Нөхөн үржихүйн эрхтний хорт хавдар

Түрүү булчирхайн хорт хавдар

Манай оронд саяхан болтол өөрсдийн биеийн хэсэг болох бэлэг эрхтний нэрийг нь ч хэлэхээс ичдэг эмээдэг байсныг бид санаж байгаа билээ. Гэтэл өнөөдөр энэ талаар илүү сайн мэдэх нь өорсдийн бие эрхтнээ хэвийн хөгжиж байгаа эсэхийг тодорхойлж, жирэмслэлтээс сэргийлэх арга хэрэгслүүд хаана, яаж үйлчилдгийг ойлгох, тохиолдож болзошгуй аливаа өвчин эмгэгийг эрт илрүүлэх зэргээр маш их ач холбогдолтой нь харагдаж байна.
Түрүү булчирхайн хорт хавдар нь эрэгтэйчүүдэд нийтлэг тохиолддог хорт хавдрын нэг юм. Гэвч түрүү булчирхайн хорт хавдар нь амь насанд хүрэх гол шалтгаан болдоггүй. Энэ нь ихэвчлэн нас ахисан эрчүүдэд тохиолддог төдийгүй хэмжээний хувьд жижиг, үсэрхийлэхдээ маш удаан явцтай байдаг ч хааяа түрүү булчирхайн хорт хавдрын үсэрхийлэлт идэвхжиж, үхэлд хүргэдэг гэдгийг мартаж болохгүй. Түрүү булчирхайн хорт хавдрын шалтгааныг эрдэмтэд судлан илрүүлэхийг эрж хайсаар байна. Үүний үр дүнд төмсөгний хорт хавдрыг үүсгэгч НРС1 генийг эрдэмтэд тодорхойлсон боловч энэ нь бүх тохиолдлын дөнгөж гуравхан хувийг эзэлж байжээ.
Түрүү булчирхайн хорт хавдрын эрт үед ялангуяа шөнө ойр ойрхон шээх, шээхдээ зовиурлах, шээс хаагдах гэх мэт шинж тэмдэг илэрнэ. Мөн түрүү булчирхай томорно. Энэ тохиолдолд эмийн болон мэс заслын эмчилгээ хийх шаардлагатай. Түрүү булчирхайн хавдар нь шээсний сувгийг дарснаас дээр дурдсан шинж тэмдгүүд илэрдэг. Үүнээс гадна өвчин даамжрахын хэрээр бэлгийн хавьтал үйлдэхэд бэрхшээл бий болж, өөр бусад хямрал ч гарч ирнэ.
Түрүү булчирхайн хорт хавдрыг оношлох хамгийн энгийн арга бол шулуун гэдсээр үзлэг хийх арга юм. Үунийг хийхдээ эмч мэс заслын ариутгасан бээлий өмсөөд долоовор хуруугаа шулуун гэдэс руу хийж түрүү булчирхайг тэмтэрч үзнэ. Дөчөөс дээш насны эрчүүдэд түрүү булчирхайн хорт хавдар үүсэх эрсдэл илүү их байдаг учраас тэд   жилд   нэг   удаа   түрүү булчирхайгаа үзүүлж байх хэрэпэй.
Шулуун гэдсээр үзлэг хийлгээд түрүү булчирхайн хавдрын шинж илэрсэн тохиолдолд лабораторын шинжилгээ хийлгэж батлах шаарлагатай. Цусанд түрүү булчирхайн өвөрмөц антигеныг илрүүлэх шинжилгээ хийлгэж болох боловч төгс найдвартай арга биш. Түрүү булчирхайн хорт хавдрыг мэс заслаар эмчлэх түүний зэрэгцээ дааврын, туяаны болон эмийн эмчилгээ хийнэ. Түрүү булчирхайн хорт хавдрын явц нь удаан байдаг учраас зарим тохиолдолд нас нилээд ахисан эрчүүдэд амь насанд нь аюултай л биш бол мэс заслын эмчилгээ хийх шаардлагагүй орхиж болно. Мэс засал хийлгэх нь шодой хөвчрөх, үрийн шингэн ялгаруулахад сөрөг нөлөө үзүүлэх магадлалтай.
Шодойн хорт хавдар эрчүүдэд тохиолдох боловч түрүү булчирхайн хорт хавдартай харьцуулахад ховор байдаг. Энэ нь хөвч таслаагүй эрчүүдэд илүү тохиолдох хандлагатай байдаг гэж зарим эрдэмтэд үздэг. Магадгүй смегма шодойн арьсан нугалаасанд хуримтлагдсанаас шалтгаалан үүсдэг байж болох талтай. Мөн л мэс заслын болон туяа эмчилгээ хийнэ.

Төмсөгниий хорт хавдар
Төмсөгний хорт хавдар нь ихэвчлэн залуучуудад элбэг тохиолддог ч 29-35 насны хоорондох эрчүүдэд хамгийн нийтлэг. Ямар ч өвдөлтгүй зангилаа, овгор товгор зүйл төмсгөнд тэмтрэгдэх, эсвэл төмсөгний хэмжээ, нягтрал нь жирийн байдгаас өөрчлөгдөх зэрэг нь төмсөгний хорт хавдрын хамгийн эхний шинж тэмдэг юм. Үүнээс гадна хэвлийн доод хэсэг, цавь орчмоор өвдөх шинж тэмдэг илэрч болно. Ихэнх эрэгтэй хавдар үүссэнийг мэддэггүй, мэдлээ ч шууд эмчид очдоггүй. Үүнээс болж хорт хавдар бусад эрхтэнд үсэрхийлдэг. Иймд хорт хавдрыг эрт илрүүлэх тусмаа эмчилгээний үр дүн сайн байна гэдгийг хүн бүр төдийлэн ухамсарладаггүй ажээ. Төмсөгний хорт хавдрыг мэргэжлийн эмч, төдийгүй төмсгөө шалгаж хэвшсэн эрэгтэйчүүд өөрсдөө ч оношилж болдог. Хорт       хавдар       бүрэн       оношлогдсон тохиолдолд мэс заслын аргаар төмсгийг авах эмчилгээ хийнэ. Үлдсэн нэг төмсөг нь даавар ялгаруулах, бэлгийн үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэн гүйцэтгэх боломжтой. Төмсөгний хорт хавдар үүсэх шалтгааныг бүрэн тогтоогоогүй байна. Гэхдээ төмсөг хуухнагт буухгүй удах нь хорт хавдар үүсэх гол шалтгаан болдог.
Хэдийгээр эрэгтэй хүүхдийг төрөнгүүт төмсөг нь байгаа эсэхийг эмч нар шалгадаг ч гэсэн эцэг эхчүүд ч бас анхаарал тавьдаг байх хэрэгтэй. Заримдаа төмсөг нь буугаагүй хүүхдийг өсвөр насанд нь эсвэл бүр түүнээс ч хожуу мэдэх тохиолдол гардаг. Энэ үед төмсөгний хорт хавдар аль хэдийн үүссэн байж болзошгүй. Иймд бага насны эрэгтэй хүүхэдтэй эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ төмсгийг шалгаж, хоёр төмсөг нь хуухнагтаа байгаа эсэхийг мэдэхэд илүүдэхгүй. Хэрвээ аль нэг талын төмсөг эсвэл хоёулаа буугаагүй тохиолдолд эмнэлэгт хандаж төмсгийг буулгах мэс засал хийлгэх нь зүйтэй юм.
Төмсгөө   хэрхэн  өерөе шалгах вэ?
Төмсөгний хавдрыг илрүүлэхэд төмсгөө өөрөө шалгаж үзэж байх нь хааяа нэг эмнэлгийн үзлэгт орж биеэ шинжлүүлэхээс илүү үр дүнтэй байдаг гэж зарим хавдар судлаачид үздэг. Иймд эрчүүд сар бүр тогтмол нэг өдрийг сонгон төмсгөө  өөрсдөө шалгаж сурах нь чухал юм. Төмсгөө халуун усанд орж байх үедээ ( шалгах нь тохиромжтой байдаг. Учир нь халууны үйлчлэлээр хуухнаг сунаж, төмсгийг тэмтрэхэд илүү хялбар болно. 14-өөс дээш насны бүх эрчүүд төмсгөө өөрөө
шалгах үзлэгийг тогтмол хийх ёстой.
Төмсгөө шалгах аргачлал:
Толины өмнө зогсож байгаад хуухнагаа сайтар ажиглан гадна талаас нь ажиглагдах өөрчлөлт байгаа эсэхийг шалгана. Дараа нь хоёр эрхий, долоовор, дунд хуруугаар төмсгийг хоёр талаас нь барьж зөөлөн тэмтэрнэ. Эрхий хуруунуудаа төмсөгний дээд талд, дунд ба долоовор хуруугаа төмсөгний доод хэсэгт байрлуулан хоёр төмсөгөө ээлжлэн тэмтэрч үзнэ. Тэмтрэх явцдаа дараах өөрчлөлт байгаа эсэхийг нягтална.
•          Ямар     нэг     зангилаа,     овгор товгор  зүйлс тэмтрэгдэх  /төмсөгний  урд болон хажуу талд ямар нэгэн овгор зүйлс тэмтрэгдэх учиргүйг санах хэрэгтэй. Харин төмсөгний   ард   талд   төмсөгний   дайвар зангилаа мэт тэмтрэгдэж болох тул түүнтэй андуурч болохгүй. Эргэлзээтэй тохиолдолд эмчид хандаж  шалгуулбал зохино/.
•         Төмсөг таталдах, эвгүй оргих
•         Төмсөг орчмоор өвдөх
•         Төмсөгний хэмжээ, нягтрал, хатуу зөөлөн нь жирийн байдгаас өөрчлөгдөх. Дээрх  шинж   тэмдэг  илэрвэл  мэргэжлийн эмчид хандаж, шинжлүүлэх нь зүйтэй юм. Нөхөн     үржихүйн     эрхтэн     тогтолцооны өвчин     эмгэг     хортой,     хоргүй     хавдар цөөнгүй тохиолддог. Эрчүүдэд тохиолддог нийтлэг хавдрын нэг бол түрүү булчирхайн хорт  хавдар   юм.   Үүнийг  бусад  эрхтэнд үсэрхийлэхээс   нь   өмнө  эрт   илрүүлэх   нь бүрэн төгс эмчлэгдэхэд ач холбогдолтой.