ТЭМYЖИНИЙ УГ ГАРАЛ БА БАГА НАСНЫ YЕ

1. Чингис хааны язгуур, дээр тэнгэрээс заяат тєрсєн Бєртэ-чино, гэргий Гуа-Маралын хамт тэнгис далайг гэтэлж ирээд Онон мєрний эх Бурхан халдун ууланд нутаглаж Батцагаан гэдэг нэгэн хєвvvнийг тєрvvлжээ.
2. Батцагааны хєвvvн Тамача, Тамачийн хєвvvн Хоричар мэргэн, Хоричар мэргэний хєвvvн Уужим буурал, Уужим бууралын хєвvvн Саль-хачау, Саль-хачаугийн хєвvvн Ихнvдэн, Ихнvдэний хєвvvн Шинсочи, Шинсочийн хєвvvн Харчу.
3. Харчугийн хєвvvн Боржигидай мэргэн бvлгээ. Боржигидай мэргэний гэргий нь Монголжингуа, тvvнээс тєрсєн хєвvvн Торголжин баян. Торголжин баян, Борогчин гуа гэргийтэй, Боролдайсуялби гэдэг залуу зарцтай, дайр бор хоёр хvлэг морьтой бvлгээ. Торголжин баяны хєвvvн Дува сохор, Добу мэргэн хоёр бvлгээ.
4. Дува сохор, магнай дундаа ганц нvдтэй гурван нvvдлийн газар харах бvлгээ.
5. Нэгэн єдєр Дува сохор, Добу мэргэн дvvтэйгээ Бурхан халдун уулан дээр гарав. Дува сохор, Бурхан халдун дээрээс харвал Тvнхэлэг горхин уруу нэгэн бvлэг иргэн нvvж айсуй.
6. Дува сохор єгvvлрvvн: "Тэр нvvдэл иргэний дотор, тэрэгний мухлагийн ємнє нэг сайхан охин сууж явна. Хvний гэргий болоогvй бол Добу мэргэн дvv чамд гуйж гэргий болгоё" гээд тvvнийг vзvvлэхээр Добу мэргэн дvvгээ илгээв.
7. Добу мэргэн, тэр нvvдэлд хvрч охиныг vзвэл vнэхээр алдартай, гоо сайхан охин бєгєєд хvний гэргий болоогvй ажээ. Нэр Алун гуа гэнэ.
8. Энэ охин, хорь тvмдийн ноён Хорилардай мэргэний гэргий Баргужин гуагаас хорь тvмд (хорь буриад)-ийн нутаг Ариг ус гэдэг газар тєржээ. Тvvний эх Баргужин гуа бол хол газрын Баргужин тєхvмийн эзэн Баргудай мэргэний охин бvлгээ. Тэр бvлэг иргэн бол Хорилардай мэргэнийх ажээ.
9. Хорилардай мэргэн, хорь тvмдийн газарт булга, хэрэм зэрэг ан гєрєєс агнахаа хориглон булаалдаж харилцан муудалцаад салж, хорилар овогтон болоод Бурхан халдун ууланд ан гєрєєс элбэг гэж сонсож, Бурхан халдуны эзэн бурхан босгосон Шинч баян урианхайтай уулзахаар нvvж ирсэн ажээ. Энэхvv хорь тvмдийн ноён Хорилардай мэргэний охин, Ариг уснаа тєрсєн Алун-гуаг гуйж, Добу мэргэний гэргий болгосон ёс тийм ажээ.
10. Алун-гуа, Добу мэргэнд ирээд Бvгvнvтэй, Бэлгvнvтэй гэдэг нэртэй хоёр хєвvvнийг тєрvvлэв.
11. Дува сохор ах нь дєрвєн хєвvvнтэй бvлгээ. Дува сохрыг vхсэний хойно тvvний дєрвєн хєвvvн, Добу мэргэнийг авга гэж vзэхгvй доромжилж салж нvvгээд дєрвэд овогтон болов.
12. Тvvний хойно нэг єдєр Добу мэргэн Тогоцог єндєр дээр гєрєєлєхєєр гарвал, ой дотор нэгэн урианхай хvн гунжин буга алаад хавирга цоройг шарж байхад уулзаж,
13. "Нєхєр шоролгодоо" гэж Добу мэргэн хэлбэл, тэр хvн уушги зvлд ба арьсыг єєрєє авч, бусдыг цєм Добу мэргэнд єгєв.
14. Добу мэргэн, тэр бугын махыг ачиж явтал замд хvvхдээ хєтєлсєн нэгэн ядуу хvн учрав.
15. "Чи юун хvн бэ?" гэж Добу мэргэн асуувал, тэр хvн єгvvлрvvн: "Би Малиг баяудын хvн. Одоо би ядарч явна. Тэр гєрєєсний махнаас надад єг. Би энэ хєвvvнээ чамд єгье" гэвэл,
16. Добу мэргэн зєвшєєрч, бугын єрєєсєн гуяыг тэр хvнд єгєєд хєвvvнийг авч ирж гэртээ зарцлах болов.
17. Тэгж байтал Добу мэргэн vгvй болов. Добу мэргэнийг vгvй болсны хойно тvvний гэргий Алун-гуа бэлбэсэн бєгєєтєл Буха хатаги, Бухату салжи, Бодончар мунхаг гэдэг нэртэй гурван хєвvvнийг тєрvvлэв.
18. Урьд Добу мэргэнийг амьд бvхий цагт тєрсєн Бэлгvнvтэй, Бvгvнvтэй хоёр хєвvvн, эх Алун-гуагаас эчнээ хэлэлцсэн нь: "Бидний эх, ойр тєрлийн эрэгтэй хvнгvй ба эргvй бєгєєтєл энэ гурван хєвvvнийг тєрvvлэв. Гэр дотор ганц Малиг баяуд овгийн зарц хvн байна. Энэ гурван хєвvvн, тvvний хvvхэд биз" гэж эхээс далд хэлэлцэхийг нь Алун-гуа мэдээд,
19. Хаврын нэгэн єдєр хонины хатсан мах чанаж Бэлгvнvтэй, Бvгvнvтэй, Буха хатаги, Бухату салжи, Бодончар мунхаг таван хєвvvндээ идvvлээд тэднийг зэрэгцvvлэн суулгаж, хvн бvрд нэжээд мєс (сум буюу нарийн мод)-ийг хугал гэж єгвєл амархан хугачиж орхив. Бас таван мєсийг нийлvvлж баглаад хугал гэж єгвєл тавуулаа дараалан оролдож хугалж чадсангvй.
20. Yvнд Алун-гуа эх нь єгvvлрvvн: "Бэлгvнvтэй, Бvгvнvтэй та хоёр намайг энэ гурван хєвvvнийг яахин тєрvvлэв, хэний хєвvvд бол гэж сэжиглэн хэлэлцэнэ. Сэжиглэх тань зєв.
21. Гэвч, та нар учрыг мэдэхгvй байна. Шєнє бvр цагаан шар хvн, гэрийн єрх тотгоор гийгvvлэн орж ирээд миний хэвлийг илэхэд тvvний гэрэл миний хэвэлд шингэх бvлгээ. Тэр хvн, гарах нар сарны хилээр шар нохой мэт шарвалзсаар гарч одно. Дэмий яахин єгvvлнэ та. Тvvнээс vзвэл тэнгэрийн хєвvvд биз. Хар тэргvvт хvнтэй адилтгаж яахин болно. Хамгийн хаад болох цагт харц хvн сая учрыг мэднэ" гээд
22. Бас Алун-гуа, таван хєвvvнээ сургаж єгvvлрvvн: "Та таван хєвvvн, миний нэгэн хэвлээс тєрсєн биш vv. Та нар ганц ганцаар салбал нэжээд сум мэт хvнд хялбархан дийлэгдэнэ. Та нар эв эеэ нэгтгэвэл тэр багласан таван сум мэт бэх болж, хэнд ч хялбар дийлэгдэхгvй болно" гэв. Тэгж байтал Алун-гуа эх нь vгvй болов.
23. Эх Алун-гуаг vгvй болсны хойно ах дvv тавуулаа, адуу малаа хуваах болж, Бэлгvнvтэй, Бvгvнvтэй, Буха хатаги, Бухату салжи дєрвvvлээ юмаа хувааж аваад дvv Бодончар мунхагийг бядуу гэж урагт vл тооцож хувь эс єгєв.
24. Бодончар урагт эс тоологдох атал, энд юу хийж сууна гээд гол дайрт, годил сvvлт орог шинхул морио унаж vхвэл ухье, амьдарвал амьдаръя гэж Онон мєрєн уруу зорьж одов. Тэнд Балжийн арал гэдэг газар хvрч євсєн эмбvvл гэр барьж суув.
25. Тэгж байтал хар хур шувууг бор харцага барьж идэхийг vзэж, гол дайрт, годил сvvлт орог мориныхялгасаар урхи хийж, тэр бор харцагыг барьж авчрав.
26. Бодончар, идэх юмгvй тул чонын гууд хорьсон гєрєєсийг мярааж харван алж идэх буюу чонын идсэн сэгийг тvvж гэдсээ хооллож, харцагаа тэжээсээр тэр он гарав.
27. Хавар болж, нугас ирэх цагт харцагаа сойж тавиад галуу, нугас олныг алж, идэж vл барах тул,
Мєчир бvрээс
Мєч гуя єлгєж
Хожуул бvрээс
Хоёр гурван
шувуу олгосон нь ялзрахад хvрчээ.
28. Битvv модот уулынхяраас нэгэн бvлэг иргэн, Тvнхэлэг горхин уруу нvvж ирэв. Бодончар, харцагаа тавин єдєр бvр тэр иргэнд очиж цэгээ гуйж уугаад, шєнє євсєн эмбvvл гэртээ ирж хонох бvлгээ.
29. Тэд иргэн Бодончарын харцагыг гуйвал эс єгєв. Тэд иргэн, Бодончарыг хэн юун хvн бэ гэж асуухгvй, Бодончар бас тэр иргэнийг юун иргэн гэж асуухгvй явна.
30. Гэтэл Буха хатаги ах нь Бодончар мунхаг дvvгээ энэ Одон мєрєн уруу одлоо гэж нэхэн ирж, Тvнхэлэг горхинд нутаглах тэд иргэнд хvрээд тийм морьтой, тийм хvн vзэгдэв vv гэж сурвал,
31. Тэд иргэн єгvvлрvvн: "Єдєр бvр нэгэн хvн манд ирж эсэг (цэгээ) ууж одно. Тэр хvн ба тvvний морь, чиний сурдагтай адил байна. Тvvнд нэг харцага бий. Тэр, шєнє хаана хонодгийг мэдэхгvй. Баруун хойноос салхи салхилбал тvvний харцагаар бариулсан нугас галууны єд сєд нь цас мэт бутарч хийсэж ирнэ. Бодвол тvvний гэр холгvй биз. Одоо тvvний ирэх цаг болов. Хоромхон хvлц" гэв.
32. Удалгvй Тvнхэлэг горхин єєд нэгэн хvн айсуй. Хvрч ирвэл Бодончар мєн. Буха хатаги ах нь таньж аваад Онон мєрєн єєд дагуулан давхив.
33. Бодончар, Буха хатаги ахын хойноос даган хатирч єгvvлрvvн: "Ах аа, ах аа, бие тэргvvтэй, дээл захтай нь сайн" гэвэл, ах нь тэр vгийг хайхарсангvй.
34. Бодончар мєн vгийг хоёрдугаар удаа єгvvлбэл, ах нь хариу хэлсэнгvй. Мєн vгийг гуравдугаар удаа хэлэхэд ах нь єгvvлрvvн: "Чи энэ vгийг юунд дахин дахин єгvvлнэ?".
35. Бодончар єгvvлрvvн: "Тугаарын (саяын) Тvнхэлэг горхиноо бvхий иргэнд эзэнгvй, их бага, сайн муу, толгой шийр цєм нэгэн адил чацуу байна. Ийм хялбар иргэн тул тэднийг бид эзэлж авъя"
36. Ах нь єгvvлрvvн: "За тийм бол гэртээ хvрч, ах дvv нартай зєвлєлдєж, тэд иргэнийг эзэлье" гэж,
37. Гэртээ хvрээд, ах дvv нартай хэлэлцэж мордов. Тэргvvлэн хянагчид мєн Бодончарыг явуулав.
38. Бодончар тэргvvлэн явж нэгэн жирэмсэн эмийг барьж "Чи юун хvн бэ?" гэж асуувал, тэр эм єгvvлрvvн: "Би жарчиуд аданхан урианхайн хvн"гэв.
39. Тэндээс ах дvv тавуулаа тэд иргэнийг довтолж, адуу малыг авч, хvн ардыг зарц болгов.
40. Тэр жирэмсэн эм Бодончарт ирж хєвvvн тєрєв. Тvvнийг харь овгийн хєвvvн гэж Жажирадай гэж нэрийдэв. Жадараны євєг тэр болов. Тэр Жажирадайн хєвvvн Тугудай нэрт бvлгээ. Тугудайн хєвvvн Бури-булчиру, Бури-булчиругийн хєвvvн Хар-хадаан бvлгээ. Хар-хадааны хєвvvн Жамуха бvлгээ. Жадаран овогтон тэд болов. (Жада гэдэг нь харь буусад гэсэн vг болно).
41. Тэр эм бас Бодончараас нэгэн хєвvvн тєрvvлэв. Тvvнийг барьж авсан эмийн хєвvvн хэмээн Баарьдай гэж нэрийдэв. Баарины євєг тэр болов. Баарьдайн хєвvvн Зvтгэлбєх, Зvтгэлбєх олон эм авсан тул хєвvvн нь манан мэт (олон) тєрєв. Манан баарин овогтон тэд болов.
42. Бэлгvнvтэй, бэлгvнvд овогтон болов. Бvгvнvтэй, бvгvнvд овогтон болов. Буха хатаги, хатагин овогтон болов. Бухату салжи, салжид овогтон болов. Бодончар, боржигин овогтон болов.
43. Бодончарын авааль эмээс тєрсєн Барим ширату Хабич нэрт бvлгээ. Тэр Хабич баатрын эхийн инжид ирсэн эмийг Бодончар татвар эм болгон нэгэн хєвvvн тєрсєнд Жаурьдай нэр єгєв. Бодончар амьд байх цагт Жаурьдайг зvхэл тайлгад орох эртэй болгов.
44. Бодончарыг vгvй болсны хойно тэр Жаурьдайг гэрт ямагт аданхан урианхайдай хvн байсан тул тvvний хєвvvн гэж тайлгаас хєєжгаргав. Тэр Жэvрэдийн євєг болов.

45. Хабич баатрын хєвvvн Мэнэн тудун бvлгээ. Мэнэн тудуны хєвvvн Хачи хvлvг, Хачин, Хачиу, Хачула, Харалдай, Хачиун, Начин баатар долоо бvлгээ.
46. Хачи хvлvгийн хєвvvн Хайду, Намулун эхээс тєрсєн бvлгээ. Хачины хєвvvн Ноёгидай нэртэй бvлгээ. Ноён шиг авиртай тул ноёхон овогтон болов. Хачиугийн хєвvvн Баруладай нэрт бvлгээ. Их биетэй ба идээ барах ховдог тул Барулас овогтон болов. Хачулагийн хєвvvн бас идээ барах ховдог тул их барула, єчvvхэн барула гэдэг хоч нэртэй болж, улмаар эрдэмт барула, тодойн барула тэргvvтэн барулас овогтон болов. Харалдайн хєвvvн будаа мэт эх тvрvvгvй хутгалдах тул будаад овогтон болов. Хачиуны хєвvvн Адархидай нэрт бvлгээ. Ах дvvгийн дунд адармаатай (яхир хэрvvлч) тул адархин овогтон болов. Начин баатрын хєвvvн Уруудай Мангудай хоёр бvлгээ. Урууд, мангуд овогтон болов. Начин баатрын авааль эмээс тєрсєн хєвvvн Шижуудай Доголдай хоёр бvлгээ.
47. Хайдугийн хєвvvд Байшинхор догшин, Чирхай лянхуа, Чаужин ортагай гурав бvлгээ. Байшинхор догшны хєвvvн Тумбинай сэцэн бvлгээ. Чирхай лянхуагийн хєвvvн Сэнгvн билгэ, амбагайтан тайчууд овогтон болов. Чирхай лянхуа бэргэнээ эм болгон авч, нэгэн хєвvvн тєржээ. Нэр нь Бэсvдэй гэнэ. Бэсvд овогтон болов. Чаужин Ортагай зургаан хєвvvнтэй нэр нь: Оронар, Хонхотан, Арулад, Сєнид, Хабтурхас, Гэнигэс гэдэг тул ийм овогтон болов.
48. Тумбинай сэцэний хєвvvн Хабул хаан Сэмсэчvлэ хоёр бvлгээ. Сэмсэчvлийн хєвvvн Бvлтэчv баатар бvлгээ. Хабул хаан, долоон хєвvvнтэй, тэдний нэр нь Охинбархаг, Бартан баатар, Хутугту Монхор, Хотала хаан, Хулан, Хадаан, Тодойн отчигин гэнэ.
49. Охинбархагийн хєвvvн Хутугту Жvрхи бvлгээ. Хутагту жvрхийн хєвvvн Сэчэ-бэхи Тайчу хоёр бvлгээ. Тэд жvрхи овогтон болов.
50. Бартан баатрын хєвvvд Мэнгитv хиан, Нэгvvн тайжи, Есvхэй баатар, Даридай отчигин энэ дєрєв бvлгээ. Хутугту Монхорын хєвvvн Бvри бєхє бvлгээ. Онон мєрний шугуйд хуримлах цагт [Чингисийн дvv] Бэлгvтэйн мєрийг тэр тас цавчсан билээ.
51. Хотала хааны хєвvvд Зочи, Хирмау, Алтан гурав бvлгээ. Хулан Баатрын хєвvvн Их Чэрэн бvлгээ. [Их Чэрэнгийн боол] Бадай Хишлиг хоёр [Чингисийн vед] Дархадын ноёд болов. Хадаан Тодойн хоёр vргvй єнгєрчээ.
52. Хамаг Монголыг Хабул хаан захирч байв. Хабул хаан долоон хєвvvнээ байтал, Сэнгvн билгийн хєвvvн Амбагайг хамаг Монголын хаан болгохоор хэлсэн ажээ.
53. Буйр Хєлэн хоёр нуурыг холбож урсах Оршуун мєрєнд айргууд, буйргууд овгийн татаар аймаг нутаглана. Тэдэнд Амбагай хаан охиноо єгч, єєрєє охиныг хvргэж очоод татаарт баригдав. Татаар, Амбагай хааныг барьж, Хятадын Алтан хаанд хvргvvлэв. Бэсvд овгийн Балхачи гэдэг хvнийг элч болгож, Амбагай хааны хэлсэн нь: "Хабул хааны долоон хєвvvний дундахь Хоталад, миний арван хєвvvний дундах Хадаан тайжид чи очиж хэл. Хамгийн хаан, улсын эзэн байтал охиноо єєрєє vдэж хvргэхийг надаар цээрлэл болгогтун! Би татаар аймагт баригдав. Таван хурууны хумсыг тамтартал, арван хуруугаа барагдтал миний єшєєг авахыг оролдогтун" гэж илгээжээ.
54. Тэр цагт Есvхэй баатар, шувуу агнан явах зуур олхуноуд аймгаас эм аваад буцаж яваа мэргидийн их Чилэдv гэдэг хvнтэй уулзаж, тvvний эмийг єнгийж vзвэл гоо vзэсгэлэнтэй хєтєн байна. Есvхэй баатар гэртээ давхиж ирээд ах Нэгvvн тайжи, дvv Даридай отчигин хоёрыг дагуулан мордож, их Чилэдvvг гvйцэж очвол,
55. Тэр айж хурдан ухаа морины гуяыг ташуурдаж, уулын бэлээр дутаав. Тvvнийг гурвуулаа цувалдан хєєвєл тэр улам дутаасаар нэгэн хошууг тойрч эргэж тэргэндээ хvрч ирсэнд эм Єэлvн vжин (фvжин гэж хятадаар хатныг хэлнэ) єгvvлрvvн: "Тэр гурван хvний учрыг мэдэв vv чи? Тэдний царай сэжиглэмээр байна. Чиний аминд хор хvргэж болно. Амьд мэнд vлдвэл эхнэрийг олоход бэрхгvй. Мухлаг тутам охид бий. Тэрэг тутам хатад бий. [Миний мэт єнгєт эхнэр олдоно А.то] Хэрэв намайг санавал дахин авсан гэргийг миний нэрээр нэрлэгтvн. Одоо амиа арчил. Миний vнэрийг vнэсэж яв" гээд ємссєн цамцаа тайлж єгєв. Их Чилэдv, тэр цамцыг морин дээрээс тонгойж авмагц, харвал, нєгєє гурав мєн хошууг тойрч нэхэж айсуй. Чилэдv, хурдан ухаа морины гуяыг ташуурдаж яаран Онон мєрєн єєд дутаав.
56. Тvvнийг гурвуулаа хойноос нь нэхэж, долоон даваа давтал хєєж орхиод, Єэлvн vжинийг авч, Есvхэй баатар жолоодон хєтєлж, ах Нэгvvн тайжи тэргvvлж, дvv Даридай отчигин хажууд дагаж [тэмээг гилж А.то] явна. Yvнд Єэлvн vжин єгvvлрvvн:

"Миний эр Чилэдv,
Сэрvvн салхинд
Сэвлэг vсээ хийсгэж
Хээр хєдєє
Гэдсээ єлсгєж яахин зовох болов?
Одоо би хоёр сэвлэг vсээ хойш урагш унжуулж яахин одно?"

гээд Онон мєрнийг долгилтол, ой шугуйг ганхтал их дуугаар уйлахад Даридай отчигин хажуунаас єгvvлрvvн:

"Тэврэх хайрт эр чинь
Тэртээ давааг давав.
Уйлан санах эр чинь
Ус олныг гэтлэв.
Хайлж уйлавч
Харж чамайг vзэхгvй,
Хайж эрэвч
Хаалга зам нь олдохгvй.
[Гурван гол гэтэлгэв
Гурван гурви давуулав
Хайвал мєргvй
Харвал бараагvй
Хайлбал vл сонстоно. Ч.Ц]
Дуугvй бай гэж ятгав.

Єэлvн vжинийг Есvхэй баатар тэгээд гэртээ авчирч гэргий болгов. Єэлvн vжинийг Есvхэй баатрын авчирсан ёс ийм бvлгээ.
57. Амбагай хаан баригдаад Хадаан Хотала хоёрыг нэр заасан тул хамаг монгол, тайчууд нар Онон мєрний Хорхунагийн хєндий гэдэг газар цугларч хэлэлцээд, Хоталыг хаан болгов. Монголын жаргалан нь бvжиг, хурим бvлгээ. Хоталыг хаан єргємжлєєд Хорхунагийн саглагар модны дор хавирга газрыг халцартал, євдєг газрыг єлтєртєл дэвхцэн бvжиглэж хуримлав.
58. Хотала, хаан болоод Хадаан тайжитай хоёулаа татаар иргэнээс єшєє авахаар мордов. Татаарын Хотан бараг, Жали буха хоёртай арван гурван удаа байлдавч, Амбагай хааны єшєєг сайтар авч эс чадав.
59. Тэр цагт Есvхэй баатар, татаарын Тэмvжин-vгэ, Хори-буха зэргийн татаар хvнийг барьж ирэхэд жирэмсэн байсан Єэлvн vжин, Ононы Дэлvvн болдог гэдэг газар Чингис хааныг тєрvvлжээ. Чингис тєрєхдєє баруун гарт шагайн чинээ нєж атган тєржээ. Татаарын Тэмvжин-vгээг барьж ирэх цагт тохиолдож тєрєв гэж Тэмvжин нэрийг єгчээ.
60. Есvхэй баатрын Єэлvн vжинээс Тэмvжин, Хасар, Хачиун, Тэмvгэ дєрвєн хєвvvн тєрєв. Бас Тэмvлvн нэртэй нэгэн охин тєрєв. [Есvхэй баатрын нєгєє гэргий Сочигэл эхээс тєрсєн Бэгтэр Бэлгvтэй хоёр бvлгээ. А.то] Тэмvжинийг есєн настай байхад Зочи-Хасар долоон настай, Хачиун алчи таван настай, Тэмvгэ отчигин (отгон нь галын хаан, голомтын эзэн гэсэн vг болно) гурван настай, Тэмvлvн єлгийтэй байсан бvлгээ.
61. Есvхэй баатар, Тэмvжинийг есєн настай байхад Єэлvн эхийн тєрхєм олхуноуд иргэнд хєвvvний нагац нараас охин гуйяа гэж Тэмvжинийг аваад одов. Явах замд Цэгцэр Чихургу гэдэг газрын хооронд Хонгирадын Дэй сэцэнтэй уулзав.
62. Дэй сэцэн єгvvлрvvн: "Есvхэй худ аль хvрэхээр явна?" Есvхэй баатар єгvvлрvvн: "Миний хєвvvний нагац олхуноуд иргэнээс охин гуйхаар явж байна". Дэй сэцэн єгvvлрvvн: "Энэ хєвvvн чинь нvдэндээ галтай, нvvрэндээ гэрэлтэй хєвvvн байна.
63. Есvхэй худ, би энэ шєнє, нэгэн зvvд зvvдлэв. Цагаан шонхор шувуу, нар сар хоёрыг атган нисэж ирээд миний гар дээр буув" гэж зvvдлэв. Нар сарыг бид нvдээр vздэг билээ. Гэтэл, нар сарыг шонхор шувуу атгаж миний гар дээр буух нь гайхалтай, ямар сайн тохиол учрах болов гэж би бусдад хэлсэн бvлгээ. Есvхэй худ чи, хєвvvн дагуулж ирсэн нь даруй миний зvvдний тайлбар болов. Юун зvvд байх вэ! Танай хиад аймгийн сvлд ирж, зvvдээр дохиолсон ажээ.
64. Манай хонгирад хэдийнээс бусдын нутаг ба хvнийг булаан тэмцэлддэггvй.

Харь улсыг vл довтлон
Хацар сайт охидоо
Хасаг тэргэнд суулгаж
Хар буур хєллєж
Хатируулж одож
Хаан болсон та нарын
Хатан сууринд дэвшvvлж
Хамт суулгана.
Єєр иргэнийг vл тэмцэн
Єнгє сайт охидоо
Єлжгэтэй (суудалтай) тэргэнд суулгаж
Єл буур хєллєж
Yvсгэж одож
Єндєр суурь эзлэгчдийн
Єрєєл хань болгоно.

Манай хонгирад хэдийнээс хацар гоо хатадтай, єнгє сайн охидтой тул зээгийн зvсээр, охидын єнгєєр явна.
65. Нуган хvvхэд нутгаа эзэмшинэ. Охин хvvхэд єнгє шилэгдэнэ. Есvхэй худ, миний гэрт оч. Надад єчvvхэн охин бий. Тэ vз" гэж, Дэй сэцэн хэлээд Есvхэйг гэртээ дагуулж аваачив.
66. Есvхэй худ, охиныг vзвэл нvvртээ гэрэлтэй, нvдэндээ галтай охин тул санаанд нийлэв. Тvvний нэр Бєртэ гэнэ. Тэмvжинээс нэгэн нас ах, аравтай ажээ.
Дэй сэцэний гэрт хоноод маргааш нь охиныг гуйвал, Дэй сэцэн єгvvлрvvн: "Олон удаа гуйлгаж єгвєл эрхэмлэгдэх, цєєн удаа гуйлгаж єгвєл доромжлогдох гэдэг боловч, охин хvний заяа, тєрсєн vvдэнд єтлєхгvй тул охиноо єгье. Чи хєвvvнээ хvргэн болгож манай гэрт vлдээ" гэвэл, Есvхэй баатар єгvvлрvvн: "Би хєвvvнээ орхиё. Миний хєвvvн нохойноос цочимтгой билээ. Эрхэм худ чи, миний хєвvvнийг нохойноос бvv цочуул!" гээд хєтєлж явсан мориор бэлэг єгч, Тэмvжинийг орхиод Есvхэй баатар буцав.
67. Есvхэй баатар, Цэгцэрийн шар талд явж байтал, татаар иргэн хуримлаж байхтай тохиолдоод ам цангах тул хуримд буув. Татаар нар Есvхэйг таньж, "Эрхэм Есvхэй ирэв" гэж хуримд суулгаад, урьдын булаагдсан єшєєг санаж, нууцаар хэлэлцэн, хоолонд хор хольж єгчээ. Есvхэй тэндээс мордож явах замд бие муужирч, гурван хоног арай гэж яваад гэрт хvрч,
68. Есvхэй єгvvлрvvн: "Миний дотор муу байна. Дэргэд минь хэн байна?" гэж асуувал, хонхотаны Чирха євгєний хєвvvн Мэнлиг (Мэнлиг буюу Мунлиг) ойр байна гэвэл, тvvнийг дуудаж єгvvлрvvн: "Хvv минь Мэнлиг чи сонс. Хєвvvн минь балчир билээ. Тэмvжин хєвvvнийг урагт орхиод ирэх замын зуур татаарт хорлогдов. Дотор минь муу байна. Єнчин хоцорсон дvv нараа, бэлбэсэн бэргэнээ асрахыг чи мэд. Тэмvжин хєвvvнийг даруй явж авчир! Хайрт Мэнлиг минь!" гээд наснаас нєгчив.

ЧИНГИСИЙН ИДЭР НАС

69. Мэнлиг, Есvхэй баатрын vгийг дагаж, Дэй сэцэнд очоод єгvvлрvvн: "Есvхэй ах, Тэмvжинийг маш их мєрєєдєж єрєвдєх тул Тэмvжинийг авахаар ирэв" гэвэл, Дэй сэцэн єгvvлрvvн: "Худ хєвvvнээ мєрєєдєх бєгєєс явуулъя. Харин удалгvй гэдрэг ирvvлэх хэрэгтэй" гэв. Энэ vгийг сонсож Мэнлиг эцэг, Тэмvжинийг авч ирэв. [Есvхэй баатар тэнгэр болсонд Тэмvжин, газарт уруу унан хэвтэж маш гаслахад хонхотаны Чирха, тvvнийг сэргээн ятгаж єгvvлсэн нь:

"Тул загас мэт юунд
Тулбарин гасална чи?
Туурга цэрэг (торгон цэрэг)-ээ бэхэлье гэж
Туйлтай vгээ хэлэлцсэн биш билvv?
Усны загас мэт юунд
Уяран гасална, чи?
Улс тєрєє байгуулъя гэж
Учиртай vгээ хэлэлцсэн биш билvv?"

гэж єгvvлбэл уйлахаа зогссон ажээ. А.то]
70. Тэр хавар Амбагай хааны хатан Орбай Сохатай хоёр ихсийн газар (євгєдийн хvvр оршуулах газар) тайлгын идээ єргєхєд Єэлvн vжин хождож очсон тул тайлгын идээний хуваариас хоцрогдов. Орбай Сохатай хоёрт Єэлvн vжин єгvvлрvvн: "Есvхэй баатрыг vхэв гэж, хєвvvнийг минь балчир гэж, ихсийн тайлгын хишгийн архи сархдаас яахин хождуулав, та? Нvд vзсээр vл єгєх, нvvхдээ vл хэлэх болов, та" гэжээ.
71. Тэр vгэнд Орбай Сохатай хоёр хатан хариу єгvvлрvvн:

"Урьж чамд єгєх ёсгvй
Учирвал чи идэх ёстой!
Хvргэж, чамд єгєх ёсгvй
Хvртвэл чи идэх ёстой!

Амбагай хаан vхээд, Єэлvнд ийнхvv хэлэгдэх болов.
72. Аргацаан эдний эх, хєвvvдийг нутагт орхиж нvvе. Бvv авч явъя" гэв. Тvvний маргааш тайчуудын Таргудай-Хирилтуг, Тодойн-Гиртэ нар Онон мєрєн уруу хєдлєв. Єэлvн vжин, хєвvvдийн хамт орхигдоход хонхотаны Чирха євгєн нvvж одогсдыг очиж ятгавал Тодойн Гиртэ,
"Цээлийн ус ширгэв
Цэгээн чулуу хагарав"
гээд Чирха євгєний vгийг хайхрахгvй, цааш нvvж "Чи ингэж ятгах буюу" гэж тэр євгєний зоо нурууг жадлан хєєв.
73. Чирха євгєн шархтай болж гэртээ ирээд зовуурилан хэвтэхэд Тэмvжин vзэхээр одов. Хонхотаны Чирха євгєн, Тэмvжинд єгvvлрvvн: "Сайн эцгийн чинь хураасан улс тарж нvvхэд ятгахаар яваад ийнхvv жадлагдав" гэвэл Тэмvжин уйлж гарав. Єэлvн vжин єєрийн биеэр туг барьж мордоод, орхиж нvvсэн иргэдийн заримыг буцааж авчрав. Гэвч, буцаж ирсэн иргэд бас тогтсонгvй, тайчуудын хойноос нvvжээ.
74. Ийнхvv тайчууд ах дvv нар бэлбэсэн Єэлvн vжинийг бяцхан хєвvvдийн хамт нутагт гээж нvvсэн ажээ.

Оюунтай тєрсєн Єэлvн эх
Оёдолт дээлийг огшуулан ємсєж
Оготор хормойг шуун бvсэлж
Онон мєрнийг єгсєж уруудаж
Олирс мойлыг тvvж явж
Єчvvхэн хєвvvдээ хайрлан тэжээж
Єдєр шєнийг аргацаан єнгєрvvлэв.
Чадалтай тєрсєн vжин эх
Царсан шорыг барин явж
Цавчим газрыг єгсєж уруудаж
Сєдєн хичгэний vндсийг малтаж
Шєнє єдрийг хатамжин єнгєрvvлж
Суут хєвvvдээ тэжээн єсгєв.
[Хатан тєрсєн vжин эх
Хайлаасан шор барин явж
Халдун уулыг єгсєн уруудаж
Хавийн мангирыг малтан тvvж
Хаад хєвvvдээ хайрлан тэжээж
Ханатал цадтал идvvлж єсгєв. А.то]

75. Гоо тєрсєн Єэлvн эх
Гох дэгээ барин явж
Гол завыг єгсєж уруудаж
Гогод мангирыг тvvн явж
Хутагтан хєвvvдээ тэжээж єсгєв.
Зарчимтай тєрсєн vжин эхийн
Затгас тємсєєр тэжээсэн хєвvvд
Засагтан сайд болж єсєв.
Гоо тєрсєн vжин эхийн
Гогод мангираар тэжээсэн хєвvvд
Хутагтан сайд болж єсєв
Эх vжиний тэжээсэн хєвvvд
Эрс сайд болон єсєж
Эрх омог тєгєлдєр болж
Эх Ононы эрэгт сууж
Єлгvvр гох усанд хаяж
Эрэмдэг загасыг шvvн барьж
Эх vжинийг тэжээх болов
Зарчимт vжиний тэжээсэн хєвvvд
Засагт эрс болон єсєж
Замагтай усыг шvvрдэн байж
Загас жараахайг гєхидєн барьж
Заяат эхээ тэжээх болов.

76. Нэгэн єдєр Тэмvжин, Хасар, Бэгтэр, Бэлгvтэй дєрвvvл хамт сууж, загас гєхидєхєд нэг гэгээн согос загас гєхид торжээ. Тэмvжин Хасар хоёроос Бэгтэр Бэлгvтэй хоёр тэр загасыг булааж авав. Тэмvжин Хасар хоёр гэрт ирж vжин эхэд єгvvлрvvн: "Нэгэн цайвар загас гєхид орсныг Бэгтэр Бэлгvтэй ах дvv хоёулаа булааж авав" гэвэл, vжин эх єгvvлрvvн: "Та нар нэг эцгийн хєвvvд байтал юунд тэгж маргалдана? Одоо сvvдрээс єєр нєхєргvй, сvvлнээс єєр ташуургvй байгаагаа мэдэх биз. Ийм бол бид тайчууд нараас яаж єшєєгєє авч чадна. Урьдын Алун эхийн таван хєвvvд мэт яагаад эв эегvй болов? Та нар битгий тэг" гэв.
77. Тэндээс Тэмvжин Хасар хоёр vл ойшоон єгvvлрvvн: "Єчигдєр нэг болжмор харваж алсныг тэд булааж авсан билээ. Энэ єдєр бас дахин булаав. Ийм бол эдэнтэй хамт яаж амьдарна" гээд гэрийн vvдийг ширvvн хаяж гарч одов. Бэгтэр, довцог дээр есєн шарга морио хариулж суутал Тэмvжин хойноос, Хасар ємнєєс нууцаар сумаа онилж хvрэхэд Бэгтэр vзээд єгvvлрvvн: "Тайчууд ах дvv нарын хєнєєлийг хvлээгээд, єшєєгєє дуусган авч чадаагvй байтал, та нар намайг яаж нvдний сормуус, амны бєєлжис болгоно? Одоо сvvдрээс єєр нєхєргvй, сvvлнээс єєр ташуургvй байтал юунд ингэж байна, та? Голомтыг минь бvv бvрэлгэгтvн. Бэлгvтэйг бvv хєнєєгтvн" гээд завилан сууж хvлцэв. Тэмvжин Хасар хоёр хойно урдаас харван алж одов.
78. Тэмvжин Хасар хоёр гэрт ирж ороход vжин эх хоёр хєвvvнийхээ царайг хармагц, даруй учрыг мэдэж єгvvлрvvн:

"Хариа барагсад
Ижлээ идэгсэд
Халуун хэвлээс гарахдаа
Хар нєж атган тєрсєн билээ
Хавиргаа хазах
Хар нохой мэт,
Хаданд довтлох
Харцага шонхор мэт,
Уураа даран ядах
Омогт арслан мэт,
Амьдыг залгих
Аюулт мангас мэт,
Сvvдрээ довтлох
Сvрхий араатан мэт,
Цугийг залгих
Цурхай загас мэт,
Ботго тормын
Бормийг хазах
Єл буур мэт,
Бороот єдєр
Довтлон халдах
Єлєн чоно мэт,
Нялх vрээ
Гилэн (хєєн) ядаж
Нядлан идэх
Нvгэлт ангир мэт
, Хэвтшийг хєдєлгєвєл
Гэдрэг довтлох
Хэрцгий цєєвєр (чоно) мэт,
Барьж идэх
Барс араатан мэт,
Балмад амьтад буюу
Сvvдрээс єєр нєхєргvй
Сvvлнээс єєр ташуургvй байхад

тайчууд нарын хєнєєлийг хvлээж, єшєєгєє хэн яаж авах вэ? гэж байхад, та нар юунд ийм хэрэг хийв?" гэж эртний vгийг иш татаж, євгєдийн vгийг vндэс болгож хєвvvдээ ихэд буруушаан зэмлэв.
79. Тэгж байтал, тайчуудын Таргудай Хирилтуг, шадар нєхдєє дагуулж, "Хурганы vс гуужив, тєлєгний бие тєлжив" (Єэлvний хєвvvд тэнхрэв) гэж довтлохоор ирэв. Тэднээс айж Єэлvн vжин хєвvvдийн хамт ой шугуйд дутаав. Бэлгvтэй мод хугалж шивээ барив. Хасар харван байлдаж, Хачиун, Тэмvгэ, Тэмvлvн гурвыг уулын завд нууж байхад тайчууд бархиран єгvvлрvvн: "Тэмvжин ахаа гаргаж єг. Бусад чинь хэрэггvй" гэхийг сонсоод Тэмvжинийг сэм оргуулан ойд дутаалгав. Yvнийг тайчууд мэдээд нэхэн хєєхєд Тэмvжин, Тэргvvн єндрийн шугуйд шургаж орвол тайчууд нэвтрэн орж чадсангvй хvрээлэн сахив.
80. Тэмvжин, шугуй дотор гурав хонож одоо харъя гэж морио хєтєлж явахад мориноос эмээл нь мултран унав. Эргэж vзвэл эмээлийн олом хємєлдрєг хэвээр байтал мултарсан ажээ. "Олом мултарч болох гэвч, хємєлдрєг яахин мултарна. Тэнгэр ятгаж байгаа болов уу?" гэж бас гурав хоног хvлээв. Дахин гарахаар явахад шугуйгаас гарах замыг гэрийн чинээ цагаан чулуу бєглєн хэвтэж байна. "Тэнгэр ятгаж байгаа болов уу?" гэж буцаж бас гурав хонов. Бvгд ес хоног хоолгvй байж "Энэ мэт нэргvй vхэхээр гаръя" гээд зам бєглєн унасан гэрийн чинээ цагаан чулууг тойрон гарахад саад болох модыг сумч (сум хийдэг) хутгаараа огтлоод морио хєтєлж гармагц тайчууд угтан барьж авав.
81. Тэмvжинийг Таргудай-Хирилтуг барьж, улсдаа аваачаад засаглан шийтгэж айл бvрд нэжээд хонуулж хэсvvлэн явна. Зуны тэргvvн сарын арван зургааны улаан тэргэл єдєр тайчууд Ононы эрэг дээр хуримлаж, нар шингэхэд тарав. Тэр хуримын vед Тэмvжинийг нэгэн хялбар дорой хєвvvн авчран сахиулж билээ. Хуримын ардыг тармагц, тэр хялбар хєвvvний толгойг бугуй (дєнгє)-гаар нэгэн удаа дэлдээд (цохиод) гvйж Ононы шугуй дотор хэвтвэл vзэгдэх болов уу гэж усны хариг (урсгалын хажуу дахь тогтмол ус)-т ороод гэдрэг хэвтэж дєнгєє ус уруу урсган нvvрээ ил гаргаж хэвтэв.

82. "Баригдсан хvнийг алдав" гэж тvvнийг сахиж байсан хvн их дуугаар хашхирахад тарсан тайчууд цуглан ирж, єдєр мэт саруул шєнє Ононы шугуйг нэгжин бэдрэв. Усны харигт хэвтэж байгаа Тэмvжинтэй сvлдvсний Сорхон-шар яг тохиолдон vзэж єгvvлрvvн: [усанд чилмий (ором)-гvй, огторгуйд мєргvй тул чиний ингэж хэвтэх зєв байна. А.то] "Чи ийм аргатай бєгєєд нvдэндээ галтай, нvvртээ гэрэлтэй хvн тул тайчууд ийнхvv атаархах ажээ. Чи ингээд хэвтэж бай. Би чамайг зааж єгєхгvй" гээд єнгєрєн одов. Цааш хэрхэн эрэхийг тайчууд нар зєвлєхєд, Сорхон-шар єгvvлрvvн: "Хvн бvр явсан мєрєєр гэдрэг явж, орчны газрыг дахин шалгаж vзье" гэвэл цєм "За" гэж зєвшєєрч, хvн бvр явсан мєрєєрєє явж эрэв. Бас Сорхон-шар, Тэмvжинийг дайрч "Ах дvv тайчvvд нар, ам шvдээ билvvдэж айсуй явна. Чи хатуужин хэвтэж бай" гээд єнгєрч одов.
83. Тайчууд нар эрж олсонгvй тул дахин явж эрэхийг зєвлєлдєхєд Сорхон-шар єгvvлрvvн: "Тайчууд, [ноёд А.то] хєвvvд бид, гэгээн цагаан єдєр бvхэл хvнийг алдаад, одоо харанхуй шєнє хэрхэн олох билээ. Хvн бvр явсан мєрєєрєє дахин нэгэн удаа эрж тараад маргааш цуглаж эрье. Тэр дєнгєтэй хvн хаана холдох вэ" гэвэл бvгдээр "За" гэлдэж буцаж эрэхээр явав.
Сорхон-шар бас Тэмvжинд ирээд єгvvлрvvн: "Одоо нэгэн удаа эрж тараад маргааш эрэхээр болов. Биднийг тармагц эх ба дvv нарын зvг яв. Хэрэв хvн тохиолдвол намайг vзэв гэж бvv хэл" гээд явчив.
84. Тэднийг тармагц, тэмvжин дотроо сэтгэрvvн: "Саяын хэдэн єдєр айл хэсэж хоноход Сорхон-шарын гэрт хоновол тvvний хєвvvн Чимбай Чулуун хоёр намайг єрєвдєн хайрлаж, шєнє гинж дєнгий минь суллаж хонуулах бvлгээ. Одоо бас Сорхон-шар намайг vзэж зааж єгсєнгvй єнгєрєв. Тэд намайг аврах биз" гэж Сорхон-шарын гэрийг зvглэн Онон мєрєн уруу явав.
85. Сорхон-шарын гэрийн тэмдэг нь шєнє турш vvр цайтал сvv самарч эсэг (айраг)-ээ бvлэх бvлгээ. Тэр тэмдгийг баримталж, бvлvvрийн чимээг чиглэж очоод гэрт нь орвол Сорхон-шар єгvvлрvvн: "Чамайг эх ба дvv нарын зvг яв гэж эс хэллvv, би. Чи юунд ирэв?" гэв. Тvvний хєвvvн Чимбай Чулуун хоёр єгvvлрvvн: "Болжмор шувуу, харцагаас дутааж бутын ёроолд хоргодвол бут тvvнийг хамгаалж аварна. Одоо бидэнд хvн хоргодож ирэхэд тэгж хэлж яаж болно" гэж эцгээ буруушааж, дєнгийг эвдэж галд тvлээд, Тэмvжинийг хойд унгаст хар (мухлаг) тэргэнд єгvvлж, "Амьтан хvнд бvv хэл" гэж Хадаан нэртэй охин дvvгээр асруулав.
86. Гуравдугаар єдєр [Дєнгєт хvн хаана холдох билээ? А.то] "Тvvнийг манайхан нуусан биз. Єєр зуураа айлуудыг нэгжье" гэж айл бvрийг нэгжсээр Сорхон-шарынд ирж, гэр тэрэг ба исэр (ор)-ийн дор хvртэл нэгжээд хойд унгаст тэргэнд очиж амсар дахь унгасыг таталж, Тэмvжиний хєлд хvрвэл, Сорхон-шар єгvvлрvvн: "Ийм халуун цагт унгасан дотор амьд хvн яаж байна? [Сэтгэлээ хантал эр. А.то] " гэвэл нэгжvvлийн хvмvvс бууж одов.
87. Тэр нэгжvvлийг одсон хойно Тэмvжинд Сорхон-шар єгvvлрvvн: "Намайг vнсээр хийсгэн алдав, чи. Одоо даруй эх ба дvv нарын зvг яв" гэж, ам цагаан эрмэг хулагч гvvг унуулж, тэлээ (хоёр эхийг хєхдєг тарган) хургыг чанаж, хєхvvр (ундны тулам) ба нэг нум, хоёр сум єгч, эмээл ба хэтгvйгээр явуулав.
88. Тэмvжин тэндээс явж урьдын шивээлсэн газарт ирээд євсний налархай (зурвас)-гаар мєшгєн Онон мєрєн єєд явж, єрнєєс урсах Химурга горхинд хvрэв. Химурга горхины єєд єгсєж, Бэдэр хошууны Хорчухуй болдог гэдэг газар хvрч эх, дvv нартай учрав.
89. Тэнд бvгдээр нийлэлдэж, Бурхан халдуны євєр Хvрэлх дотор урсах Сэнгvр горхины (Цэнхэрийн голын) Хар зvрхний Хєх нуур гэдэг газар очиж нутаглаад тарвага, зурам алж идэн амьдрав.
90. Нэгэн єдєр гэрийн дэргэд байгаа найман шарга агтыг дээрэм ирж нvд vзтэл дээрэмдэж одоход Тэмvжин нар явган тул харсаар хоцров. Бэлгvтэй оготор хонгор морийг унаж, тарвага агнахаар явсан билээ. Yдэш нар шингэсний хойно оготор хонгор мориндоо тарвагануудыг дааж ядтал ачиж явган хєтєлж ирэв. "Шарга агтуудыг дээрэм авч одов" гэвэл, Бэлгvтэй, "Би нэхье" гэв. Хасар єгvvлрvvн: "Чи чадахгvй, би нэхье" гэв.
Тэмvжин єгvvлрvvн: "Та нар чадахгvй, би нэхье" гэж оготор хонгорыг унаад шарга агтыг євсний налархайгаар мєшгєн хєєж гурав хоног яваад нэгэн єглєє олон адуунд хvрвэл нэг гавшгай хєвvvн гvv сааж байна. Тvvнтэй уулзаж, шарга агтаа сураглавал, тэр хєвvvн єгvvлрvvн: "Энэ єглєє нар ургахын урьд найман шарга морийг vvгээр хєєж гарав. Мєрийг би зааж єгье" гээд оготор хонгорыг тавиулж орог шинхул морийг Тэмvжинд унуулав. Єєрєє хурдан ухаа морийг унаж, гэртээ харилгvй намбух (хєхvvр) суулгаа хээр боож тавив. Тэгээд єгvvлрvvн: "Нєхєр чи их мунгинаж яваа ажээ. Эрийн мун (бэрхшээл) нэгэн адил бий. Би чамд нєхєр болъё. Миний эцэг Наху баян гэдэг. Би тvvний ганц хєвvvн. Миний нэр Боорчи" гээд хоёулаа мордож шарга морьдыг мєрєєр нь мєшгєж гурван хоног явав. Нэгэн vдэш нарны гэрэл уул ташиж бvхий цагт нэгэн хvрээ иргэнд хvрвэл, найман шарга морь нь тэр хvрээний захад євс идэж байна. Тэмvжин єгvvлрvvн: "Нєхєр чи эндээ бай. Манай шарга морьд тэр байна. Би тvvнийг хєєж ирье" гэвэл, Боорчи єгvvлрvvн: "Би чамд нєхєр болж ирээд энд яаж vлдэнэ" гээд хоёулаа хамт довтолж ороод шарга морьдыг хєєж гарав.
91. Хойноос нь олон хvн цувалдан хєєв. Тэдний дотроос нэгэн цагаан морьтой [улаан дээлтэй. А.то] хvн уурга барьж ганцаар гvйцэж ирэхэд Боорчи єгvvлрvvн: "Нєхєр чи нум сумаа надад єг. Би харвалдъя гэвэл, Тэмvжин єгvvлрvvн: "Миний тєлєє чи эрсдvvзэй. Би харвалдъя" гэж эргэж харвалдав. Тэр цагаан морьтойн хvн уургаа дохисоор хоцорвол хойдох нєхєд нь уван цуван гvйцэж ирсэн боловч нэгэнт нар уул ташин шингэж бvрэнхий болсон тул тэд нэхэж чадахгvй хоцров.
92. Тэмvжин Боорчи хоёр морьдоо авч тэр шєнє турш яваад гурван єдєр, гурван шєнє явж Боорчийн гэрт ойртвол, Тэмvжин єгvvлрvvн: "Би чамгvй бол энэ морьдоо яаж авч чадах билээ? [Би хэдийг авах вэ? А.то] Чи хэдийг авах вэ?" гэвэл, Боорчи єгvvлрvvн "Би сайн нєхєр чамайг мунгинаж явна гэж тус болохоор ханилж явсан билээ. Би олз эрсэнгvй. Би Наху баяны ганц хєвvvн тул миний эцгийн зєєсєн хураасан хєрєнгє надад элбэг хvрнэ" гэж эс авав.
93. Хоёулаа Наху баяны гэрт хvрвэл, хєвvvнээ алдав гэж нус нулимс болж байсан Наху баян хєвvvнээ ирснийг vзээд нэг уйлж, нэг загнаж, "Хєвvvн минь юу болсноо хэл" гэвэл Боорчи єгvvлрvvн: "Энэ сайн нєхєр мунгинаж явахыг vзээд хамт одсон билээ. Одоо ирэв" гээд мордож, хээр боож тавьсан намбух суулгаа авч ирэв. Тэмvжинд тэд тэлээ хурга алж хvнс бэлтгээд бас ганзагын тулам єгєв. Наху баян єгvvлрvvн: "Хоёр залуус vvнээс хойш сайхан нєхєрлє, бие биеэ битгий орхи" гэв. Тэндээс Тэмvжин мордож гурван єдєр гурван шєнє яваад Сэнгvр горхинд байгаа гэртээ хvрэв. Тэмvжинийг ирэхэд Єэлvн эх, Хасар хийгээд дvv нарын зовнил тайлагдаж сэтгэл баясав.
94. Урьд Бєртэ vжинийг Тэмvжин есєн настай байхдаа vзэж ирснээс хойш дахин уулзаагvй билээ. Одоо Тэмvжин Бэлгvтэй хоёр Бєртэ vжинийг эрэхээр Хэрлэн мєрєн уруу одов. Цэгцэр Чихургу хоёрын завсар Хонгирадын Дэй сэцэн нутаглан байгаа ажээ. Дэй сэцэн, Тэмvжинийг vзэж маш их баясаж єгvvлрvvн: "Ах дvv тайчууд нар чамд атаархан хорсохыг би мэдэх тул чиний тухай сэтгэл зовнисоор цєхрєхєд хvрсэн билээ. Одоо чамтай уулзав" гээд Бєртэ vжинийг Тэмvжинд єгєв. Тэмvжин Бєртэ vжинийг авч хамт буцахад Дэй сэцэн vдэж яваад Хэрлэний Ураг цєл гэдэг газар хvрч [халуунд ядрах тул А.то] Хэрлэн уруу гэдрэг буцав. Дэй сэцэний гэргий Цотан охин Бєртэ vжинийг vзэж Хvрэлх дотор Сэнгvр горхинд бvхvйд хvргэж ирэв.

95. Цотанг хариулаад Боорчийг нєхєрлєе гэж урьж Бэлгvтэйг илгээв. Бэлгvтэйг ирмэгц Боорчи, эцэгтээ vл хэлэн бєгтєр хонгорыг унаад бор єрмєг (хэвнэг)-єє бєгтрєєд Бэлгvтэйн хамт явж ирэв. Боорчийн Тэмvжинтэй нєхєрлєсєн ёс тийм.
96. Тэмvжин нар Сэнгvр горхиноос нvvж, Хэрлэн мєрний эх Бvрги эрэгт бууж нутаглах цагт Цотан эхийн шитгvл (ємсгєл) гэж авчирсан хар булган дахыг авч Тэмvжин, Хасар, Бэлгvтэй гурвуулаа Есvхэй эцгийн хуучин дотно анд (нєхєр) Ван хантай уулзахаар очив. Эцгийн анд бол эцэг мэт биз гэж Ван ханыг Туул голын шугуйд нутаглан байхад хvрч очоод Тэмvжин єгvvлрvvн: "Эцгийн хуучин анд та, миний эцгийн адил буюу гэж би гэргий аваад ємсгєл хар булган дахыг чамд авчрав" гэж булган дахаа єгєв. Ван хан маш их баясаж єгvvлрvvн:

"Хар булган дахын чинь хариуд
Хагацсан улсыг чинь
Хамтатгаж єгье
Булган дахын чинь хариуд
Бутарсан улсыг чинь
Цуглуулж єгье.
Бєєр нь бєгсєнд байг
Цэр нь цээжинд байг
(Ах захтай болог)" гэв.

97. Тэндээс бvрги эрэгт нутаглан бvхийд Бурхан халдунаас Урианхайн Жарчиудай євгєн хєєрєг (тємрийн дархны vлээх тулам)-єє vvрч, Зэлмэ нэрт хєвvvнээ дагуулж ирээд єгvvлрvvн: "Тэргvvн Ононы Дэлvvн болдогт Тэмvжин чамайг тєрєхєд Булган єлгий єгсєн ба би энэ хєвvvн Зэлмээг чамд єгсєн боловч, балчир учраас гэрт аваачсан билээ. Одоо чи миний хєвvvн Зэлмээр
Эмээлээ тохуул
Yvдээ сєхvvл" гэж єгєв.
98. Хэрлэн мєрний эх Бvрги эрэгт нутаглан байтал нэгэн єглєє эрт vvр цайж байхад Єэлvн эхийн гэрт зарцлагдах Хуагчин эмгэн босож єгvvлрvvн: "Эх, эх vтэр бос. Газар дэлбэрэх мэт чимээ гарч, морины тєвєргєєн сонстоно. Аймшигт тайчууд айсуй биз. Эх даруй бос" гэв.
99. Єэлvн эх, "Хєвvvдийг даруй сэрvvлэгтvн" гээд єєрєє даруй босов. Тэмvжин нар даруй босоод морьдоо барьж, Тэмvжин, Єэлvн эх, Хасар, Хачиун, Тэмvгэ отчигин, Бэлгvтэй, Боорчи, Зэлмэ нар тус бvр нэг морь унаж, Тэмvлvнийг Єэлvн эх євєртээ дvvрэв. Нэгэн моринд юм ачиж хєтлєв. Бєртэ vжинд морь дутав.
100. Тэмvжин ах дvv нар мордож, vvрээр бурхан халдуны зvг одов. Хуагчин ємгєн, Бєртэ vжинийг нууя гэж бvхээгтэй тэргэнд оруулж [эд бараагаа хийж тэргэнд сууж А.то] бєєр алаг vхэр хєллєж, Тvнхэлэг горхин єєд хєдєлж [уул єгсєн Тvнхэлэг горхиноо хvрэхэд А.то] сая vvр цайж харуй бvрий байтал, єєдєєс цэргийн хvмvvс хатиран ирж, "Чи юун хvн бэ?" гэж асуувал Хуагчин эмгэн єгvvлрvvн: "Би Тэмvжиний харьяат. Их гэрт хонь хяргахаар ирсэн билээ. Одоо [унгас тээж А.то] гэртээ харьж явна" гэв. Тэр цэргvvд єгvvлрvvн: "Тэмvvжин гэрт бий юу? Yгvй юу? Гэр нь хаана байна?" гэвэл, Хуагчин эмгэн єгvvлрvvн: "Гэр нь ойр байна. Тэмvжиний бий, vгvйг би мэдэхгvй, би хойд гэрээс гарч ирэв" гэв.
101. Тэд цэргvvд хатиран одов. Хуагчин эмгэн, бєєр алаг vхрээ гуядаж, яаравчлан явах гэтэл тэрэгний тэнхлэг хугарав. Тэнхлэг хугарсан учир, явганаар ойд дутааж оръё гэж байтал, хойноос мєн цэргvvд Бэлгvтэйн эхийг сундалж, хоёр хєлий нь санжуулан давхиж ирээд, "Энэ тэргэн дотор юу байна?" гэж асуувал, Хуагчин эмгэн єгvvлрvvн: "Унгас бий" гэв. Тэр цэргvvдийн ахмад нь єгvvлрvvн: "Дvv нар бууж vзэгтvн" гэвэл, бусад нь бууж хаалттай тэрэгний хаалгыг нээвэл, дотор нь хатан сууж байна. Тvvнийг тэрэгнээс чирч гаргаад Хуагчин хоёуланг сундалж Тэмvжиний хойноос євсний налархайгаар мєшгєж, Бурхан халдун єєд гарав.
102. Тэмvжинийг нэхэж Бурхан халдуныг гурав тойрон нэгживч олсонгvй. Урагш хойш явж эрвэл умбах шавар, битvv ой тулгарч, цатгалан могой шургах завсаргvй бэрх шугуй тул Тэмvжинийг мєрдєж олж чадсангvй. Энэхvv довтолсон цэргvvд бол гурван мэргид байсан ажээ. Удуйд мэргидийн Тогтоа, Увас (ухаа) мэргидийн Дайр-Yсvн, Хаад мэргидийн Хаатай Дармала гурвуул нийлж урьд Чилэдvгээс Єэлvн эхийг булааж авсны єшєєг нэхэхээр ирсэн ажээ. Одоо тэдгээр мэргид єгvvлэлдрvvн: "Єэлvнийг булаагдсаны єшєєг авахаар ирээд одоо эмсий нь булааж авав. Євєг эцгийн єшєєг авав бид" гэж гэртээ буцав.
103. [Тэд Бєртэ vжинийг аваачаад Чилэдvгийн дvv Чилэгэр бєхєд єгєв. А.то] Тэмvжин: "Тэр гурван мэргид гэртээ харих нь уу? Ууланд бvгэх нь vv? Гурван хоног дагаж яваад мэдэж ир" гэж Бэлгvтэй, Боорчи, Зэлмэ гурвыг илгээв. Тэмvжин єєрєє Бурхан халдун дээр бууж, євчvvгээ дэлдэж (цохиж) залбиран єгvvлрvvн:

"Солонго мэт сонсох
Соргог Хуагчины
Сонор хvчээр
Yен мэт vзэх
Yнэнч Хуагчины
Yзсэний ачаар
[Аюулт дайснаас
Амжин дутааж]
Бvтэн биеэ
Бvгэн нуугдаж
Бvдэг замыг
Мєрдєн дагаж
Бугын мєрийг
Мєшгєн хєєж
Бургасан гэрт
Буруулан нуугдаж
Бурхан халдунд
Амь хоргодов.
Харийн дайсан
Халдан довтлоход
Харцагаас дутаасан
Болжмор мэт
Хандгай бугын
Мєрийг дагаж
Хад хавчлын
Сvвийг эрж
Хулдун ууланд
Дутааж ирээд
Хальс холтсоор гэр барьж
Халуун амиа
Хамгаалав, би.
Бєглvv ойт
Бурхан уул
Бєєсєн чинээ амий минь
Бєєцийлєн аварч
Бєєрийн чинээ биеий минь
Бvтэн мэнд vлдээв.
Єшєєт дайснаас
Єршєєн аварч
Єнчин бидний
Ємєг болсон
Єндєр дээд
Бурхан халдун чамайг
Єглєє бvр мялааж байя!
Єдєр бvр тахиж байя!
Yрийн vрд
Yvрд тахим
Yе тутам
Yргэлж шvтье!"

гэж бvсээ хvзvvнд эрих мэт єлгєж, малгайгаа гарт сэгэлдэрч, гараар євчvvгээ дарж, наран єєд хандаж, Бурхан халдунд есєнтээ сєгдєж єчил єчин, сацал сацав.