Бичсэн М. Батзориг   

Нэг л мэдэхэд дөчин насны босгонд тулж ирсэн хойноо гэнэт залуу халуун, аагтай омогтой насаа эрэн бэдэрч яваа миний сэтгэлд юу эс бодогдох билээ дээ. Тал сайхан нутагтаа тааваараа амьдрах аргагүй болоод хорвоо дэлхийгээр аз жаргал эрэн тэнүүчлэх хайрт дүү чамдаа ах нь юу гэж хэлэх билээ дээ. Ах нь бас залуудаа эх орноо орхиод харьд хэдэн жил амьдарч байхдаа өвөрт нь өссөн хэдэн халзан уулаа бишгүй л олон удаа зүүдэлж сэрээд яагаад бид гэртээ, төрсөн нутагтаа хүний зэрэгтэй амьдарч болдоггүй юм бол гэж өөрөө өөрөөсөө асуудаг байсан ч хариултыг нь одоо болтол олоогүй л явна даа. Төрсөн нутаг минь юугаараа биднийг гялайлгаа вэ, одоо боломж л олдвол харь газар одож ахиу хэдэн ногоон цаас цуглуулахын тулд монголчууд бид аянд мордоцгооно, аав ээж ах дүүгээ санаад зав зай гарган ирлээ ч Буянт-ухааг хараад л дотор нэг л хачин мэдрэхүй үүсээд бушуухан л буцахын хүслэн төрнө. Яагаад гэдгийг хэн ч хэлж мэдэхгүй ч хачирхалтай үнэн баримт шүү.

Хорвоо дээр арав хүрэхгүй сая Монгол хүмүүс аж төрдгийн зөвхөн гурав хүрэхгүй сая нь энэ улсын харьяат, гэтэл ийм цөөхүүлээ байж хөл толгойгоо олохгүй хачин тамын амьдрал дунд тийчлэн энэ нь тагнуул, тэр нь луйварчин, идээчин уугаачин гээд л балай юмс уншиж ярин өдрийг чавганцын хов живээр өнгөрөөж нэгэн насыг барна. Арай л юмны учир ойлгох нь хамаг арга чаргаа хэрэглээд харьд очиж тайван амьдрахаар тэмүүлцгээнэ, нэг л мэдэхэд энэ тал нутагт унаган Монгол хүний үнэр арилж дорсгор шүдтэй шулганан ярьдаг хүмүүс эзэгнэн сууж сүүлчийн могиканы түүхтэй адилхан номыг амтархан уншиж өөрсдийгөө тэнгэрийн хөвгүүд гэж нэрлэдэг баатарлаг үндэстний яагаад алга болсны учрыг эрдэмтэд тархиа гашилтал судалцгаана. Гэр яаж барьдаг байсан сэдвээр докторын зэрэг хамгаалж цэц булаалдан БиБиСи-гийн хийсэн цуврал баримтат кинонууд түүхийн ховор баримтууд болох тэр цагийг үзэлгүй нүд аних юмсан гэж ах нь өөртөө шивнэнэ.

Өчигдөр телевизийн мэдээгээр Бороо-гоулд алтны уурхай Монгол ажилчдынхаа цалин хөлсийг тавьж өгөхөөсөө цааргалж байгаа бөгөөд гадаад ажилчид нь сард 12000-25000 ам доллараар цалинждаг бол нутгийн индианчууд бид сард 600.0 төгрөгийн хөлсөөр үнэлэгддэг тухай нэвтрүүлж байгаа ч өөрсдийгөө өмөөрдөг хэн нэг овгийн удирдагч одоохондоо төрөөгүй байгаа учир тэдгээр нутгийн ажилчдын хохь болж өнгөрч байгаа бололтой. Дөнгөж төрсөн нярай үрсийг ямар ирээдүй хүлээж байгаа бол доо гэхээс нурууны үс босож сэтгэл минь өвдөвч би өөрөө тэдний төлөө юу ч хийж чадахгүй байгаа минь л гутамшиг ажээ. Хэрвээ би ямар нэгэн юм хийж чадахгүй байгаа бол бусад маань юу хийж чадах билээ дээ. Үнэнийг нь хэлж жагсаал цуглаан хийж байсан олны дунд хутган үймүүлэгчдээ шургуулаад нэгэн байшинг шатаалгаж өөн дээр нь буудаж тараасан, баривчилж шорон гянданд тарчилгаж байгаа нь ардчилал гэж үү дээ. Хэрвээ бидний цөөхөн Монголчууд иймэрхүү дөнгөнд байгаагаа мэдсэн ч дөнгөө эвдэж чадахгүй түүндээ дасчихвал үлгэрт гардаг Манжуудын адил үлгэрт л үлдэх цаг ирнэ. Юутай гунигтай, юутай гутрангуй үзлээр энэ оройг үдэж байна даа. Сэтгэлийн гансралаа ганцхан өөртөө үлдээж хадгалмаар байсан ч надтай адил харамсан суугаа өөр хэн нэгэн энэ хорвоо дээр байж магадгүй, тэгвэл бид бодлоо хамтатган шинэ Монголыг цогцлуулахын төлөө тэмцэлд хамтран босоё гэж найдвар тавьж энэхүү өгүүллээ төгсгөе.