ßðóó ñýòãýã÷  
Áè ñàÿõàí 70 îíîîãîî ãàðãàõ ãýýä áààõàí þì áîëëîî. Áè ÒÈÑ ñóðäàã. Ìàãàäã?é ÒÈÑ Ìîíãîëäîî ë ãàéã?éä òîîöîãäîõ ñóðãóóëü áàéõ. Ãýõäýý íàäàä òèéì ÷ èõ òààëàãäàõã?é áàéíà. Áèä áàãàã?é ì?íã? ?ã÷ ñóð÷ áàéãàà. Äààí ÷ áàãø íàð íü ãýæ áààõàí õ?íä ñóðòàëòàé, áèä ãýæ àÿ ýâèéã íü îëîõ ãýñýí àìüòàä.
Áàãø íàðûí ä?ãíýëòýýð áîë ä?íõ??ðòëýý õè÷ýýë õèéãýýä ë, ëåêöýý áàéíãà óíøààä ë, õóó÷èí, øèíý, õîöðîãäñîí, õýðýãòýé ýñýõ íü ?ë ìýäýãäýõ ìýäýýëëèéã ñóðãàëòûí ïðîãðàìä îðñîí ë áîë òóõàéí ?åä íü öýýæèëæ, àñóóãäàí ÿã òàã õàðèóëæ ÷àäàæ ë áàéõ þì áîë òýð îíö ñóðäàã ñàéí õ??õýä, èðýýä?éä öàëèí ñàéòàé àæèëä îðîõ ìàãàäëàë ?íä?ðòýé, ç?â õ?ì??æèëòýé èðãýíä ò?ë?âøèæ ÿâàà õ??õýä þì áàéëã?é. /á?ð áàãààñ íü àæëûí ìàíóóõàé áîëãîõ ò?ë?âë?ã??òýé þì øèã/
Áèä ì?íã? ò?ë??ä ñóð÷ áàéíà. Ãýòýë áèäýíä ÿìàð ÷ ÷?ë??ò ñîíãîëò, õýðýãëýã÷, ?éë÷ë??ëýã÷ ãýñýí îéëãîëò àëãà.
Îðîíä íü àâ÷ áàéãàà áîëîâñðîëîîñ íü ÿìàð ÷ ñýòãýë ?íýðòýõã?é çààñàí, îëîí çàëóó÷óóäûí äýâð??í õ?ñýë ì?ð??äëèéã íü óíòðààñàí, ñîíèðõîë áàãàòàé àëáàäìàë õè÷ýýëýýð á?ìá?ãä?æ áàéíà. Èõýíõ áàãøèéí õýëäýã ?ã ãýâýë “áè õýëýõ ?ãýý õýëæ, çààõ ç?éëýý á?ãäèé íü çààñàí, îäîî òà íàð ëåêö äýâòðýý óíøèæ õýëñýí ÿðüñàí á?ãäèéã ìèíü òîãòîîæ ýðã??ëýýä àñóóãäàæ øàëãàëòàà ?ãöã??” øàë ñîíèðõîëã?é ñîíñîãäîæ áàéãàà áèç!
Õè÷ýýëèéã ?íýõýýð ñîíèðõîëã?é áàéäëààð, ëîãèê äýñ äàðàà íü àëäàãäñàí, ýíãèéí ç?éëèéã í?ñýð òîìîîð õ?í îéëãîõûí àðãàã?é áàéäëààð õýëæ ?ã÷èõ??ä “ààí òà íàð îéëãîõã?é áàéíà óó, òýãâýë öýýæèë” ãýõ íü õîëã?é áàéõ þì.
ßìàð ÷ ñîíèðõîë ò?ð?õ??ðã?é, îþóí áîäîëäîî ò?ñ??ë?í õàðàõàä õýö??, óòãà àâöàëäàà íü îéëãîãäîõã?é ç?éëèéã ç?âõ?í ç??í òàðõèà àæèëëóóëàí áàéæ, í?äýý á?ðýëçòýë, íóðóóãàà ÷èëòýë íîçîéðîí öýýæëýí áàéæ íýã þì àñóóãäàæ øàëãàëòàà ?ã÷ ä?í ãàðãàæ áàéíà. Ýíý íü ç?âõ?í ìåõàíèêààð öýýæëýõäýý ñàéí áóþó ò?ð ñàíàõ îé íü ñàéí õ?ãæñ?í õ?í ë îíö ä?í àâàõ áàéõ. Äààí÷ àìàðõàí ìàðò÷èõíà.
??ðèéí îþóí ñàíààíäàà ò?ñ??ë?í õàðæ óòãà ñàíààã íü îéëãîîã?é áîë òýð õ?íä åð íü þó ?ëäýõ âý äý. ?ëääýã þìàà ãýõýä áîäîæ ñýòãýõäýý ìàðóóõàí àìüä òîëü áè÷èã áîëæ õóâèðíà. Îäîî ?åä ò?ð?ë á?ðèéí ãàðûí àâëàãà, îëîí ò?ðëèéí ò?ðãýí øóóðõàé øèíýëýã ìýäýýëëèéí õýðýãñëýë??ä áàéõàä òèéì õ?íýýð ÷ ÿàõ þì áèëýý. Îëæ àâñàí ìýäëýãýý á?òýýë÷ýýð àøèãëàæ ÷àääàã õ?í ë ?í??ãèéí íèéãýìä õýðýãòýé áàéõàä þóí òýð õàãàñ äóòóó òîëü áè÷èã ìàÿãèéí õ?í ?éëäâýðëýõ. Îäîî áè õýäýí æèøýý õýëüå:
Ìàíàé íýã 10 æèëèéí õèìèéí áàãø “áè íààä õèìèéã ÷èíü èõ ñóðãóóëüä òàìàà öàéòàë çààëãàæ õè÷ýýëëýæ áàéñàí, îäîî òà íàðûí çîâîõ ýýëæ, ìàé ??íèéã íàìàéã îðæ èðýõýä õóóëæ áè÷ýýä äóóñãà÷èõñàí áàéãààðàé” ãýýä ãàðààä àëãà áîëæ ?ãñ?íñ?í. Åð íü õèìè, ôèçèêèéí õè÷ýýë??ä õ?íèé àìüäðàëä îéð, òóí õýðýãòýé äýýðýýñ íü ñîíèðõîë òàòàõààð øèíæëýõ óõààí ø?? äýý. Áàñ ìàíàé ôèçêèéí áàãø ãýæ ç?âõ?í áîäëîãî áîäîæ ìýäíý, òîìú¸îãîî ìýäíý, îíîëûí ìýäëýã áàðàã áàéõã?é øàõóó ñàÿõàí ñóðãóóëèà ò?ãññ?í áàãø áàéæ áèëýý.
Îäîî ìàíàé ñóðãóóëèéí ìàòåìàòèêèéí áàãø ãýõýä ??ðèéõ íü çààõ àðãà áàðèë íü ñóðãóóëèàñ ãàðãàñàí õè÷ýýëèéí íîìòîé åð??ñ òîõèð÷ ?ã?õã?é, ??ð?? þó íü áîëîõã?é áàéãààãàà ìýääýã ýñýõ íü á?? ìýä. Óã íü ??ð?? ãàéã?é ë çààäà㠠þì, äààí÷ ÿìàð ÷ ìýäðýìæ, àðãà òåõíèê áàéõã?é. Óã íü ìýäýýä àâ÷èõâàë õýðýãòýé ë õè÷ýýë. Ñàéí ñóð÷ ÷àäàõã?é áàéãààä ìèíèé áóðóó ç?íä?? áèé. Ãýõäýý èéìýðõ?? áàãøààð áè õè÷ýýë çààëãàìààðã?é áàéíà. Óãààñàà áè áàãø íàðàà ìóóëàõ ãýýã?é. Áè îðîíä íü áàéñàí áîë áàñ òýãýýä ë ÿâæ ìàãàäã?é ë þì. “Àâ÷ áàéãàà öàëèí áàãà, ñàéí çààñàí ÷ ÿàëàà, ìóó çààñàí ÷ ÿàëàà åð íü õýí íàìàéã ìýäýõ þì, õèéõ ¸ñòîé ç?éëýý õèéãýýä ë ÿâæ áàéíäàã” ãýýä ë ÿâæ áàéõ ÷ þì áèë??. Îð÷èí ìààíü èéì áàéäàëä õ?ðãýýä áàéíà. Ç?ãýýð ë çàñ÷èõèéëäàà.
Ñóðãóóëèàñ áèäíèéã ýíý õè÷ýýëèéã ?ç ãýñýí íýðòýé, áèä ãýæ ñóðàã÷ ä?ðòýé, áàãø ãýæ îðîìäîõ íýðòýé àëèà ñàëáàäàéíóóä áîëîõ øàõàæ áàéíà. Èíãýæ ??ðèéã?? ÷, áóñäûã ÷, ãýð á?ëýý ÷, ýõ îðíîî õóóðààä ÿâíà ãýäýã ÿìàð òýíýã õýðýã âý.
Ãýõäýý áè ??ðèéã?? ñ??ëèéí ?åä ?íýëæ ýõýëæ áàéãàà. Õýðýâ áè áàãø áàéñàí áîë 2-3 æèëèéí äîòîð ë òóí äàâã?é áàãø áîëæ ÷àäíà ãýæ áîääîã. ßàãààä ãýâýë áè àíõàíäàà òààðóóõàí ñóðëàãàòàé õ??õýä áàéæ áàéãààä á?ãäèéã ýõíýýñ ñóðæ õè÷ýýëäýý øàìäàí ñóðàëöàæ êîíêóðñ ?ã÷ áàéñàí þì. Ýíý õóãàöààíä õè÷ýýëýý ñóð÷ îéëãîõûí òóëä õ?ä?ëì?ðë?ñ?í ìààíü áàãàã?é çîâëîí áýðõøýýë òóóëæ ?í??ã õ?ðýõýä, íàìàéã îéëãîæ ñýòãýëýýñýý çàà÷èõ áóñäûí òóñ äýì, ÿàæ îéëãîâîë èë?? ?ð ?ã??æòýé áîëîõ òàëààð ÿñ ìàõàíäàà øèíãýòýë îéëãîñîí òóë îäîî áè áóñàä õ??õä??äýä îéëãîîã?é õè÷ýýëèéã íü òàéëáàðëàõäàà õýíýýñ ÷ äóòàõààðã?é çààæ ÷àäàõ þì øèã ìýäðýìæ ò?ðñ?í.
Îäîî ñýäýâð??ãýý áóöààä îðîõîä ?í??ä?ð äàæã?é ñàéí ñóðààä ÿâæ áàéãàà õ??õýä ìýäýýæ ç?íä?? áàéãàà. Ì?í õè÷íýýí õè÷ýýñýí ÷ àðãà áàðèë íü òààðààã?é, í?õö?ë îð÷èí íü á?ðýëäýæ ?ã?õã?é áàéãàà íü îëîí áàéíà. Õàðèí òîîãîîðîî àíãèéí áàãàã?é õýñãèéã ýçëýõ õè÷ýýë óãààñ õèéäýãã?é, ÿìàð ÷ ñýòãýëèéí òýíõýýã?é øèéäñýí ãàðóóä ç?íä?? áàéíà. Ýäãýýð õ??õ??äýýñ áîëæ áàãø íàð ìààíü ýñòðåñä îðæ, áóñäûã áóðóó ç?ãò óðóó òàòàæ, ýâã?é õàðüöàà ??ñãýæ, áóñäûãàà õè÷ýýë õèéõýä èõýýõýí ò?â?ã ó÷ðóóëæ, òààëàìæã?é îð÷íûã á?ðä??ëæ áàéíà. Èõ ñóðãóóëü òýäíèéã õ?ì??æ??ëäýã ãàçàð þìóó. Ò??íèé îðîíä ÿã òýäýíä òîõèðñîí ñóðãóóëü áàéãóóëààä õè÷ýýë çààâàë õàìààã?é ?ð ä?íòýé áàéõñàí. Áàãà çýðýã ?íýòýé ë òóñíà.
Áèä á?ãä ë ??ðèéí ãýñýí ñóðàõ àðãà áàðèëòàé, àâúÿàñ ÷àäâàðòàé õ??õä??ä. ??íýýñýý áîëîîä áèäíèé äèéëýíõ íü çàðèì õè÷ýýëäýý îíö ñóðààä çàðèìäàà 0 çààãààä, äàõèí äàõèí çààëãóóëààä ýðýýíòýé áàðààíòàéõàí ë ÿâæ áàéíà. ??íýýñ áîëæ á??í ñýòãýëèéí äàðàìò, áààõàí õèé äýìèé óðññàí öàã ì?íã?.
Îäîî áè ??ðèéí áîäëîî õýëúå. Ñóðãàëòûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõûí òóëä îþóòàí, ñóðàã÷èä ñóðãóóëüä ñóðààä õýð ?ð ä?íòýé ñóðàëöàæ ìýäëýã áîëîâñðîë, ÷àäâàð îëæ àâñàí ýñýõèéã õàìãèéí ç?â õóâèëáàðààð îëæ òîãòîîæ ä?ãíýäýã, õ??õä??ä ÷?ë??òýé áîäîæ ñýòãýõ òàë äýýð èë?? àíõààðñàí, ¸ñ ñóðòàõóóíû ç?â õ?ì??æèë îëãîõ (òóõàéí õ??õýä àëèâàà ñàéí ìóó õî¸ðûã õýíýýñ ÷ òóñëàëöàà àâàëã?é ??ð?? ä?ãíýëò õèéæ, ??ð?? ??ðòýéã?? àæèëëàõ), ÿàæ èéãýýä ñóðãà÷èõúÿ ãýñýí áîäîëòîé, ÷àäâàðëàã áàãø íàðààð ãàéõàëòàé ñàéõàí ñîíèðõîëòîéãîîð ø?í? ç??äýíä íü îðòîë õè÷ýýë çààæ ÷àääàã òààëàìæòàé îð÷èí á?ðä??ëýõ.
Áè òîì áîëîîä äýëõèéäýý ë àëäàðòàé òîîöîãäîõ òîìîîõîí õîò áàéãóóëàõûã õ?ñäýã. Ýíý õîòäîî õàìãèéí ãîë íü õ?ì??ñ ñóð÷ áîëîâñðîõîä òààòàé îð÷èí á?ðýëäñýí òýð ÷èãòýý ë óðëàã, îþóí ñýòãýëãýýíèé ãàéõàëòàé åðò?íö á?ðäýýñýé ãýæ áîääîã. Õýðâýý áè áàÿí áîëáîë á?õèéë õ?ð?íã? õ?÷ ÷àäëàà ýíý õîòäîî ãàéõàëòàé ñóðàëöàõ îð÷èí á?ðä??ëæ ?ã?õ?ä çàðöóóëàõ áîëíî.

Ìèíèé ì?ð??äëèéí ñóðãóóëü

Ëåêöèéã çààâàë àíãè òàíõèìä çààõ àëáàã?é ø?? äýý. Ãýðòýý ñóóãààä ë ÿìàð íýãýí ìýäýýëëèéí õýðýãñýë àøèãëàæ áîëíî. Ýñâýë õèéñâýð (âèðòóàë) åðò?íö áèé áîëãîæ îþóí ñàíààãààðàà ëåêöýíä ñóóæ áîëíî, åð íü ÿàæ áîë ÿàæ ë áîëíî ø?? äýý. Òýãýõýä îäîîíû ëåêö ãýæ áàðàã ë öýýæ áè÷èã. Òýð äóíä ÷èíü ñîíñîæ ñàéí îéëãîäîã, ä?ðñýëæ ñàéí îéëãîäîã, áè÷ýýä ñàéí îéëãîäîã ãýýä ë ÿíç á?ðèéí õ?í áàéãàà. Ýäãýýðèéã ö?ìèé íü àíãèëæ òóõàéí õ?íä òîõèðñîí àðãààð õè÷ýýë ÿâóóëæ ÿàãààä áîëîõã?é ãýæ. Åð íü ç?âõ?í ëåêö çààæ áàéõ ÿâöàä ë òóõàéí ñóðàã÷èéí ??ðò?? ìýäëýã îëæ àâ÷ ÷àäàõ ýñýõ íü ??ðèéõ íü õýðýã. Ãàãöõ?? ñîíèðõîëòîé á?ð ãàéõàìøèãòàé áàéäëààð îéëãóóëæ ÷àäàõààñ ãàäíà òóõàéí õè÷ýýë, ñýäýâ íü ÿìàð àøèã òóñòàé áîëîõ ??íèéã ñóðàõûí òóëä ÿìàð íîì óíøèæ, ÿìàð ÿìàð ñåìèíàðûí õè÷ýýë çààëãàõ õýðýãòýé òàëààð òàéëáàðëàæ ?ã?õä?? áóñäûã áàéëäàí äàãóóë÷èõäàã ñàíààãàà îéëãóóëàõ ÷àäâàð ñàéòàé ëèäåð áàãø íàðààð ëåêö îðóóëæ áîëíîøäýý.
Ñåìèíàð äýýð áîë õ??õä??ä òóõàéí õè÷ýýëèéã îéëãîæ ñóð÷ àâàõ ãýäýã áîë áàãø íàðò òóéëèéí àíõààðàõ àñóóäàë áàéõ á?ã??ä õè÷ýýëèéã îëîí ñîíèðõîëòîé ìàòåðèàëëàã áààçààð õàíãàõ õýðýãòýéãýýñ ãàäíà õàìãèéí îíîâ÷òîé ç?â àðãààð áóþó ñóðàã÷ ??ðò??ã?? áîëîí áàãøòàéãàà àæèëëàõ îð÷èí ãàéõàëòàé á?ðäñýí áàéõ. Àïïàðàò, õýðýãñëýëýý ç??÷èõýýä ë áàãàæ õýðýãñýë àøèãëàí áàðàã àìüäðàë äýýð ãàðñàí þì øèã îð÷èíä ýëäýâ òóðøèëò ÿâóóëæ ïðàêòèê äýýð áîëîâñðîë àâíà ãýäýã áîë ?íýõýýð ?ð ä?íòýé ñóðãàëò áîëæ ÷àäíà. ßëàíãóÿà ýëäýâ ñîíèó÷ çàíòàé õ??õäýä ÿã òîõèðîõ ñóðãàëò áîëíî.
Ì?í ñåìèíàðûí õè÷ýýëèéã òóõàéí ñóðàã÷ ??ðèéí ñîíèðõîëûí äàãóó ??ðèéã?? õýçýý áýëýí áîëñîí ãýæ ?çñýí òýð ?åäýý ñîíãîí ñóðàëöâàë èë?? ?ð ä?íòýé áîëæ ÷àäíà.
Åð íü á?õ ç?éë ÷?ë??ò ñîíãîëòîíä òóëãóóðëàñàí áàéõ õýðýãòýé. ßëàíãóÿà áàãø íàðûã õîîðîíä íü ?ðñ?ëä??ëæ áàéõ õýðýãòýé. Áèä ì?íã? ?ã??ä ë ñóð÷ áàéãàà þì ÷èíü ÿìàð áàãøààð õè÷ýýë çààëãàõ íü áèäíèé äóð òèéì áèç äýý.
??íä íýã àñóóäàë ãàð÷ èðíý. Åð íü áèøã?é ë îëîí àñóóäàë ãàð÷ èðíý. Ò??íèé íýã íü ñóðàã÷äèéí èäýâõèéã ñàéæðóóëàõ. Ìèíèé õóâüä ëàâ îëîí àðãà áàéíà.
Æ íü: Îíîî öóãëóóëàõ. Íýã ñåìèíàð ?çýæ äóóñãààä ë òîäîðõîé îíîî àâàõ. (Îíîîã øóäàðãà ç?â îëãîõ òàë äýýð íèëýýä àíõààðàõ õýðýãòýé)
Ñóðãóóëü ò?ãñã?õ?ä ÷è òýäýí îíîî àâàõ õýðýãòýé ÷ ãýõ þì óó, æèëä äîîä òàë íü òýäýí îíîî àâàõ õýðýãòýé ãýõ ÷ þì óó. ×àäàõã?é íýã íü õàñàãäààä ë ?ëäýíý.
Ì?í àâñàí îíîîãîîð íü æàãñààæ òèéì õ??õýä èéì àõèöòàé, ìýäëýãèéí ò?âøèí íü òèéìýðõ?? øàòàíä ÿâæ áàéíà ãýäãèéã àëü áîëîõ ?íýí ç?â??ð ä?ãíýæ ÷àäàõ öîî øèíý á?ã??ä øèíæëýõ óõààíû ?íäýñòýé àðãààð ä?ãíýõ õýðýãòýé.
Ãýòýë îäîî ÿàæ áàéíà. Ãÿëñ ñýðãýëýíòýæ áàãøäàà õóóëñàí äýâòýð ?ç??ëýýä ë, ýñâýë ì?íã? ?ã??ä øàëãàëòàí äýýð õóóëààä ãàéã?é îíîî àâ÷ áîëæ áàéíà. ??íýýñ áîëæ òóõàéí õ??õäýä òàéâøðàõ ñýòãýë ò?ð??ëæ áàéíà. ?? ??íèéã èíãýýä àðãàë÷èõíà, ò??íèéã òýãýýä àðãàë÷èõíà ãýñýí ñàéõàí ñàíàà àìàðñàí óëñóóä. ??íèé îðîíä òóõàéí ñóðàã÷ ??ðò òîõèðñîí ñóðãàëòààð ñàéí ãýñýí áàãøàà ??ð?? ñîíãîîä ??ðèéã?? õýçýý áýëýí áîëñîí ãýñýí òýð öàãòàà äóðòàé õè÷ýýëýý ?çýýä ñóðñàí ìýäñýíèéã íü õàðóóëàõ îíîîãîî àõèóëàõ ãýýä ÿâáàë ??ðèéí ýðõã?é ë ??íèéã ÷ ò??íèéã ÷ ñóðàõ þìñàí ãýñýí áîäîë òóõàéí õ??õäýä ñóóíà. Èíãýæ áàéæ ë áèä õýíèéã ÷ õóóðàõã?é ÷àíàðòàé áîëîâñîð÷ ÷àäíà.
Àëèâàà ÿìàð ÷ àðãà áàðèë õ?í áîëãîíä òîõèðîîä áàéõã?é íü ?íýí. Ãýõäýý óã õ?íèé àâúÿàñ ÷àäâàðûã íýýí õàðóóëæ äîòîîä åðò?íöòýé íü àæèëëàæ ÷àäâàë îäîîãèéí ýíý èõ ñóðãóóëüä çààãààä áàéãàà á?õ õè÷ýýëèéã 2, 3 äàõèí á?ð ò??íýýñ ÷ áàãà õóãàöààíä ýçýìø??ëýõ áîëîìæòîé, áîëîõ ÷ áîëíî.
Ç?ãýýð ýíãèéí ç?éëèéã á??í ñ?ð áîëîîä ë á??í òîëãîé ýðãýìýýð í?ñýð áîëãîæ çààæ áàéãàà áàãø íàð ç?íä?? áàéíà. Ìèíèé áîäëîîð áîë ýõëýýä õ??õäèéã áàãààñ íü á??í ìýäýýëýë õ?ëýýí àâàõ õàéðöàã áóñ òóõàéí îíîâ÷òîé ñàíàà ìýäýýëëèéã ýõëýýä ??ðñä??ð íü ýëäâýýð ä?ðñëýí áîäóóëæ, á?òýýë÷ýýð àøèãëàí ?íýëýëò ä?ãíýëò õèéæ õ?ëýýí àâàõóóëæ ñóðãàõ õýðýãòýé. ßâààíäàà áîãèíî õóãàöààíä èõèéã õ?ëýýæ àâàõ ÷àäâàðòàé ÷ áîëãîæ áîëíî. Ã’??íèé äàðàà ÿìàð íýãýí ìýðãýæèë, øèíæëýõ óõààíû òàëààðõ ìýäëýã ?ã?õä?? á?òýýë÷ ñàíààíû î÷ àñààñàí çóðàã, äóó, õ?ãæèì, õ?ä?ëã??íò ä?ðñ, îíèãîî, æ?æèã, êèíî çýðýã þó ë áîë þóãààð, òààëàìæòàé îð÷èí í?õö?ë áàéäàëä ìýäýýëýë ?ã?õ õýðýãòýé. Ã’??íèé äàðàà ñóðàã÷ ??ðñä?? ýðãýö??ëýí áîäîæ, àìüäðàë äýýð ?çñýí ç?éëòýéãýý õàðüöóóëàí ò?ñ??ë?í õàðæ, ýëäýâ ç?éëä õ?ðâ??ëýí áîäîæ ÿàæ ë áîë ÿàæ ýðãýö??ëýí áÿñàëãàæ ?çñýíèéõýý äàðàà áàãøòàéãàà õàðüöàæ õè÷ýýëëýõ þì áîë ç?ãýýð íýã îþóòàí ñóðàã÷ ÿìàð ÷ äîêòîð ïðîôåññîðîîñ èë?? óðàí ñýòãýæ óëàì íàðèéí ã?íçãèé îéëãîëòòîé áîëæ ÷àäàõ áîëîìæòîé ãýæ áè áîäîæ áàéíà. Õàìãèéí ãîë íü õè÷ýýë ãýæ áààõàí ÿë øèéòãýë, ñóðàã÷èä ãýæ áààõàí ñàéí õ?í áîëîõ ãýæ öàðàéëñàí óëñóóä áóñ õ?ñýë òýì??ëýëòýé, ñîíèðõîëòîé, áàÿð òààøààëòàé, ?ðñ?ëä??íòýé, òîãëîîì íààäàìòàé áàéäëààð ñóðãàõ õýðýãòýé. Èéìýðõ?? àðãààð ò?ðãýí õóãàöààíä òîìîîõîí îéëãîëò ?çýë ñàíààã ñóðàã÷èäàä ?ã÷èõ þì áîë áóñàä ïðàêòèêèéí æèæèã ñàæèã ààð ñààð ç?éëèéã àìüäðàëààñ ñóðàëöàæ ??ðò?? äàäàë çóðøèë áîëãîæ áîëíî ø?? äýý. Òà íàð íàìàéã ÿìàð ÷ õàà õàìààã?é ç?éëèé㠠ñàíààíààñàà çîõèîí ÿðüæ áàéíà ãýæ á?? áîäîîðîé. ?íýíäýý ñàíààíààñàà çîõèîñîí ç?éë èõ áîëîâ÷ ýíý á?õýí áîëîìæòîé ãýäãèéã “Õàí óóë” äýýä ñóðãóóëèéí çàõèðà렠Ö.Äýìáýðýë áàãøèéí Îþóí Ñýòãýëãýýíèé Äýýä Êóðñ ãýñýí íýðòýé õè÷ýýëä ñóóæ áàéõäàà îéëãîñîí þì.
Áè Ìîíãîëûí õ?ãæëèéí øèíý ãàðö þó âý ãýñýí ñýäâýýð ýññå áè÷èæ ýõëýýä õóãàöàà äàâ÷óó áàéñíààñ îðîëöîæ àìüæààã?é þì. Õýðýâ áè îðîëöñîí áîë ìèíèé õýëýõ ñàíàà þó âý ãýâýë “áèä ??ðñäèéã?? íýýí õ?ãæ??ëæ ÷àääàã ç?éëýýðýý áóñàä îðíóóäòàé ?ðñ?ëä?õ õýðýãòýé” ãýæ õýëíý. Áèä óõààíòàé, áîëîâñðîëòîé, ??ð?? ??ðò?? ýçýí áîëîîä ÿâ÷èõ ÷àäâàðòàé áîë÷èõâîë äýëõèé äýýðõ ýä áàÿëãèéã àëãà óðâóóëàõûí ò?äèéä ë Ìîíãîëä àâ÷èð÷ õîðâîî åðò?íöèéã áàéëäàí äàãóóëàõ áîëíî. Õ?ãæèõèéã õ?ñâýë íàäøèã ??ð??ñ?? ýõëýõ õýðýãòýé ãýæ õýëíý. Þó ãýñýí ?ã âý ãýâýë áè “ò??íèé òýð íü áîëîõã?é áàéíà, ??íèé ýíý íü áîëîõã?é áàéíà” ãýæ ?ãëýæ ñóóñíû îðîíä ??ð?? áèå äààæ áóðóó àëäààòàé á?õíèéã çàñàæ çàëðóóëàí ãàéõàìøèãò åðò?íöèéã áèé áîëãî÷èõîîä òà íàð íàìàéã õàðäàà íàäøèã ñàéõàí àìüäðàà÷ ãýæ õýëíý. ??ð??ð õýëáýë ?ã õýëýýð áóñ ?éë á?òýýëýýðýý áóñäûã óðèàëàí äóóäàæ íýãòãýõ áîëíî. ÃŒ?í îäîî áèä èðýýä?éð??ãýý õ?ð?íã? îðóóëæ óõààëàã ìîíãîë èðãýíèéã á?òýýæ ÷àäâàë 22-ð çóóí áèäíèéõ áîëíî ãýäãèéã õýëýõ áàéñàí. ßã øèíý ñàíààíû õóâüä ãýâýë ìèíèé õýëäýãýýð õîðâîîä àëäàðòàé, õîâîðõîí îëäîõ õîò áàéãóóëàõ ÷ þìóó  Ã½Ã±Ã¢Ã½Ã« ??ð ÿìàð íýãýí ñàëáàððóóãàà àíõààð÷ òýð ñàëáàðòàà äýëõèéä òýðã??ëæ, ìîíãîëûí áàÿëãàà ç?â àøèãëàæ ÷àäàõ îíîâ÷òîé ñèñòåì á?õèé á?ãä áèå áèåý äýìæñýí àæ ?éëäâýðæñýí íèéãìèéã áèé áîëãîõ, õóóëü ä?ðìýý õ?ãæèë ÿâàãäàõàä òààòàé îð÷èí á?ðä??ëæ áàéæ ë ìîíãîë õ?ãæèí?. ??íèéã æèðèéí áèä õè÷íýýí äîîðîî äýâõöýýä õèéõã?é, ñàíàà ãàðãàæ äýìæëýã õ?ñýæ ë ÷àäíà. Õàðèí òóõàéí àæëûã õèéæ áàéãàà òýð õ?í ë øèíý ñàíàà ãàðãàæ ??ðèéí ñàëáàðàà õ?ãæ??ëíý. ??íèé òóëä á?òýýë÷ áîëîâñðîëòîé ìîíãîë èðãýä áàéõ õýðýãòýé áàéíà.
?í??ä?ð áèä ìîíãîë èðãýä ìèíü áîëîâñðîëòîé áàéãààñàé ãýæ ö?ì õ?ñýæ áàéãàà. ßìàð ÷ îþóòàí çàëóóñààñ ÷è óõààíòàé áîëîâñðîëòîé áîëîõûã õ?ñýæ áàéíà óó? ãýæ àñóóõàä á?ãä òèéì ãýæ õàðèóëàõ áîëíî. Áèäýíä ýíý ë áàéõàä õàíãàëòòàé ø?? äýý. Ãýòýë îþóòíóóäààñ õýòýðõèé ?íä?ð øààðäëàãà òàâüæ áàéíà. Ýíý õ?íä í?õö?ëä á?ãäèéõ íü àÿ ýâèéã íü îëîîä, ??ð?? á?õ ó÷ðûã íü òàéëæ, äýýðýýñ íü îíö ñóðààä, ??ð?? ??ðèéã?? õ?ãæ??ëýýä ÿâíà ãýäýã áîë õ?í á?ðèéí õèéãýýä áàéæ ÷àäàõ àæèë áèø ø?? äýý. Õýðýâ áèäíèéã ç?â??ð òóñëàæ äýìæýýä ñóðàëöàõ òààòàé îð÷èí í?õö?ë á?ðä??ëýýä ?ã÷èõ þì áîë ýíý Ìîíãîëûí á?õ çàëóó÷óóä áèø þìàà ãýõýä 30% íü ÷ áîëòóãàé ñàéí áîëîâñðîëòîé áîë÷èõâîë ýíý Ìîíãîëûã àâààä ë ÿâíà.
Õ?í õè÷íýýí õèéõ äóðã?é áàéëàà ÷ õèéæ áàéæ ñàëäàã àæèë ãýæ áàéäàã ø?? äýý. Òýãýýä ÷ áè îäîî ä?íã?æ 1-ð êóðñ á?õ ç?éë îäîîíîîñ ë ýõëýæ áàéíà. 1-ð êóðñ ýñâýë áàãà àíãèéí õ??õä??ä ýõëýýä ?çýõ õè÷ýýëèéíõýý ñóóðü ìýäëýãèéã ýçýìøñýíèéõýý äàðààãààð öààøèä ò??íäýýðýý ?íäýñëýí äàðààãèéí õè÷ýýëýý ò??ãýýðýý ñýòãýæ õîëáîæ îéëãîõ íü ãàðöààã?é. Åð íü àìàðõàí þì ãýæ õàà áàéõàâ õýö?? áàéæ ë ñîíèðõîëòîé áîëíî. Áè ëàâ äàðàà æèë ãýõýä ýíý æèë àëäñàí àëäààãàà äàâòàõã?éãýýð äýýðýýñ íü îëæ àâñàí òóðøëàãàà íýìýðëýýä, ??ðèéí àðãà áàðèëàà õè÷ýýëòýéãýý óðíààð õîñëóóëààä õàæóóãààð íü ??ðèéã?? íýýí õ?ãæ??ëýýä àìæèëòòàé ñóð÷ áîëäãèéì ø?? ãýäãèéã áóñäàäàà áèå÷ëýí õàðóóëíà ãýæ áîäîæ áàéãàà. Àíõàíäàà áè îíö ñóð÷ òýòãýëýã àâààä ÿâíà ãýæ áîäîæ áàéñàí áîëîõîîð ÷àäàõààðàà ë õè÷ýýí ñóðàëöàæ áàéñàí. Áè àðâàí æèëäýý ñóðàëöàõ àðãà áàðèë, ä?íãýý ñàéí ãàðãàõ àðãà óõààíàà îëîîã?é áàéñàí, äýýðýýñ íü ??ðèéí ìèíü äóòàãäàëòàé òàëóóä ñààä áîëñîí. Àðàé õèéí àëäñàíàà í?õ?í, ñóðààã?é ç?éëýý íýã íýãýýð çàñàæ çàëðóóëàí îâîî ãàéã?é áîëæ áàéòàë ÿã ýãçýã íü òààðñàí àçã?é ÿâäëóóä, îãò ñàíààíä îðîîã?é áýðõøýýë??ä, ýëäýâ äýìèé áóðóó áîäîë ??ñãýõ ñ?ð?ã ìýäýýëë??äòýé òóëãàðñàí þì. ??íèé ãîë áóðóóòàí íü öàã íü áîëîîã?é áàéõäàà áàÿñ÷èõñàí þì. Çà ??íèéã õèéãýýä ë òèéì áîë÷èõ íü, åð íü áè äàæã?é áîëæ ýõýëæ áàéíà ãýæ áîäñîíîîñ òàéâøèð÷èõñàí. Òîâ÷îîð õýëáýë áè ??ð?? ??ðò?? ÿëàãäñàí. ßàõàâ ??ðèéã?? õ?÷ëýýä ??íèéã ÷ ò??íèéã ÷ õèéãýýä áàéæ ñóðñàí áîëîâ ÷ ??ðèéí äàâàðóó, îíãèðîî, þì ?çýýã?é ãýõ þìóó äàà õèéñâýðýýð õóäëàà áàÿñàõ ñýòãýëäýý ÿëàãäñàí. Íàä øèã ÿã èíãýæ ÿëàãäñàí õ??õýä ç?íä?? áàéãàà áàéõ ãýæ áîäîæ áè ??íèéã áè÷ñýí þì. Áèòãèé øàíòðààðàé, àëèâàà á?õ àñóóäàëä ãàðàõ ãàðö çààâàë îëäîíî.
Áèäíèé çàðèì íü áîäîõ áàéõ. Áèä õîé÷ ?åèéíõýý àç æàðãàë, ñàéí ñàéõíû ò?ë?? çîâîõ ÿìàð õýðýã áàéíà ãýæ. Ëàâ ìèíèéõýýð áîë ýäãýýð íü çîâëîí áèø. Áèä õàðèí ÷ àçòàé óëñ. Á?õ ç?éë àíõíààñàà áýëýí ñàéõàí áîë ñîíèðõîë áàãàòàé, ÿìàð÷ ?ðí?ë áàéõã?é áîëîõîîð òààøààëòàé áàéæ ÷àäàõã?é ø?? äýý. Ëàâ ìèíèé ñýòãýëä ìîíãîëûí ãýðýëò èðýýä?é õàðàãäàæ áàéíà. Òýãýýä äýýðýýñ íü ýíý ñàéõàí èðýýä?éã áèé áîëãîõîä ìèíèé áèå ??ð?? áèå÷ëýí îðîëöîæ á?õ ?éë ÿâö ?ðí?ëèéã íü ??ðèéí áèåýð àìñàíà ãýäýã þóòàé ñàéõàí ñàíàãäàíà ãýý÷.
?í??ä?ð ??ð?? ??ðò?? ýçýí áîëîîä, ??ðèéã?? ??ðèéí õ?ññýíýýð õ?ãæ??ëýýä ìýäüå ãýñíýý ìýäýýä, öàã çàâàà õè÷íýýí óòãà ó÷èðòàé, ?ð á?òýýëòýé, õîæèì íü á??í àøèã øèìýý ?ã?õ ç?éëä çàðöóóëñíû äàðàà ñýòãýë ç?ðõ, îþóí áîäîë ìààíü õè÷íýýí ñàéõàí òààøààë àâäàã áèëýý. ??íýýñ èë?? òààøààëòàé àç æàðãàë ãýæ áàéõóó. Çîâëîí ãýäýã áîë àëèâààã àëü òàëààñ íü ??ðò?? òóñãàí àâ÷ áàéãààãààñ ë øàëòààëíà. Èðýýä?éä á?õ ç?éë ñàéõàí áîëîõ áîëíî. Àëèâàà ÿìàð ÷ áóðóó, àëäààòàé, õýö?? ç?éëýýñ ñàéí ñàéõíûã îëæ õàðààä èðýýä?éäýý èòãýëòýé, õ?ñýë òýì??ëýëòýé, ??ð??ð?? áàõàðõàæ, ??ðèéã?? õ?íäëýí õàéðëàæ ÿâöãààÿ ãýæ õýëìýýð áàéíà.
Îäîî áè ñýòãýëýýð óíà÷èõààä ??ðèéã?? ñýðãýýõ çîðèëãîòîéãîîð áè÷ñýí íýãýí ?ã??ëýìæèéã ÿìàð ÷ çàñâàð îðóóëàëã?éãýýð òà á?õýíä ñîíèðõóóëúÿ.
“Áè ??ðèéí îëñîí øèíý ñàíàà, õ?ñýë, çîðèëò, òýì??ëëýýðýý àæèëëàõ    Ã¡Ã®Ã«Ã­Ã®. Áóñàä õ?ì??ñèéí àìüäðàëûí òóðøëàãà ãýõ ìýòèéí ç?éëñýä áè ?ë áàðèãäàíà. Òýäíèé ç?âë?æ çààñàí çàì ì?ð ?íýõýýð ñàéõàí áàéëàà ÷, ç?â áàéëàà ÷, ò?ãñ ò?ã?ëä?ð áàéëàà ÷, ÿìàð ÷ àëäààã?é áàéëàà ÷, ?íýõýýð àþóë áàãàòàé áàéëàà ÷, áè ??ðèéí õ?ññýí òýð òýì??ëýýä áàéãàà çàìààð ÿâàõ áîëíî. Áè õýí íýãíèé ?íýí ãýæ òóéëûí èòãýñýí ç?éëä ??ðèéã?? õ?÷ëýí áàðüæ èòãýí ?íýìøèõ àëáàã?é. Áè àëäàà ãàðãàõààñ ?ë àéíà. ßàãààä ãýâýë àëäàà áîëãîí íàäàä ñîíèðõîëòîé, óòãà ó÷èðòàé, ñóðãàìæòàé. Áè ??ðèéí áèåýð õèéæ ?çýæ áàéãààä àëäñàí àëäàà ìààíü õîðâîîã ??ðèéíõ??ð?? òàíèõàä, á?ð óë ?íäýñòýé, ã?í áàò îéëãîõîä ìèíü òóñëàæ ÷àäíà. Áè ýäãýýð õàðàãäàõ ç?éëèéã ÿã áàéãààãààð íü òîãòîîí öýýæëýõ àëáàã?é. Ýäãýýðèéã ìýäýõ çîðèëãî íàäàä åð??ñ àëãà. Ýíý á?õýí ç?âõ?í íàìàéã ñàéõàí àìüäðàõàä, ýðõ ÷?ë??òýé áàéõàä, àç æàðãàëòàé, áàÿð áàÿñãàëàíòàé õ?ññýíýýðýý àìüäðàõàä ìèíü ?éë÷ëýõ ¸ñòîé. Ýäãýýð ç?éëñ íàìàéã àæèëëàæ õ?ä?ëì?ðë?æ áàéõàä òýðòýé òýðã?é õýðýãëýãäýíý. Áè õàðèí òýíäýýñ õýðýãòýé ñàíààãàà ë àâàõ áîëíî. Ìèíèé õèéñýí ç?éë àëäààòàé, ìèíèé àìüäðàë áóðóóòàé áàéæ áîëîõ. Ãýâ÷ ýíý á?õ àëäàà îíîî ÷èíü íàìàéã òîâîéëãîí õàðóóëàõ áîëíî. Ýíý ç?éë??ä íàìàéã ÿã ì?í ÷àíàðààð ìèíü õàðóóëàõàä òóñ áîëíî. ÃŒ?í á?õ ç?éë õàðüöàíãóé óòãààðàà õî¸ð òàëòàé áàéäàã. Ìèíèé îäîî õýëñýí ç?éëèéã ?íýí ãýäãèéã õýí ÷ áàòëàæ ÷àäàõã?é. ÃŒ?í áóñäûí ÿâñàí çàì ç?â áóðóó áîëîõûã áè ??ð?? ÷ íîòëîí õàðæ ÷àäàõã?é. Òèéì ÷ ó÷ðààñ áè ??ðèéíõ?? åðò?íö?ä ??ðèéõ??ð?? àìüäàðúÿ äàà.
??íèé øèíý÷èëñýí, àðàé îéëãîìæòîé õóâèëáàðûã áè íàéðóóëàí áè÷ñýí. Ãýõäýý îðèãèíàë, àíõíû õóâèëáàð ãýäýã ÷èíü…

ØÓÒÈÑ 1-ð êóðñèéí îþóòàí À.Èðýýä?é