Өмнөговь аймгийн Соёлын өвийн хөтөлбөр боловсруулах төслийн багийнхан өчигдөр тайлангаа танилцууллаа. “Оюутолгой” төслийнхөн энэхүү хөтөлбөрийн дагуу Ханбогд, Баян-Овоо, Манлай, Даланзадгад сум, цаашид Өмнөговь аймгийг бүхэлд нь хамруулсан соёлын өвийг хамгаалах ажил хийх аж. ШУА-ийн хүрээлэн, МУБИС-ийн эрдэмтдээс бүрдсэн Монголын баг, гаднынхантай хамтран өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд биет ба биет бус соёлын өвийг судалсан байна. Тэд археологийн 606 дурсгалыг багтаасан мэдээллийн сан бий болгож, Цогтцэций, Хүрмэн, Гурвантэс, Ноён, Сэврэй суманд газрын зургийн таамаг судалгаанд үндэслэн малтлага хийж, 146 биет дурсгал илрүүлжээ. Түүнчлэн археологийн 129 дурсгал барилга байшин дор дарагдах гэж байсныг малтан гаргаж, хамгаалсныхаа заримыг үзэсгэлэнд тавьсан байв. Энэ үеэр “Оюутолгой” төслийн зөвлөх инженер Гарамжав гуай “Археологи, палонталогийн судалгаа хэдийгээр байгаа ч бид геологийн талыг нь орхигдуулаад байна. Жишээ нь, Ханбогд хайрхныг дархлахаасаа өмнө эхлээд сайн судлах хэрэгтэй. Нэгэнт дархалчих юм бол судлах ямар ч боломжгүй” хэмээн сануулсан. Судалгаа, хамгаалалтад аваагүй зүйлээ жуулчид, иргэдэд шууд мэдээлчихээр эрсдэл дагуулдаг гэнэ. Өмнөговьд байдаг үлэг гүрвэлийн мөрийг тэр хэсэг газрынх нь шороотой хамт ухаад явчихсан тохиолдол ч гарч байжээ. Ханбогд, Баян-Овоо, Манлай, Даланзадгад суманд урьд нь биет бус соёлын өв ердөө 42 байсан бол судалгааны багийнхан тахилга шүтээнтэй газруудыг оруулалгүй 150 гаруй бүтээл бүртгэжээ. Тухайлбал, зөвхөн говийн бүсийнхэн дуулдаг ардын 100 дууны жагсаалт байсныг илрүүлсэн байна. Түүнчлэн хоёр бөхт тэмээтэй холбоотой монголчуудын үйлддэг зан үйлийн талаарх өв соёл дэлхийд бараг энэ бүс нутагт л байдаг учраас үүнийг судалж, хамгаалалтад авахуулах талаар анхаарна гэдгээ судалгааныхан хэлэв. Энэ мэт өв соёлоо хадгалж, хамгаалж байхгүй бол хойч үедээ үлдээх зүйл үгүй болох аюул ойрхон байгааг МУБИС-ийн профессор Д.Гэрэлбадрах онцолсон. Ханбогд сумынхан монгол дээл оёдог хүн хоёрхон үлджээ. Өдгөө тэнд монгол дээл гэхээсээ уурхайн ажилчдын хувцас өмссөн хүмүүс л амьдардаг болсон гэнэ.
