Ой хүртэлх настай гурван хүүхэд тутмын нэгийг тодорхой хэмжээгээр зовоогоод авдаг хамгийн түгээмэл эмгэгүүдийн нэг нь рахит юм. Иймд хүүхдээ рахит нэртэй энэ өвнөөс хэрхэн сэргийлэх талаар эцэг, эхчүүд зайлшгүй анхаарах хэрэгтэй.
Рахит нь хүүхдийн биед Д витамин дутагдаснаас болж, эрдэс бодисын солилцоо алдагдаг өвчин. Энэ өвчин гол төлөв 2 сартайгаас 1 ой хүртэлх хүүхдүүдэд тохиолддог. Рахит гэдэг нь грекээр нуруу, нугас гэсэн утгатай рахис гэсэн үгнээс гаралтай бөгөөд энэ өвчнийг анх нээж, тодорхойлсон Глиссон гэгч англи эмчийн өгсөн нэр юм. Тухайн үедээ рахитын гол шинж нь “рахитын буюу сульдааны бөгтөр нуруу” гэж үздэг байсан тул ийм нэр өгчээ.
Рахит нь гол төлөв дутуу тээлттэй, өчвин ороомтгой, хөхөөр хооллодогүй хүүхдүүдэд тохиолддог, тэр тусмаа өвлийн цагт амархан үүсдэг өвчин юм.

Шалтгаан
Хүүхэд Д витаминыг хоолоороо хангалтгүй авах, эсвэл энэ амин дэмийн арьсан үүсэх жам ёсны явц алдагдсанаас үүсдэг. Д витамин нь ургамын тос, самар, сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, загасны тос, цөцгийн тос, өндөгний шар гэх мэтийн ургамлын болон амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнээс хүний биед ордог. Мөн наранд шарах үед буюу нарны хэт яагаан туяаны үйлчиллээр арьсанд ялгардаг.

Д амин дэмийн эргокальциферол (витамин D2) и холекальциферол (витамин D3) гэсэн хоёр хэлбэр хүний биед хамгийн чухал гэж үздэг. Энэ хоёр хэлбэрийн Д амин дэм нь биенд орсны дараа элэг, бөөрнд биологийн хувиралд орсны дараа үүсдэг бодисууд нь гэдэс, яс, бөөрөнд нөөлөлөн хүний кальци фосфорын солилцоог зохих түвшинд тогтоон барих нөлөө үзүүлдэг ажээ. Д амин дэм нь кальци ба фосфорыг гэдсэнд шимэгдэж, бөөрөнд эргэн шимэгдэж хуримтлагдаад дараа нь ясанд хуримтлагдан үйл явцад нөлөөлдөг.

Гурав хүртэлх ойтой хүүхдийн кальци болон фосфорын хэрэгцээ нь  ахимаг насны хүүхдүүд, насанд хүрэгчдээс хэд дахин өндөр байдаг. Хөхүүл хүүхдийн бие маш хурдацтай өсч байгаа болохоор хангалттай хэмжээний эрдэс бодис ш@ардах нь ойлгомжтой. Ийм үед хоол хүнсэнд хангалттай байхгүй, эсвэл гэдэсний шимэгдэх үйл явц алдагдахтай холбоотойгоор цусан дахь, кальци, фосфорын түвшин багасвал эдгээр эрдэс бодис ясанд дутагдаж эхэлдэг. Ийм ч болохоор сүүлийн үед анагаах ухаанд рахит нь Д амин дэмийн дутагдал гэхээсээ илүүтэйгээр фосфор болон кальцийн нэгдлүүд бие махбодид дутагдсанаас үүсдэг гэж үзэх болсон.

Шинж тэмдэг
Рахитын анхны шинж тэмдэгүүд нь 2-3 сартайгаас нь, дутуу тээлттэй хүүхдүүдэд бүр ч эртнээс илэрдэг. Хамгийн эхний шинж тэмдэг буюу рахитын эхний үед хүүхдийн нойр алдагдах /нойр нь тайван бус болох, унтаж байхдаа цочих/, уцаарламтгай болох, уйламтгай болох, өчүүхэн төдий дуу авиа гарахад давхийн цочих явдал юм.

Хүүхэд хөлрөмтгий болно, ялангуяа унтаж, эсвэл хооллох үед. Нүүр, хуйхаар хамгийн их хөлөрнө. Бодисын солилцоонд өөрчлөлт гарсны улмаас хөлс нь “исгэлэн” болж, улмаар арьсыг цочроох тул хүүхэд толгойгоо дэрэнд үрж, дагзных нь үс халцардаг. Шээс нь мөн л исэглэн үнэртэй болж арьсыг нь цочрооно.
Эмч үзэх үед их зулайн зах болон заадас орчмын гавлын яс бага зэрэг зөөлөрсөн байдаг. Хэрэв энэ шатанд нь эмчилгээ эхлээгүй, рахитыг үүсэхэд нөлөөлдөг шалтгаануудыг арилгаагүй бол эмнэлзүйн шинж тэмдэгийн илрэл хүчтэй болж, хүүхдийн ясанд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт гарна.

Явц
Өвчний хамгийн хүнд үе нь гол төлөв эхний зургаан сарын сүүл үеэр ирдэг. Энэ үед их зулайн хүрээ яснаас гадна гавлын яс зөөлөрч дагз нь зузааран толгойнх нь харьцаа алдагдана. Кальцийн дутагдалтай ясны эд хэт хурдацтай өссөний үр дүнд хүүхдийн дух, зулай нь товгор болж овойдог. Үүнээс гадна хавирганууд дээр “рахитын эрх” хэлбэртэй, бугуйнд “рахитын бугуйвч” гэгддэг овгорууд үүснэ.

Хоёр дахь зургаан сараас хүүхдийн ясанд ирэх ачаалал нэмэгдэж эхлэхэд нуруу тахийж “рахитын бөгтөр”, цээж урагш түвийж, эсвэл хонхойн орох, аарцагны яс өөрчлөгдөнө. Хөл орохын даган рахиттай хүүхдийн хөл нь майжиг, эсвэл сайран болж, тавхай хавтгайрал үүснэ. Эдгээр өөрчлөлтүүд рентген зураг дээр илүү сайн харагддаг ч гаж, сөрөг нөлөө ихтэй болохоор зөвхөн нялх хүүхдийг зөвхөн онцгой үед л рентгенд судалгаанд оруулдаг.
Ясанд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт гарахаас гадна булчингийн тонус суларна. Булчин суларснаас бол гэдэс урагш төвийж, үе мөч нь хэд хөдөлгөөнтэй болно. Мөн өөрөө бие даан эргэх, суух, мөлхөх, зогсох, явах чадвар нь хожуу хөгжнө.
Ингээд ч зогсохгүй шүд нь хожуу ургаж, уушиг, зүрх, ходоод гэдэсний замын /өтгөн нь хатамтгай болно/ ажиллагаа нь алдагдана. Дархлаа нь суларснаар амьсгалын замын өвчин тусах нь ихэснэ.
Гэвч удалгүй өвчний шинж тэмдэгийн илрэл нь суларч хүүхэд эдгэрэх шатандаа орно. Энэ үед хүүхдийн биеийн байдал сайжирч, мэдрэлийн систем, дотоод эрхтэнүүдийн өөрчлөлт нь арилна. Хүүхэд суух, явах, зогсохдоо илүү эвсэлтэй болох ч булчингийн сулрал, ясны өөрчлөлт цаашид нэлээд удаан хугацааны туршид хадгалагдаж, зарим насанд туршид нь арилахгүй.
Цусан дахв кальц болон фосфорын хэмжээ хэвийн болох өвчнийг идэвхгүй хэлбэртээ шилжсэнийг харуулдаг. Энэ үед том толгой, цээжний ясны өөрчлөлт, хавчиг аарцаг, хавтгай тавхай, буруу хазалт зэрэг ястай холбоотой өөрчлөлт нь арилаагүй байдаг.

Анхаарууштай зүйл
Ихэрүүд, төрөхдөө биеийн жин нь их байсан мөн дутуу тээлт нь /жирэмсний сүүлийн долоо хоногуудад кальци болон фосфорын нөөцийг бий болгодог/ рахит үүсэх магадлалыг нэмэгдүүлж болзошгүй.
Хоолноосоо хангалттай эрдэс бодис авахгүй байх /хэт эрт зохимжгүй хоолонд оруулах/, хэт хожуу нэмэлт хоолонд оруулах, нэмэлт хоолоор хүүхдийн будаа зэрэг нүүрс усаар баялаг хоол сонгох, махан хоолыг огт өгөхгүй байх, ходоод гэдэсний замын эрхтэний өвчнөөс үүдэн кальци, фосфорын шимэгдэлт алдагдах зэрэг нь рахит үүсэхэд нөлөөлж болзошгүй.
Үүнээс гадна Д витамины солилцооны төрөлхийн онцлог, Д витамин болон кальци, фосфорын солилцоонд өөрчлөлт оруулж болзошгүй гэдэсний, эсвэл элэг, бөөрний үйл ажиллагааны төрөлхийн алдагдалт, хэт бор арьс /ийм арьстай хүүхдүүдийн арьсанд дахь Д витамины ялгарал нь бага байдаг/ зэрэг хувийн онцлогууд рахит үүсэхэд нөлөөж магадгүй юм.

Оношлогоо
Хөнгөн хэлбэрийн рахитын үед удам зүй болон эмнэл зүйн бүх асуулгыг цуглуулан,  Сулковичйн аргаар шээсний шинжилгээ авдаг.
Сулковичийн шинжилгээ нь шээсэн дэх кальцийн түвшинг тогтоодог. Шинжилгээ өгөхөөс 2-3 хоногийн өмнөөс тараг, сүү зэрэг кальциар баялаг бүтээгдэхүүнийг өгөхөө зогсооно. Шээсийн зөвхөн өглөөд, өлөн элгэн дээр авна. Эрүүл хүүхдүүдийн кальцийн агуулга 2+. Рахит үед үзүүлэлт нь хасах гарна. Энэ шинжилгээг мөн рахитын эмчилгээг хянах зорилгоро хийнэ. Заалтыг 3-4-өөс давах үед Д витамины эмчилгээний тунг урьдчилан сэргийлэх түвшинд хүртэл багасгана.
Хүнd хэлбэрийн рахит, эсвэл эмчилгээ үр дүнгээ өгөхгүй үед цусны плазм дахь кальци, фосфорын түвшинг тогтоох, идэвхтэй шүлтлэг фостфатазыг тодорхойлох, хоногт шээсээр гадагшилж байгаа кальци болон фосфорын хэмээг тодорхойлох, шууны гуурсан ясыг рентген болон эхогоо харах, плазма дахь Д амин дэмийн задралын бодисуудын хэмжээг тодорхойлох зэрэг өргөн хүрээтэй шинжилгээ хийнэ.

Эмчилгээ
Рахитын үед өвчин үүсэхэд хүргэсэн шалтгааныг нь харгалзан цогц эмчилгээ хийнэ. Өвчний эхний шинж тэмдэг илэрсэн үеэс эмчилгээг эхлэн бүрэн эдгэрэх хүртэл нь удаан хугацаанд явуулах ёстой. Эмчилгээг хүүхдийн эмч заана. Рахитын эмчилгээг тусгай ба тусгай бус аргаар хийдэг.
Биеийг ерөнхийд нь дэмжихэд чигэлсэн тусгай бус аргуудын дотор хүүхдийг цэвэр агаарт салхилуулахтай хамтаар зөв зохион байгуулсан хоолны дэглэм, алагдсан бодисын солилцоог хэвийн болгоход чигэлсэн хооллолт, гимнастик, массаж, усанд сэлэлт багтана.
Хүүхэд өдөрт 2-3 цагаас доошгүй хугацаанд эрүүл агаарт байх ёстой. Ингэхдээ хүүхдийн арьс хэт ягаан туяанд манд мэдрэмтгий байдаг гэдгийг анхаарч нарны шууд туяа тусахааргүй модны сүүдэр зэрэг газраар явахад хангалттайг мартаж болохгүй.
Ойтой хүүхдийн хувьд эхийн сүү нь хамгийн зохистой гэж үздэг. Хүүхдийн тэжээлээр хооллож байгаа бол найрлагаараа эхийн сүүтэй хамгийн ойр тэжээлийг сонгох хэрэгтэй. Рахиттэй хүүхдүүдийн фосфор калцьйин солилцоо болон Д, А,С , В амин дэмийн солилцоо дутагдалтай байдаг тул шинэ жимс, ногооны агш@амал, жимсний шүүс, мах зэргийг цаг тухайд нь хооллолтонд нь оруулах хэрэгтэй. 4-6 сартайгаас нь эхлэн рахиттай хүүхдийн хоолонд хүнсний ногооны агш@амал оруулж, 7-8 сартайгаас эхлэн өндөгний шарыг нэмэх хэрэгтэй. Харин талх, гурилан идэх юм, өөх тос зэрэг кальцийг шингэлтийг бууруулдаг учир хэтрүүлэн хэрэглэхээс зайлсхийх хэрэгтэй.
Рахитын эмчилгээнд Д амин, кальци болон фосфор агуулсан эм, бэлдмэлүүдийг заавар ашигладаг бөгөөд үүнийг тусгай эмчилгээ гэнэ.
Д амин дэмийг уух жор, тун, хэрэглэх хугацааг зөвхөн хүүхдийн эмч л тухайн рахитын онцлог, бусад дагалдах эмгэг зэргийг харгалзаж үзсэний хойно заана гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Эцэг, эхчүүд дур мэдэн эмчилгээ хийж хэрхэвч болохгүй.
Д амин дэм агуулсан бэлдмэлүүд нь D2 (эргокальциферол), эсвэл D3 (холекальциферол) гэсэн хэлбэрийг нь агуулсан байж болно. Цаашилбал бэлдмэл нь усан, тосон, спиртийн уусмал хэлбэрээр байж болно. Д амин дэмийн агуулгыг олон улсын нэгжээр хэмждэг. Хүүхдэд эмчийн зааврын дагуу Д амин дэмийг өгч эхлэхээс өмнө нэг дусал бэлдмэлд хэдий хэмжээний D амин дэм агуулагдаж байгааг заавал анхаарах хэрэгтэй. Үүнийг эмийн саван дээр заавал заасан байх ёстой. 1 дусал тосон уусмалд 650 о.у.н, усан уусмалд 500 о.у.н., спиртийн уусмалд 4000 о.у.н ойролцоогоор агуулагддаг.

Улмаар хүүхдэд хэт өндөр тунгаар Д амин дэм өгөхгүй байх талаар онцгой анхаараха хэрэгтэй. Д амин дэмийн тун нь хэтэрсэн үед бие сулрах, дотор муухайрах, бөөлжүүлэх, гүйлгэх, биеийн жин буурах, үе мөчөөр хүчтэй хатгуулж өвдөх, шөрмөс татах, судасны цохилт удаашрах зэрэг шинж илэрч болзошгүй. Иймд Д амин дэмийг хэрэглэж эхэлсний дараа хүүхэд хоолонд дургүй болох, дотор нь муухайрах, бөөлжих зэрэг шинж илэрвэл эмчид яаралтай хандах хэрэгтэй.

Заримдаа С, В2амин дэмийн дутагдлаас болоод Д амин дэмийн эмчилгээ тийм ч үр дүнтэй болохгүй байх нь байдаг. Иймд хүүхдэд зориулсан поливтамины бэлдмэлүүдийг эмч бичиж өгдөг.

Хүүхдэд иллэг, эмчилгээний гимнастик хийх нь сайн. 6-аас дээш сартай хүүхдэд давстай, эсвэл шилмүүстэй ваннд оруулдаг. Хөдөлгөөн багатай, сулбагар хүүхдүүдийг давстай ваннд оруулдаг. /2 хоолны халбага далайн давсыг 10 литр усанд найруулна, усны дулаан 35-36 градус./

Рахит нь урьдчилсан сэргийлэх тарилга хийлгэх тавих хориг болдоггүй ч эмчилгээ эхэлснээс хойш 2-3 долоо хоногийн дараа л сэргийлэх тарилга хийлгэдэг. Учир нь энэ хугацаанд хүүхдийн бие нь эмчилгээнд дасан зохицсон байдаг.

Урьдчилан сэргийлэлт

Хүүхдийг төрсөн цагаас нь эхлэн рахитаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авч байх ёстой. Үүнд:
- Өдөр болгон цэвэр агаарт салхилах, өдрийн зөв дэглэм баримтлах
- Насных нь онцлогт тохирсон зохистой хооллолт. Хөхөөр хооллох, нэмэлт хооллолтонд цаг тухайд нь оруулах. Харшилтай бол эмчийн зааврын дагуу хөхүүл хүүхдэд зориулагдсан амин дэмийн бэлдмэл уух. Эхийн хэрэглэж байгаа амин дэмийн бэлдмэл нь зөвхөн өөрийнх нь хэрэгцээг хангадаг тул хүүхэд Д амин дэмийн урьдчилан сэргийлэх зориулалтаар хэрэглэж байх нь зохистой гэж үздэг. Ямар бэлдмэлийг ямар тунгаар хэрэглэхийг зөвхөн хүүхдийн эмч шийднэ.

Дутуу тээлттэй хүүхдүүдийн хувьд рахитаас урьдчилан сэргийлэх эмчилгээг төрсний дараах 2-3 долоо хоногтойгоос нь эхлээд зуны саруудыг алгасан хоёр ой хүртэл хийдэг. Д амин дэмийн урьдчилан сэргийлэх тунг зөвхөн хүүхдийн эмч тодорхойлнo