СОЛОНГОСТ МОНГОЛЧУУДЫН НЭР ХVНД ИХ УНАЖ БАЙНА
Монголчуудын маань гадагшаах их урсгалын хагас хувь нь Солонгос оронд ногддог. Албан






ёсоор 33 мянга орчим монгол ажиллаж буй гэдэг ч энэ тоо бодит байдал дээр хоёр дахин их гэдгийг хэн ч vгvйсгэдэггvй. Яг гэрээгээр буюу хууль ёсоор 16 704 монгол ажиллаж байгаа гэсэн албан мэдээлэл бий. Солонгос оронд очсон монголчуудын бодит байдал ямар байгааг тодруулахаар Солонгост 8 жил гаран ажиллаж амьдарч байгаад ирсэн Л.Батсvрэнтэй уулзлаа. Тэрээр дєнгєж ирээд байсан юм.


Та Солонгосын ямар хотод байв? Манайхан олон уу?
Солонгосын Жижиг Гуанжоу гэдэг хотод байсан. Сєvлээс 50-иад км зайтай. Манайхан олон ч бєєгнєрсєн газрыг бодвол гайгvй.
Санхvvгийн хямралтай холбогдоод солонгост ажиллаж амьдарч буй монгол иргэдийн нєхцєл байдал хvндэрч байгаа тухай их ярих боллоо. Бодит байдал ямар байна вэ?
Ер нь євлийн цагт ажил багасчихдаг юм. Гэхдээ санхvvгийн хямрал илэрхий нєлєєлж байгаа. Ємнє нь сая воноор 1000 ногоон авдаг байсан одоо сайн л бол 750 орчимыг авч байна. Дээр нь хэдийгээр бараа таваарын vнэ хямдарч байгаа мєртлєє єргєн хэрэглээний барааны vнэ нэмэгдээд байгаа.

Хяналт шалгалт ч нэлээн чангарч байгаа гэсэн....?
Тэгсэн. Єнгєрсєн 2008 оны 12 сарын 31-ээс 2009 оны 12 сарын 31 хvртэл жилийн хугацаанд цагаачлалын газар, цагдаагийн байгууллагын хамтарсан шалгалт явуулах болсон гэсэн мэдээлэл гарсан. Хууль бусаар байгаа нь энэ зарлалын дараа гэр гэртээ бvгэх болсон.
Саяхан Аньсан гэдэг хотын гадаадынхан олноороо байдаг дvvргийг бvсэлж байгаад том шалгалт хийж, хууль бус 160-аад ажилчдыг баривчилж ачсан. Манайхан єртсєн эсэхийг мэдэхгvй ээ. Энэ хотод цагаач иргэдтэй холбоотой гэмт хэрэг их гардаг. Тэр нь ч ийм арга хэмжээ авахад хvргэсэн байх. Ер нь гадаадынхан олноороо ордог дэлгvvр, метро, автобусыг ч их шалгадаг болсон. Бас урамшуулал єгдєг болсон учир иргэдийн мэдээллээр их шалгаж байна.
Манай монголчуудтай холбоотой хэрэг их гарч байна уу?
Манайхан ч бас хэцvv шvv дээ. Ялангуяа гэрээгээр сvvлийн vед очиж байгаа залуус хууль ёсоор байгаа гэдэгтээ тэгэж барддаг юм болов уу даа, архи уусан, бардамнасан нь их байх юм. Гудамжинд зvгээр яваа солонгосын машин єшигчинє. Автобус, метронд утсаар монгол гэдгээ мэдэгдэх буй мэт чанга, чанга хашгирч ярина. Солонгосууд илэрхий дургvй байна шvv дээ. Анхны хараар байсан хvмvvс их замбараатай байсан.
Ємнє нь зєвхєн эх нутгаас очсон хvний цvнхнээс гардаг байсан монголын єндєр градустай архи одоо хаа сайгvй зарагддаг болсон нь манайхны гэмт хэрэгт холбогдох vндсэн шалтгаан болж байна.

Монгол архи хаана голдуу зарагдах юм?
Бараг бvх монгол хоолны газруудаар зарагдаж байна. Гадаадынхан vйлчлvvлдэг дэлгvvрvvдээр ч бий. Ер нь архи замаа алдсан. Хятад спиртийн архи ч их бий.

Ямар шошготой архи голчлон байна?
Хар Чингис, Болор, Алтан тvрvv, Хараа зэрэг архинууд бий.

Архийг эндээс хуулийн дагуу экспортолж зардаг юм болов уу?
Тийм байх. Хэдэн жилийн ємнє Монголоос Солонгос руу архи борлуулах боллоо гэж байсан. Юутай ч АПУ-ын гэрээт борлуулагч Сєvлд байдаг. Ер нь хаа сайгvй байдаг болсон монгол хоолны газрууд, бас ачаа илгээмжийн каргонуудад архи зарж байна.
Хуучин манайхантай холбоотой гэмт хэрэг тийм ч айхтар байгаагvй, харин одоо бие биенээ алсан, зодоон цохион хийсэн гээд юм юм л сонсогдох боллоо. Манайхан архинаас болж мєнгєє, цагаа, ажлаа, эрvvл мэндээ, дээр нь эрх чєлєєгєє гээд их ч юм аа алдаж байна даа, хvний нутагт.

Солонгост ажил хийгээд мєнгє тєгрєг олдог vе єнгєрч байна гэж ярих юм?
Мєнгє олдог байсан алтан vе ер нь бол ард хоцорсон. Гэхдээ одоо ч сайн ажиллаж, боломжийн цалин хийж байгаа нь бий. Харин ганц бие банди нар сайхан тансаглаад л явж байх нь их таарах юм. Сайхан машин аваад унчихна, ажлаас нь єгсєн байр байхад тvvнээ голоод vнэтэй байр хєлсєлнє. Санаа зовох, бодох юм байхгvй мэт харагдана. Зvгээр л цагийг сайхан єнгєрєєсєн зорилгогvй хvмvvс их болж. 8 жил болчихоод 5000 хvрэхтэй vгvйтэй ногоонтой буцаж байгаа хvн зєндєє таардаг.

Ажлын нєхцєл хэр байна?
Гадаадын ажилчид солонгосуудын хийхгvй, шантардаг тийм ажлыг голдуу хийнэ. Хєнгєн ажлууд нь цалин бага, цаг урттай. Хvнд ажил нь цалин єндєртэй.

Эрvvл мэндийн хувьд..?
Гэрээгээр очсон хvмvvс эмнэлэгт vзvvлэх боломжтой. Харин хараар байгаа нь л хэцvv. Зарим vед гэрээнийхнийхээ бичиг баримтыг гуйгаад vзvvлдэг ч баригдвал хэн хэндээ халтай. Харласан хvн нэг бол сvмийн эмнэлэг бараадна. Яг мєнгийг нь тєлєєд чанартай эмнэлэгт vзvvлэх боломжтой ч, их єндєр vнэтэй. Vнэндээ солонгост ажиллаж байгаа хvмvvс эрvvл мэндээ зольж байж л хэдэн тєгрєг хураасан болдог.

Гэр бvл салалт, маргаан будлиан их гардаг уу?
Солонгост очиж буй хvмvvсийн хvйсийн харьцаа их алдагдсан. Эрчvvд бараг 90 хувь. Сvvлийн vед гэрээний ажилчдын захиалга бол дандаа эрчvvд гэсэн байна билээ. Нэг хэсэг гэр бvлээр нь гаргана гээд л байсан, худлаа байх л даа. Гэрээнийхэн жилдээ нэг удаа ирдэг, харласан нь нам гvрийхэас єєр арга байхгvй.

Эрчvvд маань солонгос эхнэр авах юм уу?
Солонгос хvvхэнтэй сууж байгаа ганц нэгхэн эрчvvд бий. Ер нь янхны газрууд олон байдаг. Залуус тийшээ орох нь орж харагддаг юм. Мєн хаа саагvй байдаг саун массажны газруудаар очиж байна. Монголоос ганц нэг бvсгvй хvн очиход монгол залуус бараг долоо хоногийн дотор шvvрээд л авдаг.

Монгол бvсгvйчvvд солонгос хvнтэй суухаар олноороо очдог гэсэн...?
Хэдэн зуугаараа очиж байна. Янз бvрийн жуучлалын газруудын шугмаар очиж байгаа хvvхнvvд бол ихэнхдээ солонгос хvнтэй амьдрахдаа биш, хил давах зорилгоор очдог. Нэг солонгос эртэй гэрлэж, харьяат нь болсныхоо дараа бултах, єєр арга зам хайсан хvмvvс байдаг.
Ер нь хэцvv шvv дээ, тэр манай хvvхнvvдтэй гэрлэж байгаа солонгос эрчvvдийн олонхи нь хєдєє тосгоны, бичиг vсэггvй шахуу, ядруухан, жаахан газартай, эсвэл vйлдвэр vйлдвэр дамжсан ганц бие хvмvvс байх юм. Харахад яаж ийм юмнуудтай ханилж, дэр нэгтгэдэг байна даа гэж сэжиглэмээр нь олон. Хєєрхий амьдрах аргаа олж ядсан охид бvсгvйчvvдээ хараад єрєвдєх, эмзэглэх юм.
Гэхдээ vнэхээр хайр сэтгэлээрээ ханилсан хvмvvс бас байдаг юм шvv. Тийм хvмvvсийн тухайд бол ярилтгvй. Дажгvй сайхан амьдарч байдаг нь харагддаг.

Мєнгє тєгрєгєє монголруугаа шилжvvлэхэд хvндрэл гардаг уу?
Албан ёсны таван банк vйл ажиллагаа явуулж байгаа. Нэг хэсэг мєнгийг хувиар шилжvvлдэгийг болиулна гээд бєєн юм болсон ч ил далд шилжvvлж л байна. Гэхдээ хувийн шилжvvлгvvд нь шуурхайгаараа банкны vйлчилгээнээс илvv. Манай банкныхан их зантай, монгол банкны салбарууд дээр очиход хэрvvл маргаан байнга л таардаг.

Монголчууд маань нутаг буцах шинж байна уу?
Санхvvгийн хямралаас ч тэр vv, хvмvvс их буцаж байна. Гэсэн ч монголдоо яаж, юу хийж амьдрах вэ гэдэгт ямар ч баттай хариулт байдаггvй нь хэцvv. Шударга хєдєлмєр хийгээд мєрєєрєє тайван сайхан амьдрахад vнэхээр хэцvv байгааг уулзсан бvхэн ярьж байна. Гудамж зам нь бєглєєтэй, хууль ёс нь хэрэгждэггvй, vйлчилгээний газрууд нь дээд зэргийн бvдvvлэг, хог новш ихтэй, утаа униар хэрээс хэтэрсэн, хvнс хоолны баталгаа байхгvй гэх мэт. Шударга ёс, хууль байдаггvй нь хамгийн хэцvv. Тэгэхээр яаж ийж байгаад л тэндээ хэдэн жил єнгєрєєхийг хичээх нь буруу биш шvv дээ.
Нэгэн vеэ бодвол Солонгост буй монголчуудын нєхцєл байдал дээр болсон. Монголын єдєр тутмын бараг бvх ТВ гарч vзэж байна. Утсаар чєлєєтэй харьцдаг болж.

Солонгос оронд нэлээд удчихлаа. Солонгосууд ямар чанартай хvмvvс байна вэ?
Ер нь ханилгаа муутай. Єнєєдєр би тvvнд хэрэгтэй л бол надад сайн хандана. Хэрвээ тvvнд би хэрэггvй болж, євдєх, хєдєлмєрийн чадвараа алдахад шууд нvvр буруулдаг нь ихэнх. Мєнгєжєн нийгэмдээ тохирсон сэтгэхvйтэй байдаг. Гэхдээ vнэхээр хvнлэг сайн солонгос байдаг л даа. Бvхэл бvтэн ард тvмэн юм хойно доо.
Солонгосуудад сайн тал олон бий. Хамгийн сайн нь тэд мундаг эх оронч хvмvvс. Солонгосынхоо барааг хэрэглэж, солонгосынхоо машиныг унацгааж байна. Ажлаа яс хийдэг. Их хєдєлмєрч.

Монголчуудын нэр хvнд єсєж байна уу, унаж байна уу?
Дээр хэлсэн архитай холбогдоод их унаж байна. Хуучны монголчууд тийм єндєр градустай архи бага уудаг байсан. Уусан ч маргааш нь яаж ийгээд ажилдаа гардаг байсан. Одоо бол архи уугаад л ажил тас.... Ємнє “Монгол хvн ажилд авна” гэсэн зарлал их байсан бол одоо бараг зугтаах шахуу болж байна. Хэлдэг vг нь монголчууд ажилд сайн, гэхдээ архи их уудаг. Хуучин монголчуудыг ажилд авдаг байсан газрууд Вьетнам, Бангланууд авдаг болсон байна билээ.

Солонгосын монголчуудад тулгараад буй хамгийн хурц асуудал юу байна вэ?
Миний бодлоор бол эрvvл мэнд. 30-аад мянган иргэн нь байгаа газар албан ёсны эмнэлэг байгуулчихаж болдоггvй юм байхдаа. Ядахдаа жилдээ эмгэлгийн нарийн vзлэгт нэг хамруулчихаж байх хэрэгтэй юм. За, эрчvvд нь тэгээд тэсэж даагаад болдог юм аа гэхэд энэ эмэгтэйчvvдийн бєєр, сав нь одоо юу ч болж байгааг бурхан ч хэлж мэдэхгvй болсон.
Ямар нэгэн vхэл зовлон боллоо гэхэд уламжлалт шашин, заншлын талаас нь янзлаад єгчихдєг хvн их дутагдалтай. Христийн сvмийн лам нар Монголчуудыг татахын тулд ирж жуучилж юмыг нь янзалж єгдєг. Чандарлахад их vнэтэй. Миний нэг танилыг солонгос маягаар оршуулсан. Гэтэл сарын дараа хvv нь нас барж, бас нэг охин нь гацдаг, унадаг болсон. Солонгосын vзмэрчид vзvvлсэн чинь “Чиний ах, аав хоёрын чинь баруун зvvн хоёр дээр нь суучихсан. Чамайг явах гээд байгаа юм байна. Чамд мєнгє байна. Би бvгдийг нь авахгvй, талыг нь авна” гээд машин авахаар авч явсан 5 саяын нь талыг авсан байгаа юм.

Монголчуудынхаа эрх ашгийг хамгаалдаг Монгол холбоод байдаг уу?
Нэг юм байж л байдаг юм. Ер нь унтарсан газар бий