Өглөө болсон бололтой шувуудын цовоо дуугаар сэрлээ. Бие нь хөнгөрч, гар хөлөө хөдөлгөж үзвэл мэдэгдэхүйц хөшсөнөөс биш өвчтэй өвдөгнөөс бусад нь гайгүй байх шиг. Аажуухан өндийж, булшнаас босох мэт дээрээсээ овоолсон навчсыг яран гарч ирлээ. Бороо зогсож тэнгэр цэлмээд өглөөний тунгалаг нар моддын завсраар нүд гялбуулан тусаж, хэзээд гайхан шагширч ханадаггүй гал улаан намрын ойн дунд тэр сууж байлаа.

Бүтэн 2 хоног усан дунд хэвсэн тул хамаг бие нь жиндэн хөшжээ. Ширэн өмд, хүрэм нь ялангуяа нэвт норж даахын аргагүй хүнд болсон байх бөгөөд хөшсөн хөл гараа хөдөлгөн сунайхад шархтай хөл нь хөндөгдөн ёо гэж өөрийн эрхгүй дуу алдав. Өлсгөлөн гэдэс нь хоржигнон дуугарах боловч бие хөнгөн, толгой сэргэлэн. Биеэ бага багаар хөдөлгөн дасгасаар яаж ийгээд алхахтайгаа болов.

Хаашаа явахаа тэр аль хэдийн шийдсэн байсан ба мэдээж хот руу буухгүй. Тэнд түүнийг отож байгаа. Уулын гүн рүү явах болно.

Ууланд жижиг тосгонууд элбэг байх учиртай, тэнд голцуу ногоо цагааны аж ахуй эрхэлдэг хөгшчүүл суудаг, тийм тосгон дайралддаггүүй юм аа гэхэд ууланд ганц нэгээр модны аж ахуй эрхлэн амьдардаг хүмүүс бас байдгийг тэр телевизийн нэвтрүүлгээр үзэж байсан билээ.

Өвдөгөөр татсан гал улаан навчсыг туучин алхахад хөл нь бамбалзуур хөвдөн хөрсөнд шигдэн явахад тун хэцүү байлаа. Ядаж байхад өвчтэй хөл нь өвдгөөрөө нугалахад их хөндүүр тул оёдлоо задалчихгүйг хичээн зүүн хөлөө чигээр нь чирж явах хэрэгтэй болов. Эгц өгсөхөд улам бүр хэцүү болсон тул зүүн тал руугаа даялан хажуулдасхийн өгсөхөд харин ч эвтэйхэн болоод явчихав. Ямар нэгэн жим олох хэрэгтэй. Бугын ч юмуу, иймэрхүү ууланд буга, гахай элбэг байдаг ба яг өдийгөөс ангийн хорио тавигдаж байгаа тул анд хорхойтой хүмүүс өдийд ууланд гарах нь элбэг. Тийм хүмүүстэй тааралдах ч юм билүү. Харин түүний хойноос мөшгигчид өдийд уулнаас бууж ойр хавийн хотуудаар таран түүнийг хайж буй гэдгийг тэр төсөөлж байв.

Өлсгөлөн улам улам тэвчихийн аргагүй болж гол нь харлана. Гурав хоногийн өл даахгүй эрийг ямар эр гэхэв, чи ч болоогүй байнадаа хэмээн өөрөө өөртөйгөө бодолдоо ярилаа. Багадаа шилийн сайн эрсийн тухай уншаад, тэдний зориг тэвчээрийг бахдан, жаахан эртхэн төрсөн ч болоосой гэж сайн эр болохыг мөрөөдөн байснаа дурсан инээвхийлэв. Ингээд чи шил дээр гарч сайн эр боллоо доо гэж бодоод өөрийгөө гэнэт чонотой зүйрлэж үзэв. Чоно бол идсэнийхээ дараа яг гурав хоног дээрээ хоол нь бүрэн шингэн өл нь таарч бие нь сойгдон хөнгөрдөг гэж “Хөгшин чоно ульсан нь” хэмээх туужид гардагийг санав. Хэдэн жилийн өмнө Хустайн нуруунд чонотой таарч их л ойрхноос харснаа бодлоо. Хээрийн салхинд үс нь сэрвэлзэн галтай нүдээрээ өөдөө цоо ширтэх шиг болсноо хөнгөхөн ухасхийн нүд ирмэх зуур алга болсныг санахдаа “Чоно хэзээ ч сэтгэлээр унадаггүй юм” гэж бодлоо. Мань эр ч бас чоно шиг сэтгэлээр унахгүй байх болно.

Ингэхэд эмгэн өдийд яаж байгаа бол бие нь дээрдсэн болов уу? Арай өнгөрчихөөгүй байгаа даа. Сэтгэлийн хүчний тухай бодол нь эмгэний тухай бодолд хүргэв.

Алхасаар байгаад яваандаа бие нь халж хүч нь нэмэгдэх шиг болон, нойтон хувцас нь тийм ч хүнд санагдахаа больжээ.

Өдийгөөс хагас жилийн өмнө голден вийк хэмээх дараалсан олон баяраар долоо хоног амрах үеэр заншил ёсоор эмгэнийд очсоноо саналаа. Тэгэхэд эмгэн нэгэн орой түүнийг өрөөндөө дуудуулаад учиртай инээмсэглэн байж бөгжийг үзүүлж билээ.

“Чамайг Төгс тайжийн гуч биш гэдгийг би мэднээ” хэмээн намуун дуугаар өгүүлэхэд нь хирдхийн цочиж барьж байсан бөгжөө золтой л унагачихаагүй.

“Хэрэв чи Төгс тайжийн гэр бүлийн хүн бол надтай уулзангуутаа энэ бөгжийг нэхэх байсан юм” гэж эмгэн жишимчгүй үргэлжлүүлэн яриад, “Манжуурт байсан тухайгаа, Төгс тайжийнхны тухай чамд ярихдаа энэ бөгжний тухай зориуд ярилгүй үлдээсэн юм. Учир нь энэ бөгж бол энгийн эд бишээ, асар их үнэтэй зүйл. Тэднийхэн над үнэт эдлэлээ зарсан боловч энэ бөгжийг харин над итгэн хадгалуулсан юм. Дайн самуунтай хэцүү цагт тэд бөгжийг дээрэмдүүлэх вий гэж болгоомжилсондоо л тэр. Сайн цаг ирэхэд манайхнаас амьд мэнд үлдсэн хэн нэг нь ирж энэ бөгжийг авах болно тэр хүртэл хадгалж байгаарай гэж надаас хичээнгүйлэн гуйсан юм. Би энэ бөгжийг 70 жил хадгалсаан. Хэн нэгэн монгол хүн ирж үүнийг авах болно гэж 70 жил хүлээсэн. Ялангуяа сүүлийн арваад жил монголтой харилцаа холбоо өргөжиж байгаа тухай дуулаад өдөр бүр хүлээдэг болсон.

Сүүлдээ нас минь хүрэхгүй болох вий гэж айхдаа ач хүүд ээ л захиж үлдээе гэж санадаг болсон юм. Гэтэл чи ирлээ. Төгс тайжийн удам гэж өөрийгөө танилцуулсаар монгол хүн 70 жилийн дараа манайд ирэв.

Чамайг би бүтэн жил хагас ажиглаад аргагүй л монгол хүн юмдаа гэж таних болов. Монгол хүн гэж хэлүүлэхийн тулд Төгс тайж шиг монголын төлөө гэсэн сэтгэлтэй байх ёстой гэж би бишрэн боддог юм.

Нутгаасаа төөрч халин гарсан энэ бөгж эцсийн эцэст нутагтаа очих ёстой гэж би боддог. Харин яаж, ямар замаар тэр вэ?

Хүү минь чи энэний хариуг олох байх. Гэхдээ чи эхлээд өөрийн сэтгэлээ таних хэрэгтэй. Тэгсэн цагт чи зөв хариуг олно. Яагаад гэвэл хүний амьдрал гэдэг түүний сэтгэл юм. Сэтгэл үгүй бол амьдрал үгүй.”

           Тэр үед Хантай энэ ярианы учрыг ойлгоогүй. Бөгжний үнэ цэнийг ч мэдээгүй. Сэтгэл гэж юу байдгийг ч ухаараагүй байжээ. Харин одоо л ойлгож эхэлж байлаа.

              Хүний амьрал бол түүний сэтгэл юм. Сэтгэл нь сайн гэж таньсан зүйлийнхээ төлөө хүн тэмүүлдэг. Сэтгэл нь муу гэж жигшсэн зүйлээсээ хүн зугтдаг. Сэтгэлээрээ хайрласан зүйлээ хамгаалан тэмцдэг. Сэтгэл зүрх нь дуудсан зүг рүү хүн явдаг ажээ.

Хантай одоо бол чухам л сэтгэлийнхээ дуудлагаар явж байна. Түүнд энэ явдлаас олох олз ашиг юу ч үгүй бөгөөд харин ч гарз хохирол нь бодитой юм. Гэвч тэр үүнийг тоосонгүй. Хоёрхон хоногийн өмнө тэр үхлийн гашуун инээмсэглэлтэй халз тулахдаа сэтгэлээ таньсан юм. Түүнд 2 зам байсан. Нэг нь хулчийн бууж өгөөд насаараа өт хорхойн амьдралаар мөлхөх, нөгөөх нь тэмцэх. Тэр эргэлзэх зүйлгүйгээр хоёрдахь замыг сонгосон бөгөөд учир нь сэтгэл зүрх нь түүнд энэ замыг зааж өгсөн юм.

              Ийнхүү бодолд автан алхсаар нэлээн газар хороосон бололтой. Ядарснаа гэнэт мэдэрч мод налан суулаа. Хар хөлс нь цутган нүд нь эрээлжлэх аж. Энэ бол доргилтоос авсан хорыг бие нь гадагшуулж байгаагийн шинж хэмээн хөнгөн дүгнэлт хийгээд энэхүү гэнэн бодолдоо баясан инээмсэглэв.

Алсад машины чимээ сонсогдох шиг болов. Сэрхийн чагнавал үнэхээр дизель хөдөлгүүртэй машин өгсүүр газар уухилах зүтгэж байх шиг сонсогдов.

Сайтар чагнавал нэг их холгүй, үсрээд л хагас км-ийн цаана зам байгаа болотой. Энэ машины дуу бол мэдээж тариачдын их хэрэглэдэг жижиг трак буюу ачааны машин, эсвэл уулын мухарт модны аж ахуй эрхэгчдийн голцуу хэрэглэдэг хуучин ланд круйзер хоёрын л аль нэг байх гэж тааварлалаа.

Хантай өлсгөлөн байгаа тул, өнгө өнгөөр алаглах хоол дүүрэн өрөөтэй ширээ нүдэнд нь харагдах шиг болж, ядарснаа мартан ухасхийн босоод өвчтэй хөлөө чирэн зүтгэлээ. Энэ замыг даган өгсөөд байвал заавал ямар нэг тосгон юм уу байшинд хүрнэ. Тэгээд ганцхан байшин байлаа ч гэсэн эзгүй байна гэж байхгүй. Учир энэ машин өгсөж явна. Хашир болгоомж хэзээ ч илүүдэхгүй боловч, энэ бол түүнийг мөшгигчид биш гэдгийг тов мэдэж байв. Японд дизель хөдөлгүүртэй машин хэрэглэхээ болиод удаж байгаа. Зөвхөн ачааны машин, эсвэл одоо нүдний гэм болоод байгаа хуучин загварын жийп л дизель хөдөлгүүртэй. Харин хуучин жийпийг зөвхөн аглаг уулын мухарт амьдрагсад л цөөн тоогоор өдий хүртэл зарж үрэлгүй хэрэглэсээр буй.

Хар хүчээ шавхан мацсаар моддын завсраар зам дөнгөж харагдах төдий болоход хаширлан, барааг нь харах төдий зайтай даган өгслөө.

Ийнхүү 3 цаг хэртэй зүтгээд тамир нь тасарч мод налан суув. Одоо удахгүй харанхуй болно. Аз дайрч ахин машин ирэхгүй бол эндээ хонож хүчээ сэлбээд өглөө явна. Шөнө явах аюултай. Наад зах нь жалга хад энхэл доголд унаж бэртэнэ.

Өвчтэй хөл нь чинэрэн халуу дүүгэж байлаа. Хэдий боломжоороо ариутган цэвэрлэсэн боловч ийм чийглэг халуун газар маш аюултай. Аль болох түргэн антибиотек олж уух шаардлагатай байлаа.

Юм бодож өөрийгөө сатааруулахыг хүссэн боловч чадсангүй тархи толгой нь мэнэрэн дүйрч, бүх бие нь хүйт оргин дагжтал чичирч эхлэв.

Хэдий хэр удсаныг бүү мэд жигдхэн, хүнгэнэх моторын дуугаар сэртэсхийн сэрэв. Нар хараахан жаргаагүй байв. Доороос машин ирж байгаа бололтой, уулын тунгалаг агаарыг дамжин дизель хөдөлгүүрийн чихнээ чимэгтэй дуу бүдэгрэн сонсдоно. Унаж тусан, өнхрөн босон доор харагдах зам руу зүтгэлээ. Яг замын хажуугийн бутанд нуугдаад доороос удалгүй гарч ирэх машины зүг тас ширтэн хүлээлээ

Тэнгэр түүнийг ивээж жижигхэн цагаан трак мөлхөсөөр замын махийсан хэсгийг тойрон гарч ирэв.

.

Зам дээр гарч гараа өргөлөө. Жижиг ачааны тэрэг аажуухан дөхсөөр зогож жолооны ард суусан, ажлын резинэн комбизонтой өвгөн цонхоороо үрчгэр нүүрээ цухуйлган гайхсан харцаар харав.

Ам зуурсныг сая л анзаарав. Хүчлэн байж амаа хэд ангалзуулан хөдөлгөөд арайхийн эвээ олж,

-Оройн мэнд, хэмэн сөөнгөтсөн хоолойгоор дуугарлаа.

-Оройн мэнд гэж өвгөн мөн л хачирхан харсан хэвээр өгүүлэхэд

-Өвгөн гуай, би ойд төөрөөд, хаднаас унаж бэртсэн, та намайг ойрын тосгонд хүргэж өгч туслаач, гуйя хэмээн арайхэн үгээ эвлүүлж хэлэв.

-Хөөрхий амьтан, мөн ч хэцүүдэж дээ гэж үглэн кабиныхаа хаалгыг онгойлголоо.

Хантай хазгана хөлөө чирсээр кабинд орж, хаалга хаагаад хөлөө жийн суухад өөрийн эрхгүй хамаг бие нь тавирч, чухамхүү хэрэгтэй үед дайралдан аминд нь орсон өвгөн рүү талархан хараад

-Та ёстой намайг аварлаа, үнэхээр их баярлалаа хэмээн үнэн сэтгэлээсээ хэлэхэд, өвгөн

-Хэрэггүй хэрэггүй, зүгээр зүгээр хэмээн нутгын аялгаар гүнгэнэнээд жижигхэн халуун сав өдөөс сарвайж

-Кофе ямрав? Гээд инэмсэглэхэд нь нүүрнийх нь бүх үрчлээнээс халуун дулаан сэтгэлийн илч цацарч байх шиг үзэгдлээ.