь хүүхэд байхдаа Вьюхоны бичсэн нэг номтой
учирсан явдал байлаа. Тэрээр уг номын зургийг буулган авч, номонд тайлбарласан ёсоор өнгөөр
будаж хичээллэсэн ажээ. Бас сургуулийнхаа багшаас Линнерын "System of Nature" номыгбэлгэнд
авсан бөгөөд эл ном тэр цагаас хойш арав гаруй жилийн турш түүний ширээний ном байсан гэдэг.
Кюбиер 18 настайдаа Норманж мужид айлд гэрийн багшаар очсон байна. Тэднийх далайн эрэг
хавьд байсан тул гайхамшигт далайн амьтдын амьдралын хэв маягийг бүр ойрхноос ажиглаж
чадах болжээ. Нэг өдөр элст эргээр зугаалж явтал нэгэн наймаалж усны захад хэвтэж байлаа.
Тэрээр тэрхүү ховорхон хэлбэртэй амьтныг сонирхож түүнийг задлан үзье хэмээн гэртээ авч
иржээ. Ийнхүү зөөлөн биет амьтны судалгаа нь эхлэсэн түүхтэй. Энэ судалгаагаараа тэрээр сүүлд
нь өндөр алдар хүндэд хүрсэн билээ.
Кюбиер судалгаандаа хэрэг болох нэг ч гарын авлагатай байсангүй. Гагцхүү их байгаль
гэгч агуу их сурах бичиг тийнхүү хуудсаа нээгээд түүнийг хүлээж байсан байна. Тэрээр нэгд
нэгэнгүй няхуур ажиглах чадвараа соргог ашиглаж одоогийн далайн амьтдын анатоми болон
чулуужилт хоёрыг харьцуулсан судалгаагаа үргэлжлүүлсээр гурван жилийн дараа далайн амьд
амьтдын цоо шинэ системийн хуулийн үндсийг тавьсан билээ. Энэ судалгааныхаа ачаар залуу
биологич Клобиерын нэр удалгүй дэлхий дахины анхаарлыг татах болсон гэдэг.

4 Аз жаргал чиний гар хүрэх газарт чамайг хүлээж буй
Дахин давтан хэлж буйчлан биднийг аварч туслах нь тохиолдлын хүчин бус, хатуу
тогтсон зорилгодоо хандаж тэвчээртэй шургуу урагшлах явдал л юм. Зориг зүрх муутай, залхуу
хүн, бас зорилгогүй сэлгүүцэх хүнд ямар ч аз жаргал хүртэл утга учиртай байдаггүй. Тэдний
нүдний өмнүүр бололцоо жирэлзэн өнгөрлөө ч түүний утгыг ч ойлголгүй үүлгэртэн байсаар хараа
алдан хоцордог юм.
Нөгөө талаар, аз жаргалын охин тэнгэрийг тэвэрч тогтоое гэж анаж байгаад дайрвал
заавал ч үгүй гайхмаар амжилт олж магадгүй. Боломж ямагт бидний гар хүрэх газар хүлээж буй.
Гагцхүү хэргийн гол нь түүнийг сэргэг барьж авч гүйцэлдүүлэхийн тулд урагшаа алхаж чадах уу
үгүй юу гэдэгт байдаг.
Вутт тооцоолуур зохион бүтээхийн хажуугаар хими болон физик судлаж, Швейд будагчнаас
герман хэл сурсан гэдэг. Уурын хөдөлгүүрт машин зохион бүтээсэн Стифсон нүүрсний уурхайд
машин барингаа ээлжгүй шөнөө тоо бодлого, Геометр үздэг байлаа. Үдийн ундны өчүүхэн
чөлөөндөө нүүрсний тэрэгний тэвшийг самбарын оронд хэрэглэж ,цэрдээр тоо бодлогын дасгал
хийдэг байсан гэдэг.
Физикч Дальтоны хувьд хичээл зүтгэл гэдэг бага наснаасаа биедээ эзэмшсэн амьдралынх
нь хэвшил байлаа. Тэрээр ердөө арван хоёрхон насандаа хөдөө тосгоны сургуульд багшилж
байжээ. Өвөл хичээлтэй, зун нь эцгийнхээ тариан талбайд ажиллана. Эрхэмсэг санваартны гэр
бүлд төрсөн хэдий ч тэрээр найзуудтайгаа ямагт мөнгөөр дэнчин тавих хүртлээ эрдмээр өрсөлддөг
байв. Нэгэн удаа түвэгтэй асуудлыг амжилттай шийдэж, тоймгүй их мөнгө гартаа хийсэн ч тэр их
мөнгөөрөө өвөл хэрэглэх лаа худалдан авч бэлдсэн гэдэг.
Дальтон нас барахаасаа нэг хоёр өдрийн өмнөхөн хүртэл үзэгдэл зүйн хуулийг үргэлжлүүлэн
судалж байсан бөгөөд бүхий л амьдралдаа хурааж бөөгнүүлсэн ном судар нь хорин түм давсан
гэдэг.

Мунхагийг агуу болгон хувиргахад "ганц цаг"ч нөлөөтэй
Багахан цагийг ч дэмий үрэлгүй байнгын хүчин чармайлтаа ҮРгэлжлүүлж байвал хуран
хуримталсаар том үр дүнд хүрдэг. Өдөр бүр ганц цаг ч бай, зорилго үгүй өнгөрөөж байгаа хормыг
ямар нэгэн ашиг тустай зүйлд хандуулж үзэх нь сайн. Тэгвэл жирийн, ердийн чадвараас илүүгүй
хүн хүртэл заавал нэгэн эрдэм зэргийг төгөлдөр эзэмшиж чадах болно. Ингэвэл ямар ч мэдлэггүй
хүн хүртэл арван жил хүрэхгүй хугацаанд замаа өөрчлөх хүртэл асар мэдлэгтэй агуу хүн болон
хувирах нь лавтай.
Цаг хугацаа бол сурвал зохих үнэ цэнтэй мэдлэгийг хурааж, аихалтай итгэл, зоригийг
төрүүлж, сайн дадал заншлыг биедээ эзэмшихийн тулд л зарцуулагдах ёстой зүйл билээ. Үр жимсгүй
амьдралаар цагийг барахыг өршөөж боломгүй.
Эмч Мейсон Гүүд хүн үзэхээр Лондонгийн гудамжаар морин тэргээр давхиж явахдаа хүртэл жуузан дотор
эртний Ромын яруу найрагчийн шүлгийг орчуулсаар байсан гэдэг. Дарвин мөн адил морин тэргээр
өвчтнүүдийн гэрийг тойрч байсан бөгөөд тэмдэглэлийн цаасыг барьж алхлан толгойдоо орж ирсэн санааг
тэр дор нь тэмдэглэж авахаар хичээж байжээ.
Чарльз Барней франц болон итал хэлийг шавьдаа хөгжим заахаар явах замдаа мориныхоо эмээл
дээр сурч, яруу найрагч Кирк Вайт грек хэлийг ажиллаж байсан хуулийн товчоондоо очих, буцах замдаа
эзэмшжээ. Америкийн хэл шинжлэлч Элихю Варрит "миний амжилтанд хүрсэн нь гоц авъяас бус. Өдөр бүр
өчүүхэн бага цагийг ч болов үр ашигтай өнгөрөөснийх" гэж өгүүлсэн байдаг. Тэрээр амьдралын хэрэгцээгээ
дагаж металлургийн ажилчнаар ажиллах явцдаа эрт эдүгээгийн арван найман хэл, европын хорин хоёр аман
аялгууг төгс эзэмшсэн ажээ.

"Цаг хугацаа гэдэг арилж үгүй болдог зүйл,арилж үгүй болохын нүгэл нь бидэнд буй"
Цаг хугацаа гэдэг арилж үгүй болдог зүйл, арилж үгүй болохын нүгэл нь
бидэнд бий. Оксфордын нэгэн коллежийн цаг дээр сийлсэн энэхүү гайхамшигтай үг шиг залуу хүмүүсийн
хүмүүжил сахилгад тохиромжтой үг үгүй юм. Мөнхийн энэ ертөнцийн үнэн дотор, өчүүхэн бага цаг хугацаа
л бидний чөлөөтэй шийдлийн мэдэлд байдаг. Тэгээд хүний амьдралтай адилхан, цаг хугацаа ч гэсэн өнгөрч
орхивол дахиад дуудан эргүүлж болдоггүй. Санваартан Жексон: "Хорвоогийн эд баялгийн тухайд бол урьд
нь ужид самуунд байдгаа барлаа ч гэсэн ирээдүйдээ арвилан хэмнэлтэд шамдаж чадвал түүгээрээ тэнцээд
авч магадгүй юм. Харин "өнөөдөр дэмий үрсэн цагийг маргаашийн цагаар зээлдэж нөхье" гэж хэн хэлж
чадах юм бэ?" гэжээ. Цаг хугацаа гэдэг ховор чухал өмч юм. Өнгөрсөн үеийн суут хүмүүс бүгдээрээ цагийг
үр ашигтай ашиглаж баялаг сэтгэлгээ болон амжилт бүтээлийг төрүүлж, тэрхүү эрдэнэсийг хойч үеийн
бидэнд үлдээж өгсөөр ирсэн билээ. Амжилт олох хүртлээ асар их цаг хугацааг тэвчин элээж, хичээн
зүтгэсээр ирсэн хүний жишээ цөөнгүй байдаг. Ньютон "Он дарааллын бичиг" бүтээлээ өөрийн санаандаа
хүртлээ арван таван удаа засварлан бичиж, түүхч Гибон "Өөрийн намтар"-ын гар бичмэлээ 9 дахин зассан
гэдэг. Хьюм "Англи улсын түүх" бүтээлээ бичиж байхдаа өдөрт 13 цаг ширээндээ суудаг байжээ.
Монтескью өөрийн бүтээлийн тухай найздаа ярихдаа: "Чи энэ номыг хоёр гурван цагийн дотор уншаад
дуусгаж магадгүй. Харин туүнийг бичихээр адгаж суух үеийн миний алжаал ядаргаа гэдэг толгойны үс цайх
шахуу бэрх зүйл байсан юм шүү гэжээ
Сэтгэлдээ орж ирсэн санаа, үзэж сонссон бодит баримтыг зайлшгүй бичиж тэмдэглэж үлдээдэг
заншлыг эзэмших хэрэгтэй. Ингэвэл хүчтэй сэтгэгдэл санаанд тод үлдэж, чухал зүйлийг марталгүй авч
хоцордог. Бэкон олон тооны гар бичмэл үлдээгээд эцэслэсэн бөгөөд түүнийгээ "бүтээлдээ хэрэглэхээр
бичиж тэмдэглэж авсан санаанууд" гэж гарчигласан байжээ.
Пай Смитт залуу байхдаа эцгийнхээ хамтаар номын үйлдвэрт очиж үзэж байсан бөгөөд тэр цагаас эхлэн
өөрийнхөө уншсан номын чухал хэсгийг товчлон авч, өөрийн шүумж сэтгэгдлээ ч бичиж буулгах заншилтай
болжээ. Тэрээр бүхий л амьдралдаа материал цуглуулахад идэвхийлж ирсэн бөгөөд "цаг ямагт суралцаж,
урагшилж, мэдлэг хуримтлуулж байх" гэж намтар бичигч хүнд ахадмаар шахам мэрийн чармайгч байлаа.
Ийнхүү бичиж тэмдэглэсэн дэвтэр нь зохиол бүтээл туурвихын сацуу эрт эдүгээгийн хэрэг явдлын гайхам
эрдэнэсийн агуулах болох нь дамжиггүй.
Нэрт эмч Жон Хантер ой тогтоох чадвараа муудахаар тэмдэглэл хийж нөхөж байсан бөгөөд
тэмдэглэл хийхийн ач холбогдлыг тайлбарлаж:"Санаандаа орсноо болон үзсэн харсанаа бичиж тэмдэглэж
авах нь худалдаачин хүн эд бараандаа тооллого хийхтэй адил юм. Түүнийг хийхгүй бол өөрийн дэлгүүртээ
юу байгаа, юу байхгүйг огт мэдэхгүйтэй адил биз дээ" гэжээ.

5.Итгэл хүч болдог
Бусдад хүлээн зөвшөөрөгдөлгүй байсаар халуун чулуу долоосон хүн аггуу хүмүүсийн дунд олон.
Гэвч агуу хүн, бусдын үнэлэлт сэлтийг тийм ч ихээр тоодоггүй. Өөрийнхөө хувь нэмрийг чин үнэнчээр
гүйцэтгээд сэтгэл нь ханавал, тэдний хувьд зүйрлэшгүй баяр хөөр болж байдаг. Вильям Харвей цус биеийн
дотор эргэлдэж байдаг гэсэн баримтыг анх нээсэн эмч билээ. Тэрээр энэхүү тайлбарыг нийтэд зарлах
хүртлээ найман жил гаруй судалж, бэрх төвөгтэй туршилтыг дахин дахин хийж өөрийнхөө нээлтийн зөв
болохыг баталсан юм. Гэлээ ч тэрхүү тайлбар тэр цагийн эрдэмтдийн ертөнцөөс улангассан эсэргүүцэл
хүлээнэ гэдгийг тэрвээр багцаалдаж байсан бололтой. Харвей удалгүй өөрийн нээлтийг нэг ном болгон
нийтлэв.
Тэрхүү илтгэл хэллэг нь хүртэл эеврүү агаад илтгэлийн гол утгыг хялбар тайлбарлаж, сэнхрүүлэх
чадвараар баялаг байв. Гэсэн хэдий ч түүнийг зөвхөн тохуурхлын дуу хоолой хүлээж авсан юм.
Түүний тайлбар нь галзуу солиотой луйварчны чалчаа үг гэж тооцогдон зүйл дуусчээ.
Хэсэг хугацаанд Харвейн тайлбарыг дэмжих хүн нэг ч гарсангүй. Түүний чихэнд хүрч буй бүхэн
нь доромжлол, доог тохуу л байлаа. Тэрээр эртнээс нааш гүн хүндэтгэн үзэж байх ёстой анагаах
ухааны сүр хүчинд эргэлзээ төрүүлсэн мунхаг мугуйд этгээд хэмээгдэж, түүний тайлбар Библийн
судрын бишрэл итгэлийг эвдэж, ёс суртахуун хийгээд шашин шүтлэгийн үр үндэс сэлтийг ч
эвдлэх зүйл хэмээн буруутгагдсан байна.
Харвей эмчийн ажлаа ч санаснаараа хийж чадахгүй болов. Найз нөхдийн ихэнх нь
түүнийг орхин оджээ.
Түүнээс хойш нэлээд хэдэн жилийн дараа сэтгэлгээний сайн мууг ялгадаг хүмүүсийн
дунд түүний тайлбар бага сагаар анхаарал татаж эхлэсэн байна. Харин цусны циркуляци шинжлэх
ухааны батлагдсан үнэн болж, нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдөх хүртэлээ хорин таван жил
шаардагдсан билээ.

Бодоод суулгуй туршаад уз
Харвейгээс дутахгүй халуун чулуу долоосон нь цэцэг өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх
аргыг нээж, түүнийгээ хүмүүст түгээн дэлгэрүүлэхийг хүссэн Эдвард Женнер билээ.
Тэр цаг үед, хэзээний үхрийн бодоо өвчин байдаг нь мэдэгдэж, Женнерийн төрсөн нутгийн
саальчин хүүхнүүдийн дунд" үхрийн бодоогоор өвчилсөн хүнд цэцэг өвчин тусдаггүй" гэсэн яриа
өргөн тархсан байлаа. Харин анагаах ухааны ертөнцөд тэрхүү тайлбар ор үндэсгүй, дэмий
ярианаас хэтрэхгүй хэмээн нэгэнт шийдэгдсэн, хэн ч тэрхүү үнэнийг баталж үзье гэсэнгүй.
Женнер ч тэрхүү асуудалд анхаарлаа хандуулах болсон нь тохиолдлын учралаас болсон ажээ.
Залуудаа тэрээр Содбелид эмчийн туслагч болж эрдмийн ажилдаа шамдаж байсан бөгөөд, тэнд
тосгоны нэг охин хааяа үзүүлэхээр ирдэг байлаа. Эмч түүнийг цэцэг өвчтэй гэж оношлоход сайхь
охин гайхсан мэт хүзүүгээ гилжийлгээд "Цэцэг өвчин гэжүү?,тийм учиргүй байх аа. Яагаад гэвэл
би, үхрийн бодоо өвчин тусч байсан удаатай юм чинь" гэжээ.
Охины үг Женнерийн зүрхийг зүүгээр хатгах мэт болов. Тэгээд тэрхүү асуудлыг шууд
судлан шинжлэхээр шийдэж, ажиглалтаа хийж эхэлжээ.
Женнер үхрийн бодоод, хүнийг цэцэг өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ямар нэгэн зүйл байгаа юм
биш биз гэсэн санааг хамтрагч эмч нартаа хэлсэн байна. Гэвч цаадуул нь эл саналыг нь сонсоод
инээлдэж байсан төдийгүй, бүр тийм үл гүйцэлдэх тайлбар дэгдээгээд хамтран зүтгэгчдээ эвгүй
байдалд оруулаад байх юм бол эмчийн ертөнцөөс хөөхөөс өөр аргагүй гэж түүнийг буруутгаж
байв. Түүний дараа Женнер Лондон явж, нэрт эмч Жон Хантерт очиж шавь оржээ. Тэр явдал
түүний хувьд туйлын азтай хэрэг байв. Хантерт өөрийн бодлоо ярихад тэрхүү нэрт анатомич:
"Бодоод суугаад байлгүй, туршаад үзэгтүн. Харин тэвчээртэйгээр, бат ноттой хийж үзэх нь чухал
шүү" гэжээ.
Женнер энэхүү чин сэтгэлийн үгэнд зоригжсон байна. Шинжлэх ухааны судалгааны утга
чанар чухам юу вэ? гэдгийг Хантерийн үгийг сонсч байж гүн гүнзгий мэдсэн ажээ.
Тэрээр нутагтаа буцаж ирэв. Эмчийн ажлаа хийхийн хамт, хорин жилийн турш цэцэг
өвчнөөс сэргийлэх судалгаагаа үргэлжлүүлсэн ажээ. Тэрээр өөрийн нээлтийнхээ зөв гэдэгт итгэж
байснаас гадна, хүүдээ гурван удаа вакцин тарьж туршив.
Ингээд удалгүй судалгааны үр дунгээ дэлгэрүүлэх цаг ирлээ. Женнер хорин гурван хүнд
урьдчилан сэргийлэх туршилт хийн амжилт олж, цэцэг өвчний халдвараас сэргийлж чаджээ.
Түүнийгээ далан хуудастай ном болгон нарийн тодорхой сийрүүлж, 1798 онд гаргажээ. Цэцэг
өвчний вакцины тухай нэн тодорхой ойлголттой болж эхэлсэн нь 1775 он гэвэл хорь гаруй жилийг
энэ судалгаанд зориулсан байна.

Хөндийн замаар алхаж яваа мэт чимээгүйхэн амьдрал
Женнерийн нээлт яаж байж хүлээн зөвшөөрөгдөх болов? Эхлээд үл ойшоогдож, тун удалгүй яс
хугарам эсэргүүцлийн үгсээр булагдаж байв. Цэцэг өвчний вакцины үр ашгийг тайлбарлаж
түүнийг дэлгэрүүлэхээр Лондонг зорьсон Женнер тэр цагийн анагаах ухааны ертөнцөөс хоосон ам
өмхөж, гурван сар шахам дэмий чармайлт гаргавч тэр болгондоо нутаг орондоо буцахаас өөр
замгүйд хүрдэг байлаа.
Түүгээр зогсохгүй Женнерийн эрмэлзлэл хүмүүсийн дунд гуйвуулагдан тархаж, хов жив
хийгээд гүтгэлгээр гутаагдаж байв. "Тэр муу золиг, үхрийн сүүнээс гардаг өвчний нянг хүний
биенд суулган, хүнийг "адгуус мал" болгон тамд унагаахаар зэхэж байна гэнэ" гэж байлаа. Малчид
вакциныг "шулмын нэг төрлийн увидас" хэмээн эсэргүүцнэ. Вакцин хийлгэсэн хүүхэд "царай нь
үхэр шиг болж хувирдаг гэнэ", "дух нь хавдаад эвэр ургадаг гэнэ", "дуу хоолой нь хүртэл үхэр
мөөрч байгаатай ав адилхан болдог гэнэ" гэх мэт эцэс төгсгөлгүй цуу яриа энд тэндгүй тархжээ.
Нэг тосгонд хамгийн анх Цэцгийн вакцин хийлгэсэн эрэгтэй хүнийг гадаа явж байхад тосгоны
хүмүүс чулуу нүүлгэж, гэр лүүгээ зугатааж орохоос өөр аргагүй болж байсан гэнэ.
Гэлээ ч Женнерийн аргад лавтай үр өгөөжтэй зүйл байсан тул, ийнхүү эсэргүүцлээс
хамааралгүй цэцгийн вакцинд итгэдэг хүмүүсийн тоо удалгүй өсөв. Хоёрын зэрэг язгууртан эмэгтэйн
нэр хожим хүмүүст ам дамжин яригдаж, их хүндлэлийг хүлээсэн билээ. Яагаад гэвэл тэд зориглон өөрийн
хүүхдүүддээ цэцгийн вакцин хийлгэсэн ажээ. Язгууртан давхрааны иймэрхүү үйлдэл тэр цагийн завхралыг
арилгах үүд хаалга болж өгсөн байна.
Ийнхүү анагаах ухааны ертөнцөөс үлээх хорт салхи бага багаар хувирах болов. Цэцэг өвчний
вакцин чухал гэдгийг хүлээн зөвшөөрөөд эхлэнгүүт Женнерийн үр дүнг завших гэсэн эмч хүртэл гарчээ.
Гэвч эцсийн дүнд Женнерийн нотолгоо ялж, тэр цэцэг өвчний вакциныг анх нээсэн хэмээн олон түмнээс
хүндлэл хүлээх болсон байна.
Женнер амжилтын оргилд хүрснийхээ дараа ч хувь муутай, алдар нэргүй үеийнхээ номхон
хүлцэнгүй байдлыг алдахгүй байдаг байлаа.
"Лондонд шилжин суурьшиж, эмчээр ажилла, жилийн орлого чинь баараггүй нэг түмэн фунт" гэж түүнд
хэлэхэд тэрээр эрс эсэргүүцэв.
"Залуу байхдаа би хөндийн замаар алхаж буй мэт чив чимээгүй, илүү дутуугүй амьдралыг хүсч
ирсэн билээ. Тийм мөртлөө өтөл настай өнөө цагт яаж өөрийн биеэ өндөр газар луу өгсөөн хөтлөх билээ дээ.
Баян чинээлэг хийгээд нэр, алдрыг хүсэх нь миний дуурайхуйц амьдрах арга биш байхаа" гэсэн гэдэг.
Хичээнгүй хийгээд төлөв даруу амьдрах
Чарльз Белл мэдрэлийн системийн талаар шинээр шинжлэх ухааны тайлбар хийсэн бөгөөд тэрээр
хатуу тэвчээртэй, нугарашгүй хүн байлаа.
Мэдрэлийн үйл ажиллагааны тухайд тэр үед янз бүрийн тайлбар үй олон байвч , энэ салбарын судалгаа
гурван мянган жилийн өмнө эртний Грекийн Демокрит, Анаксагорын үеэс бараг урагш дэвшээгүй байсан нь
тодорхой байлаа.
Белл олон жилийн турш, анхааралтай, нарийн нягт туршилт дахин давтан хийж, 1812 оноос хойш
судалгаандаа тулгуурлан өөрийн байр сууриа цуврал илтгэлээр илэрхийлж иржээ. Тэрхүү илтгэлд бүдүүлэг
биет амьтнаас амьтдын ертөнцийн хаан- "хүн"-ийг хүртэл мэдрэлийн системийн хөгжлийг нягт нямбай
судлаж, тов тодорхой тайлбарлажээ .
Беллийн нээсэн баримт ийм юм: нугасны мэдрэлд хоёр хөдөлгөөн байдаг. Тэр нь нугасны хоёр үндэснээс
үүсдэг. Нэг талын үндэснээс үүссэн мэдрэл хүний сэтгэхүйг дамжуулж, нөгөө талаас үүссэн мэдрэл нь
мэдрэхүйг дамжуулдаг байна.
Белл энэхүү санааг дөчин жилийн турш сэтгэлдээ хадгалсаар 1840 онд хамгийн сүүлийн илтгэлээ
Английн шинжлэх ухааны хүрээлэнд өргөн барьжээ. Гэвч тэрвээр Харвей, Женнер нарын адил доог тохуу,
эсэргүүцлийн угаал хүртсэн байна.
"Дараа дараалан илтгэлээ гаргахын хэрээр эмч хэмээх нэрээ хадгалахад бэрх түвэгтэй болж, нэг мэдэхэд нэг
ч өвчтөн ирэхгүй болсон байв" гэж хожим бичиж үлдээсэн байдаг. Гэвч түүний онолын үнэ цэн хүлээн
зөвшөөрөгдөх болоод ирмэгц "би ч энэ тайлбарыг анх нээсэн юм" хэмээн шаардах хүн дотоод, гадаадад
гэнэт олноороо үзэгдэх болсон гэдэг. Харин юутай ч Беллийн амжилт эцсийн эцэст шинжлэхухааны
баталгаатай тайлбар мөн хэмээгдэж бүрэн төгс хүлээн зөвшөөрөгдсөн билээ.
Амьсгал хураахынхаа өмнөхөн, алдарт биологич Кюбиер өөрийнх нь нүүр нэг тал руугаа
татваганан мурийхыг хуруугаараа заан асрагчдаа "Хараач хөөе! энэ шинж тэмдэг Беллийн онолын зөв
гэдгийг баталж байна" гэж хэлсэн гэдэг.
Одон оронч Вилъям Харшел-ийн амьдрал ч дуусашгүй хичээл чармайлтаас бүтсэн билээ.
Германы ядуу хөгжимчний гэр бүлд төрсөн Харшел залуудаа Англид очиж, цэргийн хөгжмийн
салаанд орж, цоор хөгжим үлээдэг байв. Түүний хөгжмийн авъяасыг удалгүй нэгэн эмч мэдээд, түүний гэрт
очдог болов. Харшел концертод хийл тоглож, сүмийн найрал хөгжимд оролцох зэргээр орлого олж, завтаа
цагтаа эмчийн гэрийн номын санд шамдан хичээллэдэг байлаа.
Тэр үед одон орны нээлт удаа дараалан гарч Харшел ч энэ шинжлэхухааныг ихээхэн сонирхох болов. Эхлээд
найзаасаа жижиг дуран авай зээлж авсан бөгөөд удалгүй тэр нь шаардлагын хэмжээнд хүрэхгүй болж, бүр
том дуран авай хэрэгтэй болжээ. Гэвч авъя ч гэсэн өндөр үнэтэй учир аргагүй байдалд орж гар хийцний
дуран авайг өөрөө бүтээе гэж бодох болжээ.
Дуранд тусгалын толь хамгийн чухал агаад гүвгэр талын металл толийг бүтээхэд өндөр технологи
хэрэгтэй байдаг. Харшел цуцалтгүй хөдөлмөрлөсний үр дүнд диаметр нь таван фут-ийн тусгалтай толь
бүхий дуран авайг бүтээж, Санчирын тойрог болон түүний дагуул одыг ажиглаж тооцоолоход амжилт
олжээ.
Харшел энэ амжилтдаа сэтгэл ханалгүй цаашлан асар том дуран авай бүтээхийг оролдох болов.
Диаметр нь долоон фут-ийн тусгалын толь бүтээхийн сацуу, санаанд хүрснээ хийх хүртлээ мянга нэг зуун
ширхгийг туршин бүтээсэн гэдэг. Түүгээр үл барам амьдралынхаа салшгүй хэсэг болсон хөгжмөө
орхисонгүй. Концерттой үедээ завсарлагын цаг болонгуут тайзаа орхиж, дуран бүтээж буй газраа эргэн ирж
ажиллаад цоороо үлээх ээлжээ дөхөнгүүт буцаж очдог байжээ.
Ийнхүү урт удаан жилийн хичээл зүтгэлийн үр цэцэглэж, Харшел удалгүй нарны аймгийн долоо
дахь гариг Тэнгэрийн ванг нээсэн байна. Тэрээр энэхүү гаригийн хөдөлдөг зам хийгээд хөдөлгөөний
хурдыг нарийвчлан тооцож, үр дүнгээ Английн шинжлэх ухааны академид илтгэв. Жирийн цоор
хөгжимчний нэр гялалзан гэрэлтэх болж, 3-р Жорж-ийн хүндлэлийг хүлээжээ.
Харин Харшел алдар цуутан болсон ч, алдар нэр олоогүй байсан үеийнх шигээ элгэмсэг хийгээд төлөв даруу
зангаа ер хувиргаагүй гэдэг.
Бэрхшээлийг гэтлэн давж ялаад агуу их амжилт олсон энэ мэт хүмүүсийн жишээ эрт эдүгээгийн
түүх намтар бичлэгт ч цөөхөн буй за.