Г.Жамьяан


Тэр хачин хүнээс, эх­лээд айж, дараа нь бодолд автаж, одоо хүртэл өрөвдөж явдаг юм.

Бид тэр нэгэн хад бар­таатай замаар хичнээн ч цаг мөлхөв дөө. Халуунд үүрэг­лэн духалзаж явтал жолооч  маань "Хүн" гэж дуу алдлаа.  Биднийг амдсан бололтой нэг нүцгэн хүн харайлгаж байна. Машин хорин миллтэй хөдөлж цөхөж байхад өнөө хүн хадан дундуур харайлгаад хүрч ирлээ. Бид ч зогслоо.

Их хачин хүн байна. Гэм хоргүй гэснээ илтгэх  мэт хэдэн өргөн шар шүд гарган инээмсэглээд  машинд ойр­тоод ирлээ.

-Сайн байна уу? гэсэн чинь

-Сайн. Сайн явцгааж бай­на уу гэж эвлэгхээн мэндлэх аж.

Харваас, цагаан буурал үстэй, настай хүн шиг ши­рэлдсэн цагаан буурал үс нуруугий нь  дагаад унжсан байна. Хөлийнхөө аяар хэл­бэж хатаасан ширэн улавч­тай, түүнийгээ үдээрээр баг­лажээ.

Арьсан богино өмдтэй боловч салтаа нь урагдаад, дөнгөж л эрхтнийг нь хаах  төдий.  Түмэн сорви болсон цээ­жин бие нь нүцгэн, хү­зүүндээ ширэн хуйтай хутга юмуу жад зүүсэн харагдана. Тэр хутгыг савлалтаас хам­гаалж, мөн л үдээрээр хоёр тийш нь татаж нүцгэн биен дээ баглажээ.

Юу хийж яваа юм гэсэн чинь

-Мэдэхгүй гээд толгой сэгсэрч байна

-Сум хаана байна гэсэн чинь, зүүн уулын цаад руу заа­гаад, хойшоо харан га­раараа махир дүрс үзүүлсэн нь уулын хойгуур тойрч очно гэсэн санаа бололтой, Өөрөө сум руу очих уу гэсэн чинь очно гэж байна. Машинд суу­гаад хамт явах уу гэсэн чинь,  инээмсэглээд цаашаа эр­гэлээ.

Арын суудлаас хэн нэг нь чангааж байгааг ажвал, "Бит­гий суулга" хэмээн айсан дохио бололтой. Нөгөө хүн зүүн уул руу чиглэн алхаж, бид хойт талаар нь тойрохоор хөдөллөө.

Үүрэглэж явсан бид сэр­гэчихлээ. Өнөө хүний тухай эх захгүй  яриа өрнөлөө.

-Ер нь тэгээд эр хүн үү, эм хүн үү?

- Хоёр мээмтэй юм шиг харагдсан.

-Мээм  биш ээ. Зангирсан булчин байна билээ, Дуу нь эрэгтэй хүн байгаа биз дээ.

-Яриангүй эрэгтэй хүн билээ. Би цаашаа эргэхэд нь хараадахсан. Нэлээн яггүй  "юм"  харагдсан,

-Энэ хүүхнүүд овжин шүү, Бас хараад амжиж гэнэ.

-Энэ тэгээд зэрлэг хүн үү?

-Тийм ил задгай юмыг чинь, та нар ч харж л таа­раашүү дээ.

-Тэгж л таарлаа, Хайр­ханы онгон савдаг нь биш байгаа даа.

-Бидэнд л үзэгдэх юм үзэгдэв үү?

Ингэж ярилцсаар нэг мэ­дэхнээ сумын бараа, хардаг байгаа.

Бид төөрөөд очих су­маа­саа өнгөрөөд, дараагийн су­манд ирчихэж .

Таньдаг айл юу билээ гэлцэв.

Нэг нөхөр маань "За­хи­рал нь миний шавь байх ёстой"  гэж байна. Манай хүргэний ах Дуулгынх энд байх ёстой  гэсэн яриа ч өрнөлөө. Юутай ч сумын захиргаа руу хүрч оч­лоо. Албаныхан үдийн цайн­даа явцгаачихаж.  Дуул­гынхыг сурагласаар баруун эн­­­гэрийн олон гэрүүдэд байгаа сураг гарган газарчлуулсаар хүрч очлоо. Дуулга түлээнд явсан гэнэ. Эхнэр нь тарган шар авгай найзыг маань та­ним­хайран угтаж хоол цай боллоо.

Нутгийн сонин сонсож байснаа бидний яриан мөн л нөгөө хачин хүн рүү ха­дуур­лаа. Дуулгын авгай Цэрмаа "Өө тийм хүзүүндээ хутгатай  хүн байна уу? Манай Ээнээ таарч л дээ" хэмээн таним­хайрав. Тэгснээ " Гэмгүй амьтан. Бидэнд л тус болж явдаг юм. Хайрханы наана таарав уу, цаана таарав уу гэнэ.  Уулын цаана, хүн амь­тангүй газар таарснаа  ам булаалдан ярьж, машинд суугаагүй тухай нь хуучилла. Цэрмаа бидэнд тэр хачин хүний тухай танилцууллаа.

-Миний л мэдэхийн  Ээнээ гэж ийм хүн байсан. Жинхэнэ нэр нь Эрэнцэнхорлоо  гэлүү дээ. Хар залуудаа зэрлэгшээд, уул усаар явдаг болсон юм гэсэн. Хүний ганц хүү гэлүү дээ. Мэдрэлийн жаахан саа­талтай байх. Тэхдээ хүнд хоргүй. Дандаа л тус болж явна. Манай энэ хавийн зар­лага, шууданч, ачигч, анчин бүгдийг хийнэ. Хүний үгнээс ердөө гарахгүй, их хурдан, чадал тэнхээ сайтай байсан юм.

Залуудаа бол хэр баргийн моринд гүйцэгддэггүй хурдан, бяруу тугал өргөөд явчихдаг хүн байсан юм. Машин унаа­гүй цагт энэ маань л хэл хүр­гэнэ шүү дээ.  Урин дулаанд бол уул хадаар л хонож өнжиж явна. Тарвага зурам, зээр гөрөөс барьж аваад үстэй  хөрстэй нь шараад идчихдэг юм.

Бидэнд авчирч өгнөө  гээд ярьж байтал гэрийн гадаа хүнд юм нурах шиг болж, улаан цусанд будагдсан нүцгэн хүн орж ирлээ. Ээнээ маань бид­нийг тойруулж хараад инээж байна. Гөрөөс алаад үүрч авчран, эдний гадаа хаяж байгаа нь тэр гэнэ.

Цэрмаа  ч сандарч "Хээ, Ээнээ минь наад цусаа угаа" гээд шанагатай ус барин да­гуулж гарлаа. Морьтын хишиг явганд  гэж, бид тэднийд тарган гөрөөсний мах чанаж идэн оройхон хөдөлж билээ.

Ээнээ ингэж, энэ хав­ийнхныг ангийн мах, арьс хөрсөөр дутаадаггүй гэнэ.

Ээнээ энэ хавийнханд байнга тус болдог хэрнээ хэнийд нь ч унтаж хо­ног­лодоггүй, урин дулаан цагт бол уулын агуй хонгилоор гэр хийгээд явчихна. Хүйтэн сэ­рүүн болохоор сургуулийн дотуур байрны хүүхдийн хоол­ны газрын нэг буланд унтаад өгнө. Хоолны газрын түлээ мод хагалахаас эхлээд бүх хүнд хүчир ажлыг нь хийж өгнө.

Тэгээд бид замын танил Ээнээтэйгээ салах ёс хийж замд гарлаа. Бидний машинд нутгийн нэг хөгшин дайгдсан юм. Замд бас л нөгөө хачин хүний тухай яриа өрнөлөө. Хөгшин ярианд оролцсон нь бүр ч амттай болгов.

Ээнээ маань ядуу айлын ганц хүү, сайхан залуу өсч өндийжээ. Сумын төв дээр олны нүд булаасан "Халиуны хар нүдэн"  буюу Жимсээ гэж сайхан охин, арван зургаа долоо хүрч хэн хүнгүй шо­хоорхож хардаг хүүхэн  бол­сонсонж.  Нутгийн энэ хоёр залуу танилцаж ямар сайхан хосууд болсон гээ. Хайрхан уулнаасаа хөтлөлцөөд бууж ирж байхад нь нутгийн залуус атаарх­даг байсан гэдэг. Наад­маар ижил зүсмийн хон­гор морь уначихаад ирж очиж явахад нь хүмүүс "Ёс­той л нэг Араг нуурын хун шиг"  гэж өхөөрддөг  байсан юм билээ.

Нэг л өдөр Жимсээ охин сумын сургуулийн тогооч баян луухааныг дагаад хот хүрээ рүү оргочихсон чинь буцаж ирээгүй юм гэсэн. Ээнээ бүтэн жил хүлээсэн гэж хуучцуул ярьдаг юм. Тэгж байтал ээж нь таалал төгсөөд Ээнээ ганцаараа үлдэж.

Ээжийнхээ дөчин ес хо­ног өнгөрсний маргааш шөнө гэрээ шатааж улаан гал бол­гож орхичихоод уул руу орго­чихсон юм гэсэн. Тэгээд энэ маань "Уулын хүн" болсон. Тэр цагаас өнөөг хүртэл манай суманд дандаа охин төрөх болсон. Хааяа нэг хүү төрөхөөрөө заавал нэг со­гогтой, чихгүй  юм уу  хэлгүй, хөл гаргүй ч хүүхэд төрнө. Тэгээд, манайхныг чинь эр­ийн тэнгэр хаясан газар гэх болсон юм даа гэж хөгшин хуучлах нь тэр.