3) Нөхөн төлбөрийн журам

 Ажилчин үйлдвэрийн осолд орсон тохиолдолд үйлдвэрийн эзнээс нөхөн төлбөрийг шаардаж болно. Гэхдээ солонгосын нийгмийн даатгал болох “үйлдвэрийн ослын даатгал” нь ажил олгогчийн оронд эмчилгээний зардлыг багтаасан нөхөн олговрыг олгодог. Үйлдвэрийн ослын даатгал нь төрийг байгууллага болох “Хөдөлмөр хамгааллын төв” гэдэг газраас нөхөн олговрыг хариуцдаг. Олон гадаадын ажилчид үйлдвэрийн осолд орохдоо сайн мэдэхгүйгээсээ болж өргөдөл гаргахгүй байх тохиолдол их байдаг. Хууль бусаар байгаа хүний хувьд хүчээр албадан гаргахаас айгаад өргөдөл ч хүртэл гаргаж чаддаггүй байдаг. Үйлдвэрийн осолд орсон гадаадын ажилчинг эмчилгээний шат дараалалыг дуустал нь хүчээр албадан гаргадаггүй. Зарим тохиолдолд захирал нь үйлдвэрийн ослын даатгалаас нөхөн төлбөр авахыг эсэргүүцдэгээс болж өргөдөл гаргахаа болидоог гадаадын ажилчид байдаг. Үйлдвэрийн ослын даатгал нь төрөөс удирддаг нийгмийн даатгал учраас захирал эсэргүүцсэн ч гэсэн өргөдөл гаргаж болно.

Гадаадын ажилчин осолд орсон тохиолдолд, төрийн байгууллага болох ХХТ-д үйлдвэрийн ослын даатгалтай холбоотой нөхөн төлбөр авах өргөдөл гаргана. ХХТ нь ажлын явцад ажилчин гэмтэх зэрэг ажилтай холбогдон өвчин туссан үед хуулиар батлагдсан нөхөн төлбрийг хийж өгдөг засгийн газрын байгууллага юм. Тийм учраас үйлдвэрийн осолд орсон тохиолдолд эмнэлгээс шууд ХХТ-д үйлдвэрийн ослын даатгалын өргөдөл гаргах нь сайн юм. Том эмнэлгийн хувьд үйлдвэрийн ослыг хариуцсан тусгай ажилтангууд байдаг учраас тэр хүсүүсээс туслалцаа хүсэх хэрэгтэй.

Үйлдвэрийн осол гэж батлагдсан үед авах арга хэмжээний шат дараалал нь дараахитай адил байна.

         ①Эмнэлэгт очих

Ажил хийж байгаад гэмтэх болон мэргэжлээс шалтгаалан өвчин тусвал эмнэлэгт очиж оношлогоо, эмчилгээ хийлгэж, үйлдвэрийн ослын өргөдөл гаргахын тулд эмчилгээ хүссэн өргөдлий солонгос хэлээр бичнэ. Ихэнх эмнэлэгт үйлдвэрийн ослыг хариуцсан ажилтан байдаг учраас эмчилгээний өргөдлийг яаж бичих талаар тэднээс асууж туслалцаа хүсэж болно.

② Хөдөлмөр хамгаалалын төв ХХТ –д очих

Эмчилгээ хүссэн өргөдлийг бичээд ХХТ-д дүүрэг тус бүрт ХХТ байдаг учраас ажиллаж байгаа газрыг хариуцдаг ХХТ дээр очих өгнө. Ихэнхи эмнэлэг ХХТ-д эмчилгээ хүссэн өргөдлилйг хүлээж авдаг ч биеэр ХХТ-д очиж эмчилгээ хүссэн өргөдлийг өгөх тохиолдол байдаг. ХХТ дээр очихдоо ХХТ-ийн ажилтантай чөлөөтэй ойлголцохийн тулд солонгос хэл сайн мэддэг хүн дагуулж очих хэрэгтэй.

③ ХХТ-өөс ирэх зарлан дуудах бичиг болон үнэн эсэхийн шалгалт

Хэрэг бүртгэгдсэн бол ХХТ-д бүртгэсэн өдрөөс 10 хоногийн дотор өргөдөл гаргагч ба ажил олгочид заасан өдөр ХХТ-руу ирэхыг зааж өгнө. Заасан өдөр ХХТ-д очвол ХХТ-ийн ажилтан үйлдвэрийн осол гарсан нь үнэн эсэхыг, өвчин нь мэргэжлээс шалтгаалсан өвчинд хамаарагдах эсэхыг дүгнэхийн тулд мэдүүлэг авна.

Хөдөлмөр Хамгааллын Төв-д очихдоо анхаарах зүйл!

• Хөдөлмөр хамгааллын төв дээр ир гэсэн өдөр нь заавал очно.

Хэрвээ өөр ажил гарч явж чадахгүй бол ХХТ-рүү утасдаж өөр өдөр очих хүсэлтээ гаргана.

• Гарсан ослын талаар тодорхой сайн тайлбарлана. Хэрвээ, өөрөө солонгос хэлээр сайн ярьж чадахгүй тохиолдолд найз нөхөд юмуу эсвэл зөвлөлгөө өгөх төвөөс тулсамж авна.

• Өөрийн паспорт ба үйлдвэрийн осолтой холбоотой баримтуудыг бэлдэнэ. Хэрвээ баримт байхгүй бол үнэн байдлыг сайн мэдэх хүнийг гэрчээр дагуулан очно.

• Магадгүй дарга чинь үнэнээс өөр мэдүүлэг өгвөл дуугүй байлгүй “Тийм биш” гэдгийг заавал хэлэх хэрэгтэй.

• ХХТ-ийн ажилтны ярисныг сайн ойлгохгүй бол тодорхой тайлбарлаж өгөхийг хүсэх хэрэгтэй. Сайн мэдэхгүй байж “Тийм” гэж хариулбал сүүлд нь асуудлыг шийдэхэд төвөг учирдаг.

④ Үйлдвэрийн осол гэж тогтоогдох

Үйлдвэрийн осол болох нь хүлээн зөвшөөрөгдвөл, осолд орсон ажилчин эсвэл тэдний гэр бүлийнхэнд нь мэдэгдэл явуулах бөгөөд эмчилгээний зардал ажилгүй байсан хугацааны цалин зэрэг хөнгөлөлтийг авах болно.

 ⑤ Эмчилгээ дуусахад:

Эмчилгээ дуусаад тахирр дутуу болсон тохиолдолд тахир дутуугийн нөхөн олговрыг хүссэн өргөдөл гаргах хэрэгтэй. ХХТ нь тахир дутуугийн үлдэцийг 1-14 зэрэгт хувааж нөхөн олговор олгодог. Эмчилгээ дууссан ч үргэлжлүүлэн физик эмчилгээ хийлгэх болон урт хугацаагаар эмчийн хяналтанд байх тохиолдол байдаг. Энэ тохиолдолд ХХТ-д өргөдөл гарган “өвчний уршгийн эмчилгээний карт”-ыг авах хэрэгтэй. Энэ карттай байхад эмчилгээ дууссаны дараа ч үнэгүй эмчилгээ хийлгэж болдог учраас өвчтөн эмчилгээ хийлгүүлэхыг хүссэн эмнэлэгтээ өргөдөл гаргаж болно.

Үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөртэй холбоотой асуулт ба хариулт

 Асуулт : Ажил хийж байгаад гэмтсэн үйлдвэрээс эмчилгээний зардал өгөхгүй байна

Хариулт : Ажил хийж байгаад гэмтэх болон ажлаас шалтгаалж өвчин туссан бол үйлдвэрийн осол гэнэ. Үйлдвэрийн ослыг өөрөөр “ажлаас шалтгаалсан осол” гэж бас хэлдэг ба үйлдвэрийн ажлаас болж гэмтэх, өвчин тусах, нас барах тохиолдлийг хэлнэ.

Үйлдвэрийн осол нь гэмтэх, өвчин тусах нь ажлаас болсон учраас үйлдвэр нь эмчилгээний зардал болон эмчилгээ хийлгэж байх хугацааны цалин, тахир дутуу болж үлдсэн тохиолдол зэргийн хохиролийг хариуцах ёстой. Солонгост үйлдвэрийн ослоос сэргийлэх үүднээс бүх үйлдвэрүүд үйлдвэрий ослын нөхөн төлбөрийн даатгалд үүргийн дагуу хамрагдах ёстой. ХХТ гэдэг байгууллагаар төлөөлүүлэн удирдуулж байгаа билээ. Үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгал нь үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбрийг олгохийн тулд байгуулагдсан учраас үйлдвэрийн эздийн даатгалын хураамжаар тэтгэгдэж байдаг. Хэрэв үйлдэрт ажиллаж байгаад гэмтэхэд эмчилгээний зардал олгохгүй үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгалд хамруулж өгөхгүй байвал өөрийн биеэрээ ХХТ-д өргөдлөө гаргаж болно. Үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгал нь улсаас эрхэлж явуулдаг учраас үйлдвэрийн эзэд даатгалд хамруулахыг эсэргүүцэж байсан ч нөхөн төлбөр авч болно.

Асуулт : Ажил хийж байгаад өөрийн буруугаас гэмтсэн бол үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрий даатгалаас нөхөн төлбөр авч чадах уу?

Хариулт : Үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгал нь ажилчны буруугаас осол гарсан ч адилхан нөхөн төлбөр авах бөгөөд өөр хүний буруугаас осол гарсан байсан ч энэ нөхөн төлбөрийн хэмжээ адил байна. Харин ажилчин өөрөө өөрийгөө гэмтээсэн бол нөхөн төлбөр авахад хэцүү юм.

Асуулт : Би виз байхгүй бүртгэлгүй ажилчин үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөр авч чадах уу?

Хариулт : Солонгосийн хөдөлмөрийн хууль нь улсын харъяалал харгалзахгүй бүх ажилчидад адил тэгш үйлчилнэ. Ийм учраас осолд орсон гадаад хүн байсан ч ажлаас болж гэмтсэн нь тодорхой бол солонгос хүнтэй адил нөхөн төлбөр авна. Хааяа визгүй ажилчны сул талыг ашиглаж үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөр өгөхгүй үйлдвэр байдаг. Үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгалаар эмчилгээ хийх хугацаанд түр оршин суух эрх өгдөг тул санаа зовсний хэрэггүй зөвлөгөө өгдөг газруудад очиж үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгалд өргөдөл өгөхийг хүсэж байна.

Асуулт :  Би албан ёсны ажилчин биш боловч цагийн ажил хийж байгаад нуруугаа гэмтээчихсэн.

Хариулт :  Гадаад ажилчдын дунд барилгын талбар, айл нүүлгэдэг төвд өдрийн хөлс авдаг цагийн ажил хийдэг ажилчид байдаг. Иймээс ганцхан өдөр ажиллаад осолд орох тохиолдол хааяа гардаг. Ийм тохиолдолд хүмүүс ганцхан өдөр ажилласан хэн гэдгийг тодорхой мэдэхгүй учраас нөхөн төлбөр өгч чадахгүй гэж зөрүүдлэх явдал гардаг. Ганцхан цаг ажилласан ч гэсэн цалин авч ажиллаж байгаа бол хөдөлмөрийн хуульд ажилчин гэдэг нь тодорхой. Ийм учраас цагийн ажил хийдэг ажилчин ч албан ёсны ажилчинтай адил тэгш эрхтэйгээр үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгалаас нөхөн төлбөр авах ба үйлдвэрийн эзнээс шууд нөхөн төлбөр авч болно.

Асуулт :  Бүртгэлгүй гадаад ажилчин үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгалд тохиолдолд өргөдөл гаргасан тохиолдолд хүчээр албадан гаргах асуудал гарах уу?

Хариулт:  Үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгалыг эрхлэн явуулдаг ХХТ хүртэл улсын байгууллага учраас хууль зөрчсөн байдлыг хамаарагдах байгууллагад мэдэгдэх ёстой байдаг. Цаашлаад бүртгэлгүй ажилчны нөхөн төлбөрийг төлөх явцдаа ХХТ-өөс иргэний бүртгэл мэдээлэлийн төвд мэдэгдэх тохиолдол байж болно. Гэтэл үйлдвэрийн ослын эмчилгээний зардал нэхэмжилсэн ажилчны эмчилгээ дуусах үед албадан гарах мэдэгдэл өгөх тохиолдол байдаг ч ихэнх тохиолдолд ХХТ-ийн ажилтан үүнийг мэдээлдэггүй юм. Тиймээс хуулиар хамгаалагдсан гэх баталгаа байхгүй учраас өөрөө бүртгэлгүй ажилчин бол гадаад ажилчидад туслах төвөөс туслалцаа авах нь хамгийн аюулгүй юм.

Асуулт :  Өөр үйлдвэрт ажиллаж байгаад өмнөх үйлдвэртээ өвчин туссанаа сүүлд мэдсэн бол

Хариулт : Үйлдвэрт харьцдаг хорт бодис урт хугацаанд биед хадгалагдсан тохиолдолд цаг хугацаа өнгөрсний дараа өвчин илэрэх тохиолдол байдаг. Ийм тохиолдолд өвчин ажлаас болж үүссэн гэж тогтоогдвол тэрүйлдвэртээ ажиллаагүй байсан ч үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгалаас нөхөн төлбөр авч болно. Ийм үед хамгийн чухал нь ямар бодисоос болж өвчин үүссэн гэдгийг батлах учраас эмнэлгээс шинжилгээ хийлгэж өвчин үүсгэсэн хүчин зүйлийг тодорхой мэдэх нь чухал юм.

Хорт бодисоос үүдсэн өвчин нь эдгэрэхгүй архаг өвчнүүд их байдгаас шинж тэмдэг нь сул бүдэг байсан ч үүнийг өчүүхэн зүйл гэж бодолгүй эх орондоо явахын өмнө заавал тэр үүсгэгч хүчин зүйлийг олж нөхөн төлбөр авах хэрэгтэй.

Асуулт :  Үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгалаас нөхөн төлбөр авсан боловч мөнгөний хэмжээ бага байна.

Хариулт :  Үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгал нь ажилчны нас ба өөрийн буруу зэргээс шалтгаалахгүйгээр адилхан нөхөн төлбөр авах ёстой. Иймээс залуу ажилчин бусдын буруугаас осолд орвол үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгалаас нөхөн төлбөр авсан ч тэр мөнгөний хэмжээ нь бага байж болно. Ийм тохиолдолд ажилчин үйлдвэрийн ослын нөхөн төлбөрийн даатгалын нөхөн төлбөрөөс гадна үйлдвэрийн эзэнтэйгээ нэмэлтээр хохирол нэхэмжилж болно. Зөвхөн үйлдвэрийн эзэнтэйгээ л хохирлийг барагдуулах талаар зарга үүсгэж болно.