Хар тамхины хэргээр хугацаагүй хорих ялаар шийтгэгдэж "Beijing Female Prison" буюу Бээжингийн эмэгтэйчүүдийн хорих антид ял эдэлж буй Л.Байгальмаатай хань, үр хүүхэд, өндөр настай ээж нь өнгөрөгч долоо хоногт уулзсан баярт мэдээ хуучраагүй байна. Эх үрсийг уулзуулах ажлыг "Зууны мэдээ" сонин санаачлан зохион байгуулж, удаа дараагийн нийтлэлээрээ хөндөж байсны хариуд "МИАТ" компани, "Модерн номадс" сүлжээ ресторан, "Ноён зууч 1950"-ийн хамт олон замын зардлыг хариуцаж монголчуудын сайхан сэтгэл унтраагүйг харуулсан юм. "Ямар нэг санаа зорилго агуулаагүй. Зарахыг хориглодог, хүч оруулдаг витамин учраас хилээр нууж гаргах хэрэгтэй гэж ойлгож байснаас хар тамхи гэж мэдээгүй" гэдгээ Л.Байгальмаа шүүхэд мэдүүлжээ. Хүнд хууртагдаж, гэмт хэргийн золиос болсныг нь Бээжин хотын дунд шатны шүүх харгалзан үзэж Л.Байгальмаад оноосон цаазын ялыг хугацаагүй хорих ялаар сольсон юм.

Ядуу амьдралаас салах гэхдээ гэмт хэрэгтний ширээ рүү хөтлүүлчихсэн Л.Байгальмааг зуун хувь буруутгах аргагүй. Хэдэн хүүхдээ бусдаас дутаахгүй явуулахсан гэхдээ юуг ч хийчихмээр л болж явсан байх. Боломжийн цалин амласан учраас үр хүүхэд, ар гэрийн амьдралын төлөө хий гэснийг нь хийчих зориг тээгээд л явж байж. Ийм дүр зураг Л.Байгальмаагийн хийсэн үйлдлээс харагддаг юм. Өөрийнхөө бус үрийнхээ төлөө уулыг нурааж, усыг эргүүлэхэд бэлэн эх хүний сэтгэлийг яалтай. Ядуугийн эрхээр гэмт хэргийн золиос болж, Хятадад хугацаагүй хорих ялаар шийтгэгдсэн Л.Байгальмаагийн том охин Б.Цэрэндуламтай ярилцлаа.

-Ээж нь Хятадын цагдаад баригдаж, хоригдоод жил болж байна. Ээжийгээ харж, яриаг нь сонсох ямар байв?
-"Ээжийн минь царай зүс ямар байгаа бол, хүний газар танихгүй хүмүүсийн дунд яаж дарамтлуулж байгаа бол" гэсэн бодол уулзан уулзтал толгойноос салаагүй. Ээжийгээ харахад сайхан байлаа. Зовж байсан сэтгэл арай л гайгүй боллоо. Ээжийг ийм хэрэгт унахаас өмнө би Чех руу ажиллахаар явсан. Тэр үед гэрээ их санана. Ямар сайндаа "Унтаж босоод нүдээ нээхэд гэртээ байвал ямар гоё вэ" гэж боддог байсан. Гэрээ санаад ээж рүүгээ ярихаар "Миний охин удахгүй эх орондоо ирэх юм чинь жаахан л тэсчих, бүх юм зүгээр болно, тэвчээртэй байгаарай" гэж тайвшруулна. Хүний нутагт аравхан cap болохдоо би дарамт, бэрхшээлтэй учирч гэрээ санаж тэгтлээ их бэтгэрч байсан юм чинь ээж маань надаас илүү зовж суугаа шүү дээ гэж бодохоор хоол ч ордоггүй. /уйлаад/ Гэхдээ манай ээж тэвчээртэй.

-Сайхан сэтгэлтэй хүмүүс тусалж ээжтэйгээ уулзах болсныг анх бид дуулгасан. Тэр бүхнийг сонсоход ямар байсан бэ?
-Зүүдлээд ч байгаа юм шиг санагдсан. /нулимсаа арчаад, нүүрэндээ инээд тодруулав/ Чин үнэнийг хэлэхэд ээжтэйгээ уулзан уулзтал итгэхгүй байсан. "Нээрээ уулзах болов уу, үнэхээр ээж минь байгаа болов уу, өөр хүн сууж байвал яах уу" гэж бодоод. Уулзчихаад гарч ирэхэд сэтгэл онгойгоод, сайхан боллоо. Жил гаруй ээжийгээ хараагүй болохоор олон асуулт надад төрж байсан. Сүүлд ээжийг явахаас өмнө аав уурхайд ажиллахаар болоод тогоочоор нь хамт авч явна гэж байсан. Гэвч хөдөө явах арай болоогүй байсан болохоор бид “Та ажил руугаа нэг явчих" гэсэн. Тэгэхэд ээж сэтгэлдээ явмааргүй байсан ч хэдэн хүүхдийнхээ хоолыг бодоод нэг удаа яваад ирье гэж бодсон байх. Одоо бодоход ийм л бодол надад төрж байгаа. Нөгөөдүүл нь ч утасдаад байсан. "Ээж ээ, би таны ажилд явъя, та тэр хүмүүстээ хэлээд өгчих" гэхэд ээж нэг л янзгүй байгаад байсан. Хэрвээ тийм юм зөөлгөх байсныг нь мэдсэн бол бид ээжийгээ явуулахгүй шүү дээ. Ямартай ч биднийг ээжтэй минь уулзуулж өгсөн "МИАТ" компани, "Модерн номадс" сүлжээ ресторан, "Ноён зууч 1950"-ийн сайхан сэтгэлт хамт олонд баярлалаа. Та бүхэндээ баярласан сэтгэлээ яаж илэрхийлэхээ ч мэдэхгүй байна. Хэрэв энэ бүх хүний дэмжлэг байгаагүй бол бид ээжтэйгээ уулзаж чадахгүй байсан. Өнөөдрийг хүртэл бидний дуу хоолойг хүргэж байсан "Зууны мэдээ" сониныхоо хамт олон, тусалсаар ирсэн бүх хүнд болон "ТВ-9" телевизийнхэндээ баярласнаа илэрхийлье.

-Цаашдаа яая гэж бодож байна. Амьдрал үргэлжилнэ шүү дээ?
-Жаахан бүрхэг л харагдаад байна. Ямар ч байсан хоёр эмэгтэй дүүгээ сургуулийг нь төгсгөнө. Эмэгтэй хүүхдийг хар ажил хийлгэхгүй гэж боддог. Эрэгтэй дүү маань сургуулиасаа гарч, ажил хийх болсон. Гэвч тэр маань туниа муутай, бие нь жаахан болохоор хонуут өнжүүтээр ажил хийгээд явахаар "Бие нь дийлэх болов уу, яах бол" гээд санаа зовдог. Тэгээд бас аавыг гараад явахаар элдэв юм болох вий гэж айдаг. Ямар ч байсан гайгүйхэн шиг байж байвал ээж минь ч хурдан ирэх биз.
       
-Одоо миний дүү нэг ёсондоо ээжийн оронд ээж боллоо шүү дээ?
-Харин тийм ээ. "Чадах болов уу, чадахгүй бол яана аа" гэж боддог. Дүү нар харьцангуй биеэ даачихсан. Хоолоо хийж, хувцсаа угаагаад, хичээл номоо хэлүүлэлтгүй хийчихдэг болохоор гайгүй байх. Ээжийг ийм хэрэг хийхэд хүн бүр тодорхой хэмжээгээр буруутай. Ямар ч байсан ээжийгээ харсан чинь зориг орсон шүү. Ээжийгээ харахаар яагаад ч юм сэтгэлийн тэнхээ ордог. Утсаар ярихад хүртэл эрч хүч бэлэглэдэг хайртай ээжийнхээ царайг хараад ямар их өрөвдсөн гээч. /уйлаад/ Энэ уулзалт болтол би сэтгэлээрээ үхчихсэн байсан. "Ээжгүй яаж байх юм бэ" гэж бодоод. Бие өвдөхөд ээж дэргэд байсан бол ядаж л ингэ, тэг гэнэ шүү дээ.

-Ээжтэйгээ уулзаад сэтгэлийн дэм авсан биз дээ. Та нарын ивээхийг харах сайхан байдаг?
-Ээж минь үргэлж инээдэг, хэзээ ч уурладаггүй. Ээжтэйгээ уулзахад "Миний охин ээжийгээ уучлаарай" гэхдээ хүртэл инээд тодруулж байсан. Ээжийн буруу гэж юу байхав дээ. Бидний төлөө явсан юм чинь. Биднийг зовчих вий, сэтгэлээр уначих вий гэхдээ нулимсаа залгиж суусан. /уйлав/ Ээж угаасаа тэвчээртэй хүн л дээ. Намайг Чех явах үед аав уйлаад, надаас салж чадахгүй байхад ээж миний охин чадна. Хүний нутагт биеэ сайн авч явдаг юм шүү" гэж зоригжуулж байсан. Ер нь их зүтгүүр, бас дээр нь цайлган. Тийм болохоор тэр хоёр эмэгтэй ээжийг ашиглаж, ийм хэрэг хийлгэчихсэн.

-Хэдий ээжийгээ санадаг ч одоо хатуужилтай байх хэрэгтэйг ойлгож байгаа байх?
-Илүү сэтгэлийн хаттай байх ёстой болж байна.

-Хар тамхи ч бай, витамин ч байсан тийм зүйлийг залгина гэдэг хүнээс их зориг, тэвчээр шаардана шүү дээ?
-Хоолтой, хоолгүй байсан ч элэг бүтэн байх сайхан гэж аав хэлдэг. Харин ээж "Сургууль дээрээ очиход миний хүүхдийг муу хувцастай гэж шоглож, элдвээр хэлэх вий, миний охин өөртөө гутарчих вий, энэ амьдралаа өөд нь татаж, хүний дайтай амьдрахсан" гэж зүтгэж ирсэн. Зах зээлийн нийгэмд шилжээгүй байхад үнэхээр жаргалтай амьдарч байсныг би санадаг. Харин өнөөдрийн нийгэмд мөнгөгүй хүн ад шоо үзэгдэж, амьдрах аргагүй. Хөдөөнөөс шилжиж ирсэн манайх шиг айлд ажил олдохгүй, олдсон ч мэргэжил, нас заана. Олдож байгаа нь зуун мянган төгрөгийнх нь цалин дөрвөн хүүхэд, дээрээс нь ээжийгээ, гэрээ авч явахад хаана ч хүрэлцдэггүй байсан. Ээж аавдаа нэмэр болох гэсэндээ би дэлгүүрт ажиллахад өрөнд ороод л дууссан. Бараа алга болгосон гээд л байгаа мөнгийг нь суутгачихаар үлдсэн мөнгө нь хоол, унаандаа ч хүрэхгүй. Ийм л байсан.

Тэгэхээр би ээжийгээ амьдралаа дээшлүүлэх гэсэндээ хар тамхи гэдгийг мэдсээр байж залгичихсан гэж боддог. Бусдаар бол хорхойд хоргүй, өр нимгэн миний ээж хэн нэгэнд гэм хор учруулах гээд инээгээд явж байх хүн биш. Мэдээж тийм хэцүү юмыг залгина гэдэг ямар сайн байхав. Зүгээр нэг чихэр залгихад ямар хэцүү байдаг билээ, ядаж л хоолой зүснэ. Тийм юм чинь биднийг л бодсон байх. Тэгээд бүр яаж ийж байгаад олныг залгичих юмсан гэж бодсон биз. / удтал уйлаад/ Пүүжээ минь гуталгүй байгаа, тэр минь, энэ минь гэсэндээ хүний хийгээгүйг хийж. Ингэж бодохоор үнэхээр гол минь харладаг. Хэдий ээжид биеийн хүч сайжруулдаг витамин гэж хэлсэн ч ээж "Тэр юмыг нь залгих ёстой, тэгвэл энд ажилласнаас илүү мөнгөтэй болоод гэртээ хэдэн хүүхдүүд дээрээ очно доо" гэж л бодож явсан байх. Бага дүүгийн минь нэг нүд нь бараг хардаггүй шахуу. Монголдоо хагалгаанд орсон ч сайжрахгүй, өвдөлт өгөөд байсан болохоор ээж гадаадад эмчлүүлнэ гэж байсан. Энэ мэт хүслийг нь тэр нөхөд маш овжин ашиглажээ. Одоо яахав, нэгэнт бүх зүйл болоод өнгөрсөн. Ямар буцааж болох биш. Амьдралд гомдож, заримдаа бүхнийг орхиод явчихмаар санагддаг. Харин ээжтэйгээ уулзаад сэтгэл сэргэж, итгэл төрлөө.