Үхэр монгол гэж ярьдаг л даа. Нэг тийм хэлц үг. Онигоо буюу явган шог дурьдваас:

Хүрээнд байх хятад пүүсийн хоолны газар орж ирсэн хоёр монгол эр захиалгаа өгөхдөө үйлчлэгч луухааныг түрэмгий гэгч нь дээрэлхүү өнгөөр дуудаад:

-Хүүе, луухаан! Хоёр таваг бууз! гэж захиалахад шаралхсан хөгшин луухаан ядам, дунд болон эрхий хуруугаа уулзуулан чигчий, долоовор хоёроо дотогш нь матийлган (Үхэр гэсэн дохио зангаа болно л) эвэр мэт гозойлгон :

-Хоёру тавагуу баа? хэмээн басамжилхад нөгөөх хоёр эр ер торсонгүй, хэлэлцсэн юм шиг чигчий, ядам болон эрхий хуруугаа уулзуулан долоовор болон дунд хуруугаа илжигний чих мэт солбиулан хөдөлгөж ( Илжигээ!... гэсэн дохио зангаа болно):

-Үгүй биш ээ, хоёр таваг бууз мэдэв үү! гэж айхтар мохоосон юм гэнэ билээ гээд муу аав минь ярьдагсан.

Үхэр шиг тэнэг, үхэр шиг лазан, хойрго гэсэн утгаар хэрэглэдэг нэг тийм хэлц үг байх. Гэхдээ би үхэр гээч адгуусыг тийм ч тэнэг, тийм ч лазан амьтан биш гэж бодох болсоор бас ч гэж багагүй хугацаа өнгөрчээ.

Яг одоо би телевизээр нэгэн нэвтрүүлэг, болсон явдлын бодит бичлэг үзээд сууж байна л даа. Тэнд африкт бололтой халуун оронд, нэгэн үхэр сүрэг рүү хэсэг арслан гэнэдүүлэн дайрч сүргээсээ захалж явсан нэгэн тугалыг ямартай ч сүргээс нь таслаадахсан ч голын усанд унагаачихаад, хоёул гурвуулаа уснаас гаргахаар ноцолдож байтал усан дотроос нэгэн матар нөгөө  тугалыг нь булаацалдаад, арслангууд арай гэж матраас холдуулан салгаж эрэг дээр гаргаад иртэл, харин нөгөө үхэр сүрэг бөөнөөрөө, сүргээрээ эргэн дайрч, салангад захдуу байсан ганц, хоёр арсланг мөргөн холдуулсандаа урамшив бололтой сүүлдээ улайран дайрсаар нөгөө тугалаа ямартай ч арслангуудаас салгаад авчихаж байх юм. Үхэр сүрэг хэдийвээр лазан, тэнэг боловч эвтэй бол хүчтэй гэдгийн үлгэр жишээг энд бодитоор үзүүлчихэв.<embed src="http://www.youtube.com/v/VGeN0wwC5To&color1=0xb1b1b1&color2=0xcfcfcf&hl=en&feature=player_embedded&fs=1" type="application/x-shockwave-flash" allowfullscreen="true" width="425" height="344"></embed>

Аргын тооллын нэгэн мянга есөн зуун наян долоон оны хавар цагт, яг л өдийд юм даа. Хавар болгон л гарч байдаг ой, хээрийн түймэрт манай ангийн тусгай салбарын цэргүүд дайчлагддаг юм. Нөгөөх л зүүн гурван аймагт, Дорнодод шүү дээ. Эхний гурав хоног үнэхээр унтраачих санаатай гартаа барьсан хүрз, шуудайхнаар зэвсэглэн ёстой л нэг мах болтлоо түймэртэй зодолдсон ч сайндаа л цурманд нь оруулж л дөнгөж байлаа. Хүний хүч хүрэхгүй юм гэж байгалийн энэ нэгэн гамшиг яах аргагүй мөн ажгуу. Ганц хоноод л өөр хоорондоо хэн нь, хэн бэ гэдгийг ярьж байж л дуугаар нь таньдаг болсонсон. Хувцас хунар, царай зүс тас хар хөө, тортог, ерөөсөө л гялайхаас нүд, шүд хоёр. Хүссэн ч, эс хүссэн ч сүүлдээ дарга, цэрэггүй хоол эргүүлэхээс хэтрэхгүй болдог юм билээ. Онгоцны дуу гарахаар л хаагуур хоол хаях нь вэ гээд харуулдаад, АН-2 онгоцоор нам доогуур нисч, дээрээс унагаасан дөчийн бидонтой будаатай хуурга, цуйванг олж авахаараа нөгөө унтраах ёстой түймрийн галаа бараадан тойрч сууж байгаад нэг сайн гэдэс гарч авцгаагаад, котёлондоо нэг сайн дүүргэж авч, бүсэндээ зүүгээд ээлж, ээлжээр амран нэг хэсэг нь галаа цурамнаас нь алдчихгүй санаатай манаанд гарна. Үнэндээ долоо хоноход биеэ ч даахаа байдаг юм билээ. Бас сонирхолтой нь түймрийн зурваснаасаа холдож болохгүй, тийм арга ч байхгүй. Нэгдэж ирэхэд цэвэр агаарт гарлаа л бол угаартах нигууртай, хоёрдож ирэхэд түймрийн зурваснаас гарлаа л бол хавар цагийн тал хээрийн задгай хүйтэн салхинд осгочих магадлалтай.

Тэр үед энд, тэндгүй л хиншүү хярвас, шарагдсан махны түлэнхий үнэр үнэртүүлээд үхсэн хонь, ямаа хаа нэг адуу болон тэмээний түлэнхий сэг тааралдах.

Харин ганц ч ширхэг үхрийн сэг байгаагүй гээд бод доо. Тэр нутаг үхэргүй нутаг биш, үхэртэй. Харин үхэр гээч амьтан түймэр гарахад бусад мал шиг салхиа уруудан зугтааж, араасаа гүйцэгдэн шарагдаж шатаж үхдэггүй, шууд л салхиа сөрөн, түймрийн өөдөөс сөрж дайраад жаахан л үс нь хуйхлагдан, хярваслагдаад амьд гараад явчихдаг амьтан юм билээ. Үнэхээр тэгэхэд л би үхэр гээч амьтан хичнээн ухаалаг, зоригтой адгуус болохыг мэдэж, үнэнээсээ гайхсан шүү.

Үхрийг их лазан хойрго гэдэг ч ямартай ч шөнө үүрээр сүргээр нь хулгайлаад туувраар нь хөөгөөд алга болоход, араас нь бага үдийн үед аль сайн гэсэн морио унасан эрлийнхэн мордоод хоёр хоног цайлаад, буугаад мордсон утаатай буурин дээр нь бууж давхисаар барьж чадалгүй хүрээ рүү оруулаад алдчихсан түүх байдаг. Тэгэхээр үхэр гээч амьтан бас ч гэж тийм ч лазан, удаан амьтан биш ажгуу. Бас их амь нэгтэй гэж байгаа. Өвөл арван нэгэн сар гараад идэш хийгээд ирэх үеэр юу болдогийг малч удамтай монголчууд маань мэдэхгүй байна л гэж үгүй. Гаргаж, төхөөрсөн үхрийнхээ сэвсийг энд, тэнд асгачихаар сүргээрээ ирэн мөөрөн гашуудаж байхыг хараад сэтгэл нь өвддөггүй монгол хүн гэж лав үгүй. Харин бид нар хүмүүн мөртлөө маш их мартамхай зантай. Үзэл бодолоо, сонголтоо луйвардуулчихаад түүнийгээ илэрхийлэн жагсаж очоод буруу хүмүүсийн хатгаасаар үймээн болон хувирч, тавын таван эрдэнэт хүнийхээ амийг хөнөөлгөчихөөд одоо, жил ч болоогүй байхад таг мартчихаад л сууж байх жишээтэй.

Ингээд бодохоор Энэтхэгчүүд үхрийг дэмий ч нэг бурхан болгон тахиж шүтэж ирээгүй л байлгүй.

Одоо харин Монголчууд бидэнд маш хариуцлагатай цаг үе ирээд байна. Сүргээсээ захалсан тугалаа арсланд алдах уу, аль эсвэл матарт өгөх үү? гэдэг тийм л цаг үе өмнө минь ирээд байна даа. Бид эвтэй байхдаа хүчтэй гэж ярисаар ч ирсэн, тэр нь ч үнэн. Тийм болохоор эвтэй байж байгаад захалсан тугалаа (сонголтоо) өөрсөддөө авч үлдэцгээе!

Хорин жил бид ардчилсан нэртэй ч нидэр дээрээ коммунистуудыг орой дээрээ залсаар ирлээ. Одоо бол сонголт маань хоёргүй ганц, шинэ ардчилсан ерөнхийлөгчтэй болцгооё! Уг нь Үүл байсан бол ч гарцаагүй хуртай тэнгэр байх байлаа, гэвч...

С.Б.Бат-Эрдэнэ. Япон, Ивай 2009-04-14