ЭХО-д харуулснаар ураг амьгүй болно гэж үү...

Анагаах ухааны доктор А.Отгонболдтой уулзаж ярилцлаа.

-Сүүлийн үед уламжлалт болон орчин үеийн анагаах ухааныг хослуулсан эмчилгээний арга илүү үр дүнтэй байгаа талаар эмч мэргэжилтнүүд ярилцах болж. Үүний зэрэгцээ, мухар сүсэг ч гэмээр буруу ойлголт олны дунд их гарч байна. Эмч хүний хувьд, энэ талаар ямархуу бодолтой явдаг вэ?
-Бид шинжлэх ухааны анагаах ухаан заалгасан эмч нар. Өвчин эмгэг юунаас болж үүсдэг юм бэ гэдгийг нотолгоотой анагаах ухааны үндэслэл дээр хийсэн шинжлэх ухаанаас бид нар суралцаж, амьдрал дээр хэрэгжүүлээд өдий дайтай явж байна.

Харамсалтай нь, уламжлалт анагаах ухааныг нэг хэсэг орхигдуулсан. 1990-ээд оны өмнө эмч болсон хүмүүст уламжлалт анагаах ухааны талаар бараг заагаагүй. Түүнээс хойш л энэ салбар хөгжиж эхэлсэн болов уу, сайн мэдэхгүй юм. Гэхдээ уламжлалт анагаах ухаан манайд хамгийн эрт үүссэн, шинжлэх ухааны анагаах ухааны үндэс нь байсан гэдэг ойлголт бий. Сүүлийн үед уламжлал анагаах ухааны дэвшилтэт аргууд нэлээд судлагдсан, үүнийг манай эрүүл мэндийн салбарт ажиллаж байгаа сургалтын байгууллагууд зөв тийш нь эргүүлж байгаа. Тиймээс уламжлалт болон орчин үеийн анагаах ухааныг хослуулж, эрүүл мэндийн төлөө сайн ажиллаж байгаа нь үнэн. Үүний зэрэгцээ, бэрхшээлтэй асуудал ч олон бий.

Лам хуврага, мухар сүсэгтэй хүмүүсийн балгаар эрүүл мэндийн салбарт гарч буй сөрөг нөлөө нэмэгдэх нь. Наад зах нь л гэхэд лам нар өвчтөнд маань хэдийд эмнэлэгт хэвтэх, ямар өдөр мэс засалд орох, хэнээр эмчлүүлэхийг нь хүртэл заадаг болж. Ийм утгагүй зүйлээс болоод өвчтөн битгий хэл, эмч нар хүртэл хохирч сууна. "Мягмар, пүрэв гарагт эмчид үзүүлэх хамгийн муу" гэж айлдсан болохоор хүмүүс энэ өдрүүдэд эмнэлэг зүглэхээ болиод эмч нар ажилгүй шахам суудаг нь нууц биш. Тэгсэн мөртлөө даваа, лхагва, баасан гарагт эмнэлэгт хөл гишгэх зайгүй шахам овоорчихно. Энэ чинь эмнэлэгт хиймлээр ачаалал үүсгэж байгаа хэрэг. Мягмар гарагт мэс засал хийлгэх хүн бараг байхгүй болж. Уг нь зүгээр л нэг ажлын өдөр шүү дээ, миний хувьд. Бараг мухар сүсэг гэмээр иймэрхүү сонин асуудлыг хэн ч тайлбарлаж чадахгүй байна.

"Эмэгтэй хүн 37 настайдаа төрөх сайн", "Төрснийхөө дараа битгий ус хүргээрэй" ч гэх шиг хаана ч бичигдээгүй, харах ном, үзэх судар ч байхгүй зүйлийг сүүлийн үед их ярьдаг болсон. Боловсрол, мэдээлэл муутай манайх шиг оронд энэ ойлголт их өргөн, далайцтай тархсан байна. Ганцхан манайх ч бус Энэтхэг, Индонез, Филиппин гэх мэт орнуудад ч иймэрхүү үзэгдэл газар авсан гэдэг юм билээ. Гэхдээ хүн амынх нь дийлэнх хувь бичиг үсэгт тайлагдсан манайх шиг оронд энэ асуудал байх ёсгүй. Манайхаас доогуур хөгжилтэй орны боловсрол мэдлэг дорой, элдэв төрлийн мэдээлэл авч чадахгүй хүмүүс бие биенийхээ үгийг дагахаас өөр яах билээ. Тэднээс илүү байж бид тийм мухар сүсэгт захирагдаад сууж байна гэхэд ичмээр санагддаг.

-Тэгвэл сүүлийн үед олшроод байгаа бариа заслын аргыг эрүүл мэндийн салбарт хүлээн зөвшөөрсөн болов уу?
-Ямар нэгэн ном хэвлэл уншихаараа би эрүүл мэндийн талын зүйлийг нь илүү хардаг. "Мандухай цэцэн хатан" кинон дээр Алтжин хатны хүүхэд энддэг шүү дээ. Ингэхээр тэр үед ч амьгүй төрөлт гарч байсан хэрэг. Тухайн үедээ бариа засал, энэ тэрээр л аргалдаг байсан биз. Гэтэл одоо ямар нэгэн анагаах ухааны боловсрол олоогүй, тодорхой зөвшөөрөл байхгүй хүмүүс хоолныхоо мөнгийг олохын тулд бариач болоод явж байна.

Тэдний хор уршиг эмч нарт ирдэг гэдгийг хүмүүс мэдэхгүй. Мэс засал хийлгэх шаардлагатай хүнийг "Тархи нь хөдөлсөн байна" гэж оношлоод л баахан барьж, базаж суугаа нөхөд зөндөө таардаг. Тэртээ хэдэн зууны өмнөх хоцрогдсон сэтгэлгээгээр бид орчин үед амьдарч болохгүй шүү дээ. Техник технологи хөгжсөн мэдээллийн эрин зуунд амьдарч байгаа хэрнээ эрүүл мэнддээ хоцрогдсон сэтгэлгээгээр хандаж байгаа нь ичгэвтэр. Эцсийн эцэст хүн л хохирч байна.

Үүний цаана эмчилгээ хийж байгаа эмч нарын ачаалал, эрүүл мэндийн салбарын төсөв нэмэгдэнэ гэсэн үг. Яагаад гэвэл, эмнэлэгт хандсан нийт өвчтөнүүдийн 80 хувь нь хүндэрсэн буюу хожуу үеийн өвчлөлтэй байдаг. Өвчний эхний шатанд мухар сүсэг, бариа засал энэ тэр гэж явсаар байгаад хүндэрч муудсан хойноо л эмчид хандах жишээтэй. Түүний оронд шууд эмнэлэгт хандах нь тухайн хүний эрүүл мэндэд тустай бөгөөд эрүүл мэндийн салбарын төсөв хөрөнгө нэмэгдэхэд ч чухал үүрэгтэй. Иймэрхүү дэвшилттэй зүйлийг бид өнөөдөр ярих цаг нь болж. Төрөөд cap шахам усанд ороогүй, зуны халуунд ноолууран цамц, ноосон малгай, түрийтэй гутал өмссөн хүүхнүүд эмнэлэгт маань их ирдэг. Хөлөрч халууцсан хүн чинь ёстой жинхэнэ утгаараа, салхинд цохиулдаг юм байгаа биз дээ. Хөх нь зангирч өвдөхөөр шавар шавхай, гахайн тос, ямар муур хулганы савар ч билээ дээ, бараг дусаагаагүй юм байхгүй.. Ээжийнх нь шээснээс авахуулаад элдэв зүйл түрхээд шавчихсан, тэр нь бүр идээлсэн байгаа юм чинь. Юу гэсэн үг юм бэ.

Би залуу эхчүүдэд эрүүл мэндэд зайлшгүй хэрэгтэй мэдээллээ олж авахыг зөвлөдөг. Хэн нэгний тухай хов жив, идэж уусан явдал, гэмт хэрэг, аваарь ослын талаар сонирхож уншихаас илүү эрүүл мэндийн мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэх хэрэгтэй.

-Энэ бүхнийг хуучин нийгмээс гаралтай гээд байгаа. Гэтэл тухайн үеийн эхчүүд ч бас ингэж төрдөг байсан хэрэг үү?
-Үгүй. Эмээ маань найм, миний ээж долоон хүүхэд төрүүлж өсгөсөн улс. Тэднээс хэрхэн төрж байсныг нь асуудаг юм, би. Манай эмээ хүүхдүүдээ гэртээ төрүүлсэн. Хоёрыг нь бүр хонинд явж байхдаа төрүүлсэн гэдэг. Өглөө нь жирэмсэн гарсан хүн малын бэлчээр дээр төрчхөөд орой хонио хураахдаа хүүхдээ тэврээд ирж байсан хэрэг. Ээж маань бас хоёр хүүхдээ гэртээ төрүүлсэн юм билээ.

Төрснийхөө маргааш нь л шууд хөдөө дуудлаганд яваад өгсөн гэж ярьдаг шүү. Ингэж амьдарсан мөртлөө ээж, эмээгийн маань бие дордож, муудаагүй. Биднээс илүү тэнхлүүн яваа. Гэтэл манайхан төрөөд гам хийх ёстой гэлцээд байх юм. Энэ чинь өвчнөөс хамгаалах бус харин ч хөлөртлөө халууцаад салхи авах, цус нөжтэй бохир шавхаргаа цэвэрлэхгүй удах хэрэгтэй гэж зөвлөөд байгаа юм биш үү. Лам, бөө, бариач домчоос гадна ойр дотныхон нь хүртэл эрүүл мэндийнх нь асуудалд халдаж байна. Тэгэхээр иргэд өөрсдөө эрүүл мэнддээ анхаарч, эмнэлэгт хандах ёстой.

-Та бас гам сахих, домын арга хэрэглэх зэргийг ч үгүйсгэж байсан. Тэгэхээр энэ бүгд худал гэсэн үг үү?
-Тиймээ, худал. Хатиг гарлаа гэхэд л "Буруу толгойтой, энэ тэр" гээд оношилдог. Гэтэл толгойтой хатиг гэж байдаггүй. Идээ нь томроод нэг газраараа л цоорч гардаг байхгүй юу. Түүнийг нь толгой гээд ойлгочихсон байх. Нүдэн дээр өвдөг гарахад өвдгөндөө хүрэх, хомхой долооход нь "Тостой хоол идээд гадаа гарсан" гэж оношлоод байгаа хоцрогдсон сэтгэлгээгээ өөрчлөх хэрэгтэй байна, бид.

Энэ мэт буруу ойлголтууд эрүүл мэндийн шинжлэх ухаанд сөрөг нөлөөтэй. Дом, гам гэдэг чинь арга ядсан хүний л ажил. Хатгаа авчихаад шээсээ ууж эдгэсэн ч юмуу тохиолдлын маягийн зүйл гардаг байж магадгүй. Хатиг, хатгаа, хомхой гээд л бүгд нянгаар үүсгэгддэг өвчин. Шинжлэх ухаанд нотлогдоогүй, мухар сүсэг төдий буруу ойлголт өнөөгийн нийгэмд заншил болоод байгаа нь эмзэглэх асуудлын нэг яах аргагүй мөн.

Хавдар судлалын мэргэжилтнүүд ярьж байсан шүү дээ. Гурван жилийн өмнө хавдрын анхан шатны эмгэг илэрсэн хүнд мэс засал хийх гэхэд лам ахынхаа зөвлөснөөр "Мэс хүргэж болохгүй" гэсээр байгаад өнөөдөр үхлүүт болчихсон явж байгаа гэсэн. Энэ бүхэн маань нөгөө буруу зүйл ярьсан ламтай тооцох хариуцлага байхгүй, бас өвчтөний эрүүл мэндийн мэдээлэл муу байгааг харуулж байна. Өвчний талаар зөв бус сөрөг талын мэдээлэл давамгайлсан байдаг, манайд.

Тиймээс өвдвөл лам, бөө гэж гүйхийн оронд шууд л эмчид хандах ''хэрэгтэй. Эд зүйлээ хулгайд алдчихаад цагдаа сэргийлэхэд ханддаг шиг өвчин зовлонгоо эмнэлэгт л эмчлүүлэх ёстой. Уламжлалт анагаах ухаан, шинжлэх ухааны анагаах ухаан хоёр нийлээд цогц арга болох нь хамгийн зөв. Хэсэг хугацаанд орхигдсон ч гэлээ, үүнийг одоо эргээд сэргээж байгаа нь сайхан хэрэг. Шинжлэх ухааны анагаах ухааны дийлэхгүй байгаа архаг хууч болон сахар, арьсны өвчний тал дээр уламжлалт анагаах ухаан эмчлэхийг үгүйсгэхгүй. Нөгөө талаар яс хугарах, тархинд цус харвах, мухар олгой ургах, түгжрэл болох зэрэг өвчинд шинжлэх ухааны анагаах ухаанаа дагасан нь зөв болж таарч байна. Энэ мэт ялгааг мэдэрч, ямар төрлийг нь сонгож эмчлүүлэхээ ч мэдэж байх нь чухал. Бэлгийн харьцаа, эрүүл ахуйн талаар сайн мэдэхгүй байж л харилцаанд орж, хүүхэдтэй болчихсон эхчүүд олон бий. Тэр ч байтугай ЭХО дуран авайн оношлогооны талаар ч одоог хүртэл бүрэн мэдээгүй явна.

-Үүнээс үүдээд ЭХО-д олон удаа харуулснаар ургийн өсөлт зогсох, амьгүй төрөх асуудал их гарах болсон гэлцээд байгаа?
-Өндөр давтамжтай чанд авианы дуран шүү дээ, энэ чинь. Юу ч мэдэхгүй байж "ЭХО-д битгий харуулаарай, их муу" гэж яриад байх юм. Эрдэнэтэд амьдардаг 41 настай дээд боловсролтой нэг хүүхэн сая надад үзүүлээд бас л ийм зүйл ярьж бухимдууллаа.

"Жирэмсэн болоход эмч нар намайг ЭХО-д харсаар байгаад хүүхдийг минь өсөлтгүй болгосон" гэж. Үнэндээ, энэ бүхэн сав, өндгөвч зэрэг эхийн биеийн эрүүл мэндээс шалтгаалсан хэрэг. Хүнээс буруугаа эрдэг "монгол" зангаа гээх хэрэгтэй байна шүү дээ.

-Та түрүүнд ярьж байсан. "Дээр үед ч гэсэн амьгүй ураг төрж байсан" гэж. Тэгвэл амьгүй төрөлт нэлээд нэмэгдэх хандлагатай болсон үед шалтгааныг нь тодруулах гэсэн хүсэлтэй хүн ч олширсон байх?
-Тиймээ, үүнийг анагаах ухаанд гурван зүйлээр нотолсон. Эхнийх нь, жирэмсэн эх ямар   нэгэн үрэвсэлт өвчний халдвартай байх нь цусаар дамжиж урагт нөлөөлөх гол зам болдог. Өвчин үүсгэгч нянгууд хэвлийд бүрэлдэж байгаа ургийн шим тэжээл рүү төвлөрөх нь ойлгомжтой шүү дээ. Хоёрт, цусны бүлэг тохирохгүйн улмаас ураг өсөлтгүй болох нь бий.

Хамгийн сүүлд нь, гадны нөлөөнөөс буюу янз бүрийн хүчтэй эм бэлдмэл хэрэглэсний улмаас энддэг. Зарим тохиолдолд жирэмсэн эхчүүд болон эмч мэргэжилтнүүдийн алдаанаас үүдэж ураг амьгүй төрөх асуудал ч гардаг. Хүүхнүүд "Өмнө нь төрж байсан юм чинь дараагийн хүүхэд маань зүгээр байх биз" гээд жирэмсэн байхдаа ер тоодоггүй. Гэтэл өөрийн эрүүл мэнд, ургийн өсөлт хөгжилтийг үргэлж анхаарч байх хэрэгтэй шүү дээ. Цусны дөрвөн бүлгээс гадна нэмэх, хасах гэсэн хоёр бүлэг ч бас бий. Харин хасах бүлгийн цустай хүмүүс эмчилгээ, сувилгаа сайтар хийлгэхгүй бол жирэмслэх тохиолдол бага, ураг амьгүй төрөх гээд л асуудал их үүснэ.

Р.Мөнгөн