|
| Н.Багабаньд |
 |
|
Орчлон ертөнцөд өөгүй тэгш хүнийг эрж хайж олно гэдэг өвсөн бухал дотроос зүү хайхтай адил байх аа. Бүх хүн алдаа хийдэг. “Хамгийн том алдаа нь хүн өөрийгөө бүх зүйлд туйлын өө сэвгүй гэж үзэхэд оршино”. Ядаж хамгийн том алдаанаас хол байцгаая. Өөрийнхөө буруутайг ухаарч эхэлбэл ухаан сууж байна гэж өөрийгөө тоож эхэл. Буруугаа ухаарсан хүн алдаагаа засна. Бурхан тэнгэр хүнд оюун ухаан хайрласан болохоор хэн ч гэсэн өөрөө хүсч хичээвэл муу муухай бүхнээ таягдан хаяж, салж холдож чадна. Нэгэн зальтай илжигний тухай домгийг та бүхэн сонссон байх.
Илжигэнд ачдаг ачаанаас хамгийн хүнд нь давс байжээ. Нэг удаа давс ачиж явсан илжиг гол туулахдаа бүдэрч унан, хэвтэж байгаад босчээ. Тэгээд ачаа нь хөнгөрсөн байхыг зөнгөөрөө мэдэрч. Түүнээс хойш давс ачих тоолонд гол гатлах үедээ бүдрэн унаж давсыг уусган урсгаж ачаагаа хөнгөлдөг муу зантай болсон байна. Ус тааралдах болгонд бүдрэн унаж босохгүй хэвтдэг болсон илжигний залийг эзэн нь анзаарч, овжин адгуусанд ноос ачдаг болжээ. Гол гатлахдаа сурсан зангаараа усан дотор хэвтээд өгч. Ноос норж даагдахын аргагүй хүндэрсэн байна. Хүнд ачаандаа түүртэж, тамир тэнхээгээ барсан илжигний муу зан төдөлгүй засарчээ. Ухаангүй адгуус хүртэл муу зангаа засч чадаж байхад ухаант хүн муу бүхнээсээ салж чадалгүй яахав. Илжигнээс дор байв гэж дээ.
Хүмүүст байдаг түгээмэл төөрөгдлийн нэг нь өөрийн бурууг өөрөөсөө биш өрөөл бусдаас хайдаг гажиг юм. Өөрийн бурууг бусдад тохдог гаж зуршил чамайг чөдөрлөсөн хэвээр байгаа нөхцөлд чи алдаа дутагдлаа ухаарахгүй будилсаар, алдас эндэгдэлтэй зууралдсаар байх болно. Чамтай таарч учирсан буруу зөрүү үйлдэл бүхэнд энд миний буруу юу байсан билээ гэж бодож эргэцүүлэн, олж онож тогтоо. Буруугаа ухаарч сэхээрсэн хүн ижил төрлийн алдааг дахин давтан мунгинадаггүй юм. Ер нь нэг бүдэрсэн довжоондоо дахин бүдрэхгүй байх нь ухаалаг болгоомжтой хүний шинж. Бусдыг буруутгаж өөрийгөө зөвтгөх гаж төөрөгдлөөс ангижирч, зөв бурууг байгаа үнэнээр нь ялгаж салгаж чаддаг болчихвол өөрт нутагшсан нэг муу зангаа хаяж гээж чадсандаа баярла.
Өөдгүй зангаас салахыг хичээ. Хорвоо дээр гурван төрлийн өөдгүй хүмүүс бий гэж Ф.М.Достоевский хэлсэн. Өөдгүй чанараа аугаа их буянтай зүйл гэж итгэж үнэмшсэн гэнэн өөдгүйчүүд, өөдгүй явдалдаа ичиж, түүнийг ямар ч болов дуусгавар болгохыг эрмэлздэг өөдгүйчүүд, эцэст нь, ердөө өөдгүй буюу ясны өөдгүй хүмүүс. Өөдгүй явдлаасаа ичнэ гэдэг сайн хэрэг. Энэ нь өөдгүй явдлаасаа салах урьдач нөхцөл. Ичих булчирхай нь ажиллаж байгаа хүн эрт орой хэзээ ч болов өөдгүй зангаа өөрийн хүчээр дуусгавар болгож дөнгөхдөө дөнгөнө. Өөдгүй чанараасаа салахад нь гэнэн өөдгүйчүүдэд туслах хэрэгтэй. Тэд сайн муугаа ч ялгаж салгах ухаангүй, цаасан дарцаг шиг хийсч явдаг юм. Эд нар өөрийгөө ялж, өөдгүй чанараа таягдан хаях сэтгэлийн тэнхээ нь сул хүмүүс. Тиймээс тэдэнд үглэх загнах, үлгэрлэх дагуулах, учирлах ухааруулах бүхий л үйлдлийг ашиглах замаар гэнэн ойворгон занг нь засахад тус дэм бол. Явдал учраараа ясны өөдгүй гэдэг нь танигдсан хүнээс хол байх нь өлзийтэй. “Хүний хамгийн өөдгүй байдал бол өөрийгөө эзэмдэх болон ухаарахаа больсон үе юм”. Хүнийг хамгийн өөдгүй байдалд архины халуун, уурын мунхаг, улайрсан тэнэглэл аль аль нь ядаж цөхөх юмгүй хүргэж хорлоно. Энэ үедээ хэн боловч хүн төрхөө алдаж, адгуусны авир араншинтай болдог нь осолтой. Хамгийн өөдгүй байдалд орчихгүй юм шүү гэж хүн бүр бодож хичээж явах хэрэгтэй.
Хүмүүс эрүүл саруул ухаан бодлынхоо орон зайг уур цухалдалтаар дүүргэх нь олонтаа. Энэ нь хүнд шүглэсэн муу муухайн үүр уурхай юм. “Уур бол түр зуурын солиорол” учраас уурын мунхаг гэгээн сайхан явсан хүнийг ч агшин зуур гэмтэн буруутан болгон хувиргана. Уурласан хүнээс гэрэл цацарч, илч төөнөсөн сайхан үгс хэзээ ч гарахгүй. Уур уцаар хараал хэрүүлийн үрийг цацаж, хагарч бутрах, хагацаж салах үүд хаалгыг цэлийтэл нээж өгөхөөс өөр гавьяагүй. “Уур хилэн хэрцгий явдлын эх булаг” байдаг болохоор уурлаж хилэгнэсэн хүнээс ямагт болгоомжилж, сонор соргог, сортоо мэдрэмжтэй бай. Уураа дарж, ухаанаа тэлж явах нь залуу хүн чиний өсөж өндийх, өөдлөн дэвжихэд тулах тулгуур, түших хань чинь болно. “Уур хилэн бусад хүмүүст таатай биш ч гэсэн уурлаж байгаа хүндээ илүү хүндээр тусдаг” болохоор өөрийгөө зовоож, өөрийгөө тарчлаахын хэрэг ер нь байна уу? Уур биеийг зовооно гэж бидний өвөг дээдэс сургамжлан захисаар ирсэн шүү дээ. Өөрийгөө ялж чаддаг хүн л уураа барьж, уураа дарж, ухаанаараа уураа хазаарлан зогсоож чаддаг юм. Хүн өөрийгөө ялмагц бусдыг буруушаахаа тэр дороо болино.
Худал хуурмаг бүхнээс хол зайдуу байцгаая. Худал хуурмагийн босоо ороолон чамайг ээрч хоргоогоод эхэлбэл түүнээс үтэр түргэн холдох замаа хай. Чухамхүү худал хуурмаг л хүнийг байх ёстой байр сууринаас нь хамгийн ихээр доош чангаадаг юм. Хуурамч зүйл бүхэн хэзээ ч бат бөх байдаггүй, савангийн хөөснөөс үүссэн хийн бөмбөлөг адил тэр дороо хага үсрэх тавилантай. “Худал хуурмаг нь бүх муу муухай үйлдлүүд дотроос хамгийн илүү нуугдмал, бүхнээс хялбархан хийгддэг учраас л бид түүнийг хамгийн их бузар муухай зүйл хэмээн харааж зүхдэг юм” хэмээн их сэтгэгч хэлсэн байна. Худал хуурмагийн хор хөнөөл харамсаж халаглаад барамгүй их. “Худал нь бие болоод сэтгэлд төгсгөлгүй зовлон авчирдаг”. Нэг худал нөгөөгөө тэр дор нь төрүүлнэ. Нэгэнт худал хэлчихсэн бол дахиад зайлшгүй худал хэлнэ. Улмаар худал хэлэхгүйгээр амьдарч чадахгүй болтлоо доош орно. Нэг худлыг нөгөө худлаар дэмжиж, энэ нь эцэс төгсгөлгүй чөтгөрийн тойрогт эргэлдсээр, үнэн мөний ул мөр улам бүр бүдгэрч, худал хуурмагийн намаг балчигт гарах аргагүй шигдэхэд хүрнэ. “Хүн хэдийчинээ их ухаантай, боловсролтой байна, түүний худал хуурмаг өөрт нь болон бусдын хувьд төдийчинээ их хортой байдаг” нь гачлантай. Худалч хүн чин үнэнийг чин сэтгэлээсээ яриад байхад нь ч хүмүүс түүнд огт итгэхгүй буюу байнга эргэлздэг болчих нь үнэхээр харамсмаар.
Хүний сэтгэлд өөрөө өөрийгөө өдөөж төрүүлдэг бузар муухай нэг зүйл бий. Энэ бол хардалт юм. “Замбуулин дээр бидний сэтгэлийг ой гутам зургаар дүүргэдэг хардалтаас илүү гутамшигтай тийм зовлон байдаггүй”. Хардалтын хар дон сэтгэлд шүглэвэл өөрийгөө үргэлж тамлан зүдрээхээс гадна өөрт хавьтсан бүхнээ тарчлаан зовооно. “Хардалт гэдэг бол юмаа алдахаас айж ягтаа тулсан харамч амьтны тэчьяадал” гэж их сэтгэгч онож тодорхойлсон байна. Санаа муутай хүн савнаасаа хальсан хартай байдаг. “Хардагчид шалтаг хэрэггүй. Тэд хардамтгай учраас огт шалтгаангүйгээр дандаа хардацгааж байдаг”. Өндөр боловсролтой, өргөн мэдлэгтэй, юм үзэж, нүд тайлсан хүн ч өрөвдөх сэтгэлгүй өчүүхэн хардагчид болчихдог нь ухаанд багтамгүй гайхмаар. Тийм болохоор хардалт гэдэг нь угаас ухаан муутай хүний сэтгэлд урган зовоодог ухамсар дорой, уг муутын өвчин ажээ. Эгэл хүмүүсийн хардалт өөр хоорондын хэрүүл эвдрэлээс хол хэтрэхгүй, эрх мэдэлтний хардалт хотол олноор нь ч хэрэлдүүлж эвдрэлцүүлнэ. Хардалтыг өшөө хорсол, өшөө хорслыг өшөө авалт сүүдэр эзнээ дагах адил шил шилээ даран мөшгинө. “Өшөө авалт нь нэр төртэй хүмүүсийн зүрх сэтгэлд багтдаггүй, хэр тааруухан хүмүүсийн өв хөрөнгө юм”. Хардалт, өшөө хорсолдоо хүлэгдэн боолчлогдсон хэр тааруухан хүн болчихгүйг хүн бүр хичээх хэрэгтэй.
Бусдын муу муухайг өөнтөглөн сонжиж элэглэн шоолох хэрэггүй. Харин муу муухайгаас салахад нь бололцооны хэрээр туслахыг хичээ. Энэ бол бусдын төлөө хийж байгаа буянтай үйлс. “Ухаантай хүн бусдын муухай явдлыг хараад өөрийнхөө муу муухайгаас салдаг”. Энэ бол өөрийнхөө төлөө хийж байгаа буянтай үйлс. Муу зүйл хийсэндээ харамсах нь сайн хэрэг. Энэ нь дахин муу зүйл хийхгүй байх дархлааг өөртөө суулгаж байна гэсэн үг. Гэхдээ муу зүйл хийхгүй байх нь л бүр сайн хэрэг шүү дээ. “Муу юмыг их ч бай, бага ч бай хийх хэрэггүй” гэж маш эрт хэлсэн нэг үг байдгийг санаж явцгаая. | | |
