Өнгөрсөн дугаарт бид Москвагийн Хүмүүнлэг-эдийн засгийн их сургуулийн сэтгэл судлалын тэнхимийн профессор, биологийн ухааны доктор Юрий Щербатыхийн “Үхлийн долоон нүгэл” шинэ номных нь талаархи ярилцлагыг нийтэлсэн. Өнөөдөр танд хүний сувдаг сэтгэлийн мөн чанар, сөрөг үр дагаврын тухайд зохиогч хэрхэн дүгнэснийг үргэлжлүүлэн сонирхоё. Гэхдээ сувдаг сэтгэл эд хөрөнгөн дээр бус идээ ундаан дээр хэрхэн илэрдгийг зохиогч доор тайлбарласан байна.

Тарган хүмүүс аз жаргалтай гэж үү?

-Юрий Викторович, хүний төрөлх хэрэгцээний нэг идэх хүсэл үхлийн нүглийн тоонд орсон нь хачирхалтай юм?

-Ханаж цадахаа мэдэхгүй их хүсэл хүний эрүүл мэндийг хөнөөх нь дамжиггүй. Цадахаа мэддэггүй сувдаг сэтгэлээс үүдэлтэй үхлийн баримт, төвшинг тодорхойлоход бэрхшээлтэй. Гэвч хоол тэжээлээ хэтрүүлэн хэрэглэснээр хоол боловсруулах эрхтэн, зүрх судас, тулгуур эрхтний зэрэг олон төрлийн өвчний эх үүсвэртэй болдог. Илүүдэл жин, буруу хооллолт орчин үед хүний эрүүл мэндэд хэрхэн сөргөөр нөлөөлж буйг орон орны эрдэмтэд анхааруулсаар байгаа. Зөвхөн энэ л асуудлаас үүдэж олон сая хүн төрөл бүрийн өвчний золиос болоод байгаа төдийгүй хавьгүй эрт амьдралаас хагацсаар байна. Тэгэхээр хүнийг чимээгүй мөхөөж буй тахал бол яах аргагүй хоол тэжээлийн шунал биш гэж үү.

-Их Британийн Бристоль хотын үндэсний их сургуулийн эрдэмтэд тарган хүмүүс туранхай хүмүүстэй харьцуулахад гуниг гутралд өртөх нь бага, уурлаж уцаарлах нь ч цөөн гэдгийг судалж тогтоосон байсан. Эрдэмтдийн дүгнэснээр, “тэд бүхий л зүйлдээ хүрэлцэхүйц эерэг энергийг зөвхөн хоол унднаасаа авдаг” гэсэн. Энэ тал дээр Та юу хэлэх вэ?

-Илүүдэл жин зөвхөн сэтгэл гутралын аюулыг багасгаад зогсохгүй амиа хорлолтоос ч зайлуулдаг гэж Английн эрдэмтэд тогтоосон байна лээ. Гэхдээ таргалалт хэвийн хэмжээнээс хэтрээгүй бол шүү дээ.

-Сувдаг сэтгэлийн мөн чанар юунд оршдог вэ?

-Хүн амьдралынхаа хэвийн үйл ажиллагааг хангахын тулд тогтмол зөв хооллож байх нь гарцаагүй. Гэтэл эл үйл явцыг ухамсарлаж чадахгүй, хэтрүүлэн хооллох үзэгдэл нийтлэг. Буруу хооллолтын сөрөг үр дагавруудыг мэддэг хэрнээ хэрэгжүүлдэггүй, хойш тавьсаар байдаг хүн олон. Үүнийг мэргэжлийн хэллэгээр “хоолонд донтох хам шинж” гэдэг. Ийм өвчтэй хүн эхэн үедээ жирийн хүмүүсээс арай илүү хооллодог. Аажмаар идэх зүйлийн хэмжээ ихэсч, хугацаа ойртсоор байна. Удалгүй бүхнийг нэг дор идэх мөнхийн хүсэлтэй болдог. Идсэн ч цадсан сэтгэлгүй, бодол хүслийн дийлэнхийг идэш хоол эзэлнэ.

Өлсгөлөнгийн ТӨВ

-Гэхдээ ойр ойрхон хооллох нь аюулгүй гэдэг биз дээ?

-Хүмүүс ойр ойрхон хооллодог өлөн сэтгэлгээндээ гэмшдэг. Энэ үедээ сэтгэлийн хямралд орох нь элбэг. Тийм болохоор би Английн эрдэмтэдтэй санал нийлэхгүй байна. Хоол идэх хүслээ дийлж чадахгүй хүмүүс байнга хямарч, дахин хоолоо хэтрүүлэхгүй эсхүл маргаашнаас л бага хооллоё гэсэн шаналалтай байдаг. Гэвч ээлжит баяр тохион тухайн хүн баримталж байсан дэглэмээ алдагдуулах юмуу хойшлуулан дахин өөрийгөө хохироодог.

-Чухам юу хүнийг эл аюул руу юу түлхдэг вэ?

-Сувдаг сэтгэлийн шалтгаан олон. Удамшил, сэтгэл зүй, бие бялдрын онцлогтой холбоотой. Биемахбодийн онцлогоос шалтгаалсан сувдаг сэтгэл цусан дахь тэжээлийн бодисуудын хүрэлцээ багасах үед илэрдэг. Цусанд глюкоз багасах үед тусгай мэдрэг дохио дамжуулагчууд “өлсгөлөнгийн төв”-ийг өдөөж хоол тэжээлийн “эрэлд” гарах сануулгыг өгсөөр байдаг.

Энэ нөлөө удамшлын төвшинд бэхлэгдсэн бөгөөд бидний өвөг дээдэс өлсгөлөнг тэвчээртэй даван туулж чаддаг байсан ч үхэхгүйн тулд л хооллодог байж. Гэхдээ эртний хүмүүс хоол тэжээлээ бэлтгэхийн тулд ой, талаар цөхөртлөө гүйж тэмцдэг байсан. Гэтэл орчин үед хүмүүс хоол тэжээлээр өөрийгөө хангахын тулд хөргөгчнийхөө хаалгыг онгойлгох юмуу ойрын цайны газраар ороход л хангалттай болсон.
Сэтгэл зүйн холбоотой шалтгаан гэдэг нь стресс, уйтгар гуниг, ажлын ачаалал, ааш аяг тааруу байх зэргээс үүдэлтэй. Энэ тохиолдолд хүн шийдвэрлэж чадахгүй, бэрхшээлтэй асуудлуудаа хоолтойгоо хамт иддэг. Мөн сувдаг сэтгэл хоолны дэглэм, шашны үйлдэл мэтийн горимыг удаан хугацаагаар сахиж байсан хүмүүст нийтлэг ажиглагддаг. Сувдаг сэтгэлийн үлгэр жишээг хүүхдүүд багаасаа эцэг эхээсээ хуулбарлан төлөвших нь бий.

Кембрижийн их сургуулийн эрдэмтэд сувдаг сэтгэлийн шалтгааныг удамшлаас эрэх хэрэгтэй хэмээн зөвлөсөн байдаг. Хоол тэжээлээ тохируулж чадахгүй, өөрийгөө хянах чадваргүй хүмүүст лептин дааврын хүрэлцээ дутмаг байдаг нь илэрдэг. Эл даавар биемахбодид өлсөх мэдрэмжийг идэвхжүүлж, тархины тодорхой хэсэгт дохио өгдөг. Хэрвээ лептин даавар бага бол хүн байнга өлсгөлөн мэдрэмжтэй байдаг.

Хурдан хугацаанд их илчлэг

Хооллох дур хүслийг өдөөгч, буруу хооллолтын гол цөм болсон тургэн хоолны газрууд / Fast food/ орчин үед олширсоор байна. Түргэн хоолны газруудын үндсэн зарчим бол “Хурдан, хямд, илчлэг ихтэй”. Ургамлын тосонд шарсан төмс, давтсан махтай хөөсөн бин, том аягатай хийтэй ундаа зэрэг түргэн хоолны “нэрийн” хоолнууд буруу хооллолтын сонгодог жишээ мөртлөө хүн төрөлхтнийг байлдан дагуулсаар л байгаа. Харамсалтай нь ийм хоолны сөрөг үр дагавар шууд илэрдэггүй болохоор хүмүүсийг төдийлөн айлгадаггүй. Түүнээс гадна бизнесийн салбар болсон өөрөө өөртөө үйлчилдэг томоохон сүлжээ дэлгүүрүүд хүнийг хоосон ходоодтой явуулна гэж үгүй.

Сувдаг сэтгэлтэй хэрхэн тэмцэх вэ?

•Хэвшмэл зуршлаа өөрчлөхийг хичээ. Өдрийн тэмдэглэл хөтөлж хооллох дэглэм зохио.
•Сувдаг сэтгэлийг зөвхөн хоолны хэмжээгээ багасгаснаар эмчилчихлээ гэвэл өрөөсгөл. Харин сэтгэл зүйгээ юун түрүүнд эмчлэх хэрэгтэй. Ямар ч сайн сайхан амттан байсан татгалзаж чадах тэвчээртэй байх хэрэгтэй.
•Стрессийг ялан дийлж сур.
•Зөвхөн амттан, хоол унднаас бус өөр зүйлсээс таашаал авч сур. Спортоор хичээллэх, шинэ хүмүүстэй танилцах, секс хийх, ямар нэг зүйлийн цуглуулга хийх зэрэг бусад зүйлст анхаарлаа хандуул.
•Идэх хүсэл төрөх бүрт шинэ ногоо, жимсээр хоолло. Цагаан хоолтныг их идэштэн гэдэггүй юм.
•Хоолны дуршил бууруулагч орчин үеийн төхөөрөмж ашиглаад үз.

Сувдаг сэтгэлийн таван шинж

1.Яаран их ихээр идэх.
2.Хооллох цаг хугацаанд хайхрамжгүй хандах (Энэ хүн сүүлд хэзээ хооллосноо үл тооцоолон замбараагүй иддэг).
3.Ганцаараа хооллохыг илүүд үзэн, идсэн хоолныхоо хэмжээг мэдэгдүүлэхгүйг хичээх.
4.Идсэн хоолныхоо өмнөөс байнга шаналах. Дараагийн удаа хэтрүүлэхгүй гэж тогтмол өөрийгөө
хуурах.
5.Хоол захиалахдаа хамгийн их хэмжээтэй ирдгийг эрэх.

Ц.Мөнх