“Áèä ãýðëýýä 18 æèë áîëæýý. Ýíý õóãàöààíä òүүí ðүүãýý õààÿà íýã èíýýìñýãëýí õàðæ ÿðèëöäàã áàéñàí. Áèä íýã íàéçûíõàà çөâëөãөөã äàãàõ áîëîâ. Ìàðãààø өãëөө íü үñýý ñàìíàíãàà íүүðíèéõýý үð÷ëýýã àíõààðàëòàé õàðààä“ ”èíãýæ үð÷èéëãүé èíýýìñýãëýõ ¸ñòîé, үүíèéã îäîî ýõëýõ õýðýãòýé” ãýæ өөðөө өөðòөө õýëýâ.

Өãëөөíèé öàéãàà óóõààð áóéäàí äýýð ñóóõäàà ýåëäýã õîîëîéãîîð ýõíýðòýý “өãëөөíèé ìýíä õîíãîð ìèíü” ãýæ õýëýýä ãî¸õîí èíýýìñýãëýëýýð õү÷ өãñөí. Ãýòýë ýõíýð ìààíü àÿíãàíä íèðãүүëñýí ìýò áîëæ ãàë òîãîî ðóó àëõëàà. Òүүíä үүíýýñ õîéø үðãýëæ èéì áүëýýí äóëààí èíýýìñýãëýæ áàéõàà àìëàñàí áèëýý. Èéìýðõүү áàéëäëààð îðîí ãýðò ìèíü áàÿð áàÿñãàëàí, àç æàðãàë èðñýí þì.

Îäîî àæèëä ÿâàõààð ãýðýýñýý ãàðàõäàà öàõèëãààí øàòíû õүүòýé èíýýìñýãëýí ìýíäëýõýý ÷ ìàðòäàããүé. Õààëãà÷ ðóó ìөí àäèë èíýýìñýãëýí ìýíäýëíý. Ìөíãө çàäëóóëàõààð êàññ÷èí ðóó î÷îîä ìөí ìèøýýíý. Өäèé õүðòýë ñàíõүүãèéí õýëýëöýýðò ìèíèé èíýýìñýãëýõèéã ãàíö ÷ óäàà õàðààãүé òýð õүìүүñ ðүү ÷ èíýýìñýãëýí ÿðèëöàõ áîëñîí. Íàäòàé ÿðèëöàæ, ñýòãýëýýð óíàãàõààð èðñýí õүíèéã ÷ ìèøýýí óãòàæ, òýäíèé ÿðèàã èíýýìñýãëýí ñîíññîíîîð òýäýíòýé õÿëáàðõàí îéëãîëöîæ áàéãààãàà ìýäýðäýã áîëëîî.

Èíýýìñýãëýë íàäàä çóóí çóóí òөãðөã àâ÷èð÷ áàéãààã áè îéëãîæ, ìýäýðäýã áîëîâ. Ýíý áүõýíä àìüðàëä ìèíü èõ òîì ýðãýëò áîëñîí ãýäãèéã õүëýýí çөâøөөðөõөөñ àðãàãүé. Үүíýýñ õîéø áè үíýõýýð өөð õүí áîëæ, èëүү áàÿð áàÿñãàëàíòàé, îëîí àíä íөõөäòýé, àç æàðãàëààð äүүðýí, áàÿí íýãýí áîëñîí áèëýý”.

Äýýðõ үãñèéã õýëñýí õүí áîë Íüþ-Éîðêèéí õөðөíãèéí áèðæèéí үíýò öààñ àðèëæèã÷, íýðä ãàðñàí Ñòåéíõàðä áàéëàà.
Èíýýìñýãëýë áîë õүíèé íèéãìèéí àìüäðàëûí ÿâöàä áèé áîëñîí íýãýí õөäөëãөөí þì. Ýíýõүү õөäөëãөөí íü àìààð ÿðèëöàõààñ èëүү õү÷òýé. Èíýýìñýãëýë áîë “Áè òà íàðò õàéðòàé”, “íàäàä àç æàðãàë àâ÷èðñàí”, “áè áàÿð áàõäëààð äүүðýí áàéíà” ãýñýí óòãûã èëýðõèéëäýã.

Өíөөäөð èíýýìñýãëýëèéí òàëààðõ ñóäàëãàà øèíæèëãýý íü àíàãààõ óõààí, öààøëààä øèíæëýõ óõààíû àñóóäàë áîëæ áàéíà.

Òàðõè áà èíýýìñýãëýë

Áèä ÿàãààä ìèøýýæ, èíýýäýã âý? Өөðөө өөðèéãөө ãèæèãäýõýä ÿàãààä èíýýä õүðäýããүé þì áîë? Õîøèí ìýäðýìæèéã òàðõèíû àëü õýñýãòýý õүëýýæ àâäàã âý?

Ýäãýýð îëîí àñóóëòàíä áîëîìæèéí ñóäàëãàà õèéãäýýãүé ó÷èð ÿã îäîîõîíäîî õàðèóëàõàä õүíäðýëòýé áàéíà.

Èíýýõ áà õөõðөõèéí êëèíèê үéë àæèëëàãàà áàéãààãүé ó÷èð ýíý òàëààð èëүү ñóäàëãàà áàéõãүé ãýæ õýëæ áîëíî.
Õүìүүñ õýòýðõèé èõ èíýýæ, áàÿðëàæ õөõðñөíäөө ýì÷èä î÷äîããүé. Ãýñýí õýäèé ÷ çàðèì õүìүүñ ”èíýýõ õÿìðàë”-ä îðäîã. Ýíý íü òàðõèíû çàðèì õýñýãò õÿíàëòààñ ãàäóóð õөõðөõ, èíýýõ ”õÿìðàë” áèé áîëäîã. Çàðèì “óíàäàã” өâ÷èíä èíýýõ ÿâäàë èëýðäýã.

1962 îíä Òàãàíèêèéí äóíä ñóðãóóëüä íýã îõèíä èíýýõ õÿìðàë ýõýëñíýýð áîãèíîõîí õóãàöààíä áүõ ñóðãóóëü òýð ÷èãýýðýý ýíýõүү õÿìðàëä îðæýý. Õàëäâàðò өâ÷èí ìýò òàðõñàí ýíý õÿìðàëààñ áîëæ ñóðãóóëü 3 äîëîî õîíîã õààãäñàí áàéíà.

”Nature” ñýòãүүëèéí 1998 îíû 391 äóãààðò “Öàõèëãààí ãүéäýë õөõðөõèéã àíõààðóóëäàã” ãàð÷èãòýé өãүүëýãò òàðõè áîëîí èíýýõ òóõàé ñîíèðõîëòîé ìýäýýëëèéã õүìүүñò õүðãýñýí.

XVI çóóíä óíàæ, òàòäàã өâ÷òýé íýãýí îõèíä òàðõèíû ìýñ çàñàë õèéæýý. Õàãàëãààä îðîõ үåä ýì÷ íàð îõèíû òàðõèíû íýã õýñãèéã öàõèëãààí ãүéäëýýð öîõèóëæýý. Çүүí äýýä òàëûí 2õ2 ñì õýìæýýòýé òàëáàéã öàõèëãààí ãүéäýëä öîõèóëàõ áүðò îõèí èíýýæ áàéâ. Òàðõèíû ýíýõүү õýñýã íü õөäөëãөөíòýé õýñýã þì.

Òàðõèíû õîøèí çүéëòýé õîëáîîòîé 3 àíãèëàë áàéäàã.

Õîøèí ìýäðýìæ. Èíýýõèéí òóëä ãèæèãäýõ õýðýãòýé. ßìàð íýãýí õîøèí үéë àæèëëàãàà èíýýõ ìýäðýìæèéã õөäөëãөäөã.
Õîøèí çүéëèéã áîäîõ. Õîøèí çүéëèéã ìýäðýõ õýñýã. Ýíý áàéõãүé áîë õèéãäýæ áóé íàðãèà, öýíãýë áîëæ òàíèãäàõãүé ãýñýí үã.
Èíýýìñýãëýõýä íүүðíèé áóë÷èíã àæèëëàíà. Ýíý íü áóë÷èí áîëîí òүүíèéã àæèëëóóëæ áóé øөðìөñ, øөðìөñíèé õîëáîîñîîñ áүðäñýí áàéäàã.
Ýäãýýð үéëäëүүä, òàðõèíû èíýýìñýãëýëèéí õàðèëöààíû òàëààð îäîîãîîð ìàø áàãà çүéë áèäýíä ìýäýãäýæ áàéíà.

Èíýýìñýãëýë ãýæ þó âý? Õүí ÿàãààä èíýýäýã âý?Èíýýõýä òàðõèíä ÿìàð үéë àæèëëàãàà ÿâàãääàã âý? Ãýñýí àñóóëòóóäàä áèä ÿã òàã õàðèó өã÷ õàðààõàí ÷àäàõãүé áàéíà.

Èíýýõèéí ýåðýã áà ñөðөã òàëóóä

Gelotology – íü èíýýäèéã ôèçèëîãè òàëààñ íü ñóäàëäàã øèíæëýõ óõààí þì. Ýíý íü èíýýä áîë äóó áîëîí õөäөëãөөíөөñ өөð çүéë þì. Èíýýõ үåä ìàø îëîí òîîíû áóë÷èí íýãýí õýëáýðò àæèëëàäàã. Үүíä:

Öóñíû ýðãýëò íýìýãäýíý.
Çүðõ õү÷òýé öîõèëíî.
Àìüñãàà өөð÷ëөãäөíө.
Íåâðîõèìèéí áîäèñûí òүâøèí áàãàñäàã.
Ìýäðýëèéí ñèñòåì àæèëëàæ, õөäөëãөөíä îðíî
Èíýýõýä áóë÷èí ñóëàð÷, õүìүүñ òàéâøèðäàã.
Çàðèì ýìíýëýãò “èíýýäìèéí өðөө” ÷ áàéäàã.
Ïñèõîíåðîèììóíîëîãè íü ñòðåññ, ãîìäîë ìýäðýëèéí ñèñòåìä õýðõýí íөëөөëäãèéã ñóäàëäàã. Өâ÷íèé 50 õóâü íü ãîìäîë, ñòðåññ, àìüäðàëûã áóðóó îéëãîñíîîñ áîëäîã ãýæ үçäýã áàéíà.
Èíýýìñýãëýõýä ìýäðýëèéí ñèñòåì õөäөëæ, ñòðåññèéí äààâàð áîëîí òүâøèí өөð÷ëөãääөã.

Èíýýõýä:

õýâèéí áóñ ýñèéã óñòãàã÷,
Èììóíè ñèñòåìä ïëàçì, ãàììà òүâøèí çýðýã íýìýãääýã.
1990 îíä ÀÍÓ-ûí 41 ëèöåéí ñóðàã÷äûí äóíä òóðøèëò ÿâóóëæýý. Òóðøèëò ÿâóóëàõûí өìíө ñóðàã÷äûí öóñíû äàðàëòûã õýìæèæ үçñýí áàéíà. Ñóðàã÷äûã 2 áүëýãò õóâààæ, íýã áүëýãò õîøèí, íөãөөä ýíãèéí ÿðèëöëàãà ñîíñãîæýý. Òóðøèëòûí äàðàà òýäíèé äàðàëòûã äàõèí õýìæèæ үçýõýä õîøèí ÿðèëöëàãà ñîíññîí ñóðàã÷äûí öóñíû äàðàëò, øүëñýíä íü èììóíîãëóáèíû òүâøèí íýìýãäñýí áàéâ. Õàðèí ýíãèéí ÿðèëöëàãà ñîíñîí áүëãèéí ñóðàã÷äàä ÿìàð ÷ өөð÷ëөëò ãàðààãүé áàéíà.

Èíýýõýä áèäíèé íүүүð, íàð, õөë, öýýæíèé áóë÷èíãóóä àæèëëàäàã. Èíýýõ íü ýåðýã òàë èõòýé ÷ ìөí ñөðөã үð äàãàâàð ÷ áàñ èëýðäýã. Õөõðөõөä çүðõíèé õÿìðàë, òàðõèíä öóñ õàðâàõ, ñàà өâ÷èí үүñýõ çýðýã ýìãýã èëýðäýã áîë ìөí õýâëèéí õàãàëãàà õèéëãýñýí, õàâèðãàà ãýìòýýñýí ãýõ ìýò õүìүүñò èíýýæ õөõðөõ íü ñөðãөөð íөëөөëäөã.

Èíãýýä íýãýí áÿöõàí òүүõýýð ýíýõүү өãүүëýãèéã өíäөðëөå.

Çөөã÷ çàëóó үéë÷ëүүëýã÷èäýý ÿìàãò ýåëäýã èíýýìñýãëýë “áýëýãëýäýã” áàéëàà. Áàÿðëàæ, òàëàðõñàí õүìүүñ òүүíä өäөð áүð “öàéíû ìөíãө” өãäөã áàéâ. Çөөã÷ үүíä óðàìøèí èëүү ñàéí àæèëëàäàã áàéëàà. Òýðýýð өäөðò îëñîí öàéíû ìөíãөө ãýðòýý õàðèõ çàìäàà òààðàëäñàí ãóéëãà÷èíä өã÷ òýð íü òүүíèé à÷ààð òàëõòàéãàà çîëãîäîã áàéâ. Ãýòýë íýã өäөð õàðèõ çàìä íü äààð÷ áýýðñýí òóðàíõàé ìóóð äàéðàëäæýý. Çөөã÷ çàëóó өðөâ÷ ñýòãýëýýð ãýðòýý àâ÷ðàí òүүíèéã ñүүãýýð “äàéëàâ”. Øөíө íü çàëóóãèéí ãýðò òүéìýð ãàðàõàä ìóóð íü òүүíèéã ñýðýýæ , àìèéã íü àâàð÷ýý.