-Манай улс төдийгүй дэлхий дахинд эдийн засгийн хямралтай ийм цаг үед газрын хэвлий дэх баялаг руугаа шуурхай гар дүрж байгаа нь хэр эрүүл үзэгдэл юм бол?
Э.Бүрэнтөгс: Манай хөдөлгөөн үүсгэн байгуулагдсан цагаасаа хойш газрын хэвлий дэх эрдэс баялагаа ашиглах нь зөв гэсэн байр суурьтай байсан. Гэхдээ аливаа юмыг үрж, дуусгах амархан. Харин цэгцэнд нь оруулах хэцүү гэдгийг анхаарах ёстой.
-Та бүхэн Оюутолгойн гэрээний төслийн талаар сөрөг байр суурь илэрхийлж байсан. Энэ талаар тодруулна уу?
Б.Болдбаатар: Гэрээнд яах аргагүй бидний эсрэг 18 заалт тусгасан байна. Тухайлбал, татварын бүх төрлийн хөнгөлөлт болон ямар ч баталгаагүй компанитай гэрээ хийхээр ярьж байгаа юм билээ. Тэгэхэд бид хэдэн үеэрээ идэх ордоороо дэнчин тавьсан. Түүнчлэн эх орныхоо үндэсний аюулгүй байдлын асуудлыг хөндөх зайлшгүй шаардлага гараад байна. Учир нь УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл “Айвенхоу майнз”-ынхантай уулзаж байгаагаас харахад Монголын төр засаг энэ компанид барьцаалагдсан гэдэг нь харагдаж байна. Тэгээд ч Оросын их өрийг тэглэхийн тулд манай Ерөнхийлөгч уг компаниас 50 сая ам.доллар авсан биз дээ. Гэхдээ энэ их мөнгийг зүгээр нэг аваагүй нь ойлгомжтой. Биднийг хэдэн зуун жилээр тэжээх орд газраа барьцаанд тавьсан хэрэг. Ёстой хэлэх муу үг ч алга.
-Өмнө нь яригдаж байсан гэрээний төслийн хувилбараас энэ удаагийнх дээрдсэн болов уу. Та бүхэн ямар байр суурьтай байна вэ?
Э.Бүрэнтөгс: Ямар юмных нь дээрдэх вэ. Харин ч эсрэгээрээ. Тэр ч бүү хэл Үндсэн хууль болон хууль тогтоох дээд байгууллагаа үгүйсгэсэн гэрээ боловсруулсан байна лээ.
-Гэрээнд 125 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийн тухай яригдаж байна. Энэ талаар?
Б.Болдбаатар: 34+16 гэсэн хувилбараар гэрээ байгуулах юм гэсэн. Өөрөөр хэлбэл, эхний ашгаасаа 34 хувийг аваад 30 жилийн дараа 16 хувиа нэмж авах гэнэ. Ингэж л 50 хувь болох юм байна л даа. Гэтэл 34 хувь гэж яриад байгаа нь үнэн хэрэгтээ ашиг гарах, үгүй нь бас л эргэлзээтэй. Хамгийн эмгэнэлтэй нь 30 жилийн дараа гэхэд “Бороо гоулд” шиг хамаг алт, зэсийг чинь аль хэдийнэ ачаад явчихсан байвал яах вэ. Ингээд бодохоор эрх мэдэлтнүүдийн толгой яах аргагүй хамуурчээ. Яагаад хаширдаггүй улс юм бол. Компанийн 34 хувийг манай улс авахдаа хамгийн гол нь хянах эрхгүй, удирдлагын бүрэлдэхүүнд багтах эрхгүй иймэрхүү л байдлаар оролцож байна. Эцэст нь энэ бүхнийгээ 125 сая ам.доллар гэж үнэлж байгаа юм. Үнэн чанартаа энэ мөнгийг авахдаа бид 14-15 хувийн хүү төлнө гэж байгаа. Тэгэхээр бид гадны улсыг тэжээж, доллар үйлдвэрлэдэг Засгийн газартай болоо юу. Энэ бүтэхгүй ээ.
-Зам тавих асуудал бас л бүрхэг санагдаад байгаа?
Б.Болдбаатар: Монголын Засгийн газар хөрөнгө гаргаад “Айвенхоу майнз” зам тавих юм гэнэ. Харин бид гэрээ хэрэгжих хугацаанд тавьсан замыг нь засч янзлах ёстой юм байх. Бидний зассан замаар Хятад руу хамаг байдаг хөрөнгийг минь зөөх санаатай юм байна л даа. Хятадууд биднийг ямар муухай доромжилж байна вэ. Энэ бүхнийг нь манайхан гараа тосон, хошуу дэвсээд хүлээж аваад байх юм.
-Б.Болдбаатар гуай таны хувьд гэрээний хамгийн ээдрээтэй заалт юу байна вэ?
-“Айвенхоу майнз” компанийн ашиглалтын болон хайгуулын бүх лиценз нь Монгол Улсын нийт нутаг дэвсгэрийн есөн хувьтай тэнцэх газарт энэ гэрээ үйлчлэх юм гэнэ. Тэр ч бүү хэл “Рио Тинто” компани 20 хувиа Хятадад өгөх үү, болих уу гэдэг асуудлыг парламентаараа хэлэлцэж эхэлсэн. Тэгэхээр манай улс Хятадын эрдэс баялгийн бааз болох нь ээ.
-Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө энэ асуудлыг шуурхай хэлэлцэж эхэллээ гэсэн хардлага байна л даа. Үүнд та бүхэн ямар бодолтой байна вэ?
Э.Бүрэнтөгс: Монгол Улсын төрийг 12 жил гартаа атгасан Н.Энхбаяр сонгуулийнхаа шоу болгож гэрээний асуудлыг шуурхайлж байна.
-Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр Ерөнхий сайд байхдаа “Оюутолгойн” лицензийг олгож байсан гэдэг?
Э.Бүрэнтөгс: Тийм ээ, 2003 оны арванхоёр дугаар сарын 26-ны өдөр Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр энэ лицензийг олгосон нь үнэн. Тэгээд хоёр хоногийн дараа Орос улсын их өрийг чинь мань хашир төлж дуусгасан. Ингээд л МАХН түүхэнд байгаагүй зүйл хийчихсэн юм шиг дарга цэрэггүй баахан цээжээ дэлдэж гүйсэн биз дээ. Энэ бүхний цаана юу байсан нь тодорхой байгаа биз.
-Лиценз замбараагүй олгосон байдлыг 1997 онд батлагдсан Ашигт малтмалын тухай хуулийн цоорхойтой холбон тайлбарладаг. Та бүхэн үүнтэй санал нийлэх үү?
Б.Болдбаатар: Нийт 14 мянга 386 лиценз олгогдсон байна. Зөвхөн “Айвенхоу майнз” компанид гэхэд л 56 лиценз олгосон байх жишээтэй. Эдгээр лицензийг олгоод зогсохгүй хүлээгдэж байгаа талбай гэсэн нэрийдлээр сонгон шалгаруулалт аль хэдийнэ хийгээд эхэлчихсэн байна. Хамгийн гол нь лицензийн ихэнх нь биднээс үл хамаарч Хонгконг болон олон улсын биржийн арилжааны хэрэгсэл болчихоод байгаа юм. Тэгэхээр газар нутаг маань харийн улсын арилжааны хэрэгсэл болно гэдэг нь бид юу болж таарах вэ. Уг нь аливаа улс орны гол тулгуур нь газар нутаг, хүн ард, төр засаг байдаг шүү дээ.
Энд бас нэг юм хэлэхэд, “Айвенхоу майнз” компани эргэн тойрондоо хааш хаашаа таван км хашаа барьчихсан байх юм. Хэрвээ хашаан дотроо төмөр зам болон машин зам оруулж барьчихаад үүгээр гарахдаа мөнгөө төл гээд байвал яах вэ. Иймэрхүү гашуун туршлага АНУ болон бусад улс орны түүхэнд бий. Өөрөөр хэлбэл, монгол хүн нийт газар нутгийнхаа есөн хувьд хөл тавьж чадахаа болино гэсэн үг. Мөн бидний сонголт бол алуурчин Ерөнхийлөгчийг халж, байгаль орчинд ээлтэй Ерөнхийлөгчийг сонгох явдал юм.
-Яагаад алуурчин Ерөнхийлөгч гэж?
-Өнгөрөгч оны долдугаар сарын 1-ний өдрийн үймээний үеэр юу болсныг хэн хүнгүй санаж байгаа байх.
-Та бүхэн энэ удаагийн яригдаж байгаа хувилбарт санаа оноогоо хэлж чадсан уу?
“Миний Монголын газар, шороо” хөдөлгөөн ч гэх шиг эднийг хэн нэгний гар хөл гэдэгт ч эргэлзэхгүй байна. Нэг тал нь авах гээд л нөгөө талаа муулаад л түүнээс үнэндээ яг одоо Монгол улс дангаараа шууд ашиглаж чадахгүй шүү дээ, аль ч уурхайг нь. Аз жаргалтай ирээдүй байна л даа. Гэхдэээхлээд амьд явах хэрэгтэй шүү дээ. Яг л тэг ж амьд явмаар байгаа бөгөөд монголын төлөө юм бол Оюу-Толгойг ашиглаад 10 жилийн дараа Монголийн говь зөл болж хээр тал говь болж монголд цөлжилтөнд эргэж буцалтгүй орно. Гүний ус 100 жилд эргэн нөхөгддөг бөгөөд 2 толгойн уурхай хоёулаа гүнийн усаар ажилна. Ийм асуудал табьж байвал тэд жинхэн монглын төлөө гэж би бодно. Гүний усыг юугаар орлуулах вэ? гэж л асуудлыг тавь! түүнээс хэн уурхайг ашиглана уу, тэр сонин биш