Нэг хэсэг хэвлэл мэдээллээр орц хонгил, гудамж, траншайнд амьдардаг хvvхдvvдийн талаар их гарсан. Харин сvvлдээ цєєрєв. Жил бvр хэвлэлийн хvрээлэнгээс гаргадаг "Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн мониторнг"-ийн судалгаагаар хvvхдийн талаарх мэдээлэл ердєє нэгхэн хувийг эзэлдэг хэмээн гарчээ. Энэ судалгаанаас харахад тухайн vед яригддаг байсан єнєєх хараа хяналтгvй, бvтэн болон хагас єнчин, нэн ядуу айлын, сургууль завсардсан, тэнэмэл гэсэн "цол гуншинг" зvvсэн хvvхдvvд бvгд аз жаргалтай сайн сайхан амьдарч, нийгмээс халамж анхаарал шаардагдах хэрэггvй болчихсон гэсэн vг ч юм шиг.

ХАРАА ХЯНАЛТГVЙ ХVVХДVVД ХААЧСАН БЭ?
2006 онд Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жилийн ой тохиож, манай улсыг зорих гадаадын иргэдийн тоо нэмэгдсэн билээ. Дэлхийн тавцанд нэрээ бодсондоо ч юм уу, эсвэл тэнэмэл хvvхдvvдийг єрєвдсєндєє ч юм уу, хотоос зайдуу газар нэгдсэн журмаар хуарангийн хэв маягт оруулан байлгадаг болсон гэх яриа гарч байсан. Vнэн, худлыг мэдэхгvй ч тэр цагаас хойш нийслэл хотод эдгээр хvvхдvvдийн ул мєр бvдгэрсэн. Хvvхэд нийгмийн халамжийн гол цэг байх ёстой атал онигоо, шог ярианы эзэн болчихсон байх нь олонтой. Єнгєрсєн жил FM сонсож байтал,
"-Энэ орц хонгилд амьдардаг тэнэмэл хvvхдvvдийн бараа харагдахаа болчихсон байна шvv?
-Аргагvй шvv дээ. Урагшаа сэлбэгэнд єгч байгаа юм чинь" гэсэн шторк сонсогдов. Цаанаа л нэг хоржоонтой энэ шторк тэнэмэл хvvхдvvдийн тухай яригдах бvрт бодогдож, сэтгэл эмзэглvvлдэг юм. Бас нэг нэвтрvvлгээр хvvхдvvдийг Хятадууд авч яваад байгаа тухай єгvvлж байсан. Траншейнд хоноглодог байсан нэгэн хvv сэтгvvлчид "Надтай хамт явдаг байсан хvvхдvvд нэг нэгээрээ алга болсон. Нэг гадаад хvн ирээд "хоол авч єгье" гэж хэлээд аваад явдаг. Тэгээд буцаж ирдэггvй" гэж байсан нь бvр хардмаар. Сvvлийн гурван жил хvний наймааны талаар бид хангалттай мэдээлэлтэй болсон. Гэсэн ч тэнэмэл хvvхдvvдээ одоо хэр нь бvртгэж, ор сураггvй болсных нь сургийг гаргаж чадаагvй л байгаа. Харин vvний оронд таван хошуу малаа жил бvр нэгд нэгэнгvй тоолж, хамаг анхаарлаа хандуулсаар ирсэн. Хvн бол улс орны хамгийн эрхэм баялаг гэдэг биш билvv.

ХАМГИЙН СVVЛД ХИЙСЭН СУДАЛГАА ЮУ ЄГVVЛЖ БАЙНА ВЭ?
Манай улсад сайн дурын, гадаад дотоодын, хэн нэг хvний нэрэмжит олон байгууллага байдаг. Хvvх¬дийн тєлєє гэсэн эдгээр байгууллагууд чухамдаа юу хийдгийг бид сайн мэдэхгvй. Энэ асуудал дээр тєрєєс ямар арга хэмжээ авч байсан талаар сонирхож vзлээ. 2007 онд НХХЯ-аас хvvхдийн чиглэлээр vйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагуудад нэгдсэн журмаар хийсэн хяналт шалгалтын тайланг сонирхъё.
Энэхvv шалгалтанд нийт 48 байгууллага хамрагджээ. Эдгээр байгууллагад нэн ядуу єрхийн, хагас болон бvтэн єнчин, нийгмийн халамж шаардагдсан, эцэг эх нь тэжээх чадваргvй, хаягдсан, гээгдсэн, олдмол гэх нийт 1494 хvvхэд байсан байна. Статистикийн газраас гаргасан хvн амын судалгаагаар 2008 онд 5000 орчим бvтэн єнчин хvvхэд бий гэсэн дvн байдаг. Vvний дээрээс хагас єнчин, орон гэргvй, нэн ядуу, эцэг эх нь шоронд байгаа, сургууль завсардсан, хаягдсан хvvхдvvдийн тоог нэмэгдэхээр нэлээд хэдэн мянгад хvрэх байх. Харин энэ судалгаанд ердєє л 1494 гэсэн тоо гарсан. Нийгмийн халамж vйлчилгээ хvрэх ёстой хvндээ хvрч чадахгvй байгаагийн нэг илрэл нь энэ. Дээр дурдсан асрамж, халамжийн чиглэлээр vйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагуудаас Улаанбаатар хотын Хvvхэд асран хvмvvжvvлэх тєв, тус тєвийн цэцэрлэг, Хєдєлмєр хvмvvжил сургалтын тєв, Хvvхдийн халамж, шуурхай vйлчилгээний тєв, Нялхсын клиник сувилал, Дархан хотын "Энэрэл" цогцолбор гэсэн зургаан байгууллага тєсвєєс санхvvждэг аж. Хvvхдийн асрамж, халамжийн байгууллагууд нь дvрмийн дагуу хєдєлмєр, халамжийн vйлчилгээний газарт бvртгvvлж, хvvхдийн асрамж, халамжийн vйлчилгээ эрхлэх зєвшєєрлийн гэрчилгээ авсан байх ёстой ажээ. Харин эдгээрээс зєвшєєрєл дууссан 13, огт зєвшєєрєлгvй долоон байгууллага байсан байна.

Улсын тєсвєєс санхvvждэг тєвлєрсєн асрамжийн газруудад ажиглагдсан дутагдлуудад: Нялхсын клиник сувилал нийт 72 хvvхэдтэй атал 118 ажилтантай. Мєн Хvvхэд асран хvмvvжvvлэх тєв нь 237 хvvхэд, 100 гаруй ажилтан албан хаагчтай. Энд хvмvvжиж буй хvvхдvvдийн 70 гаруй нь эцэг, эхтэй ч энд амьдардаг аж. Мєн тус тєвийн цэцэрлэгт җилд дунджаар 100 орчим хvvхэд хvмvvждэг. Эдгээр хvvхдvvдийн эрvvл мэнд, эм тарианы мєнгє гэж тєсвєєс сард 50000 тєгрєг тусгадаг байна. Энэ бол ганц хоёрхон хvvхдийн эм тарианы мєнгє билээ. Гадаадын иргэн, байгууллагаас эрхлэн явуулдаг асрамж, халамжийн тєвvvдийн хувьд санхvvжилтийн талаар мэдээлэл авах боломжгvй, хєндлєнгийн хяналт байхгvй, нээлттэй бус байдаг аж. Тухайлбал, Беста киндерхэлф, Солонго, Цамхаг, Єгєємєр, Тэмvvжин андын номын єргєє, Дэгдээхэй, Намуун, Золбоо, Родем, Гэрэл, Єгєємєр, Гэрэлт єргєє, Бербист, Асралт анд, Териза эх, Савио гэх мэт хvvхдийн асрамж, халамжийн байгууллагын хувьд санхvvжилт хаанаас, ямар vндэслэлтэйгээр авдаг болон хэн хяналт тавьдаг талаарх мэдээлэл огт байдаггvй байна.

АСРАМЖИЙН ГАЗАР БАЙХЫН ТУЛД ШАШИН ШVТЭХ ЁСТОЙ ЮУ?
Хаанахын ямар байгууллага нь vл мэдэгдэх эдгээр тєрийн бус, сайн дурын байгууллагууд наанаа хvvхдийн тєлєє гэх боловч цаанаа чухам ямар vйл ажиллагаа явуулдаг болохыг хэн ч мэдэхгvй. Хvvхдийн эрхийн зєрчилтэй байж болзошгvй асуудлуудын нэг нь шашин шvтлэгээ сайн дураараа сонгох явдал байдаг. Vvний нэг жишээ нь яамнаас хийсэн тандалтын судалгаанд хамрагдсан нийт 186 хvvхдийн 75 хувь нь шашны байгууллагатай холбоотой байдаг гэсэн байна. Зєвхєн бэлэг єгєєд зогсохгvй, зарим тєвийн хvvхдvvд шашны хурал номлолд тогтмол явдаг, библийн ном байнга уншдаг, шашны сургуульд явдаг, хvvхдийн єдрийн цагийн хуваарьт шашны vйл ажиллагаагоруулсан, христийн нэр єгч тvvгээр нь дууддаг зэрэг зохимжгvй vйлдлvvд илэрсэн байна. Энэ нь хvvхдийн сул талыг ашиглаж, санаа бодлыг нь урвуулж буй хэрэг билээ. Мєн судалгаанд хамрагдсан байгууллагуудын 8.7 хувь нь шаардлага хангаагvй орчинд, стандартын бус сургалтыг явуулж байсан нь тогтоогдсон байна. Монголчууд бид хvvхдvvдээ єєрсдєє тэжээж, асарч хамгаалж чаддаггvй юм аа гэхэд тэднийгээ хаана, юу хийж байгаа, хэн гэгч нь асрамжилж байдгийг мэддэг байх хэрэгтэй юм.

БИ ГЭР ОРОНТОЙ ХVН
Энхтайвны єргєн чєлєє, Тєв шуудан, Цэцэг тєв, III,IV хороолол зэрэг олны хєлийн газруудад хvйтэн цементэн дээр суугаад дуулж буй хvvхдvvд тааралддаг. Эдний нэг Э.Тvмэнбаяртай уулзлаа. Тэрээр одоо 13 настай. Ээжтэйгээ амьдардаг ажээ.

-Миний дvv дуу дуулж єдєрт хэдэн тєгрєг олдог вэ?
-Хэдэн бутархай мєнгє л олно доо. Нийлvvлж байгаад оройдоо ганц талх л авдаг. Заримдаа хоосон єнжих ч тохиолдол байна шvv дээ. Даарахаас илvv єлсєх л хэцvv байдаг юм.

-Гэр чинь хаана байдаг вэ?
-Дэнжийн мянгад байдаг. Гадаа их хvйтэрсэн vед гэрээсээ гардаггvй. Єнєєдєр харин гайгvй дулаахан байна.

-Танайх хvvхдийн мєнгє гэж авдаг уу. Ээж чинь юу хийдэг вэ?
-Авдаггvй. Бичиг баримт нь байхгvй гэсэн. Ээж бид хоёр ихэвчлэн шил лааз, хуванцар сав цуглуулдаг. Яахав єглєє эртхэн гарвал оройдоо хоолтой л байна.

-Асрамжийн газарт очих бодол байдаг уу?
-Vгvй ээ. Би чинь гэр оронтой хvн шvv дээ.

Тvvнээс олон зvйл асууж зовоохыг хvссэнгvй. Гудамжинд алгаа тосон суугаа хvмvvсийг харахад эмээгийн маань хэлж байсан "гуйлга гуйж байгаа хvнд мєнгє єгвєл єєрєє гуйлгачин болдог юм" гэсэн vг санагддаг юм. Энэ vг vнэний ортой ч байж мэднэ. Ямартай ч ядууралд хvvхэд єртєж, хохирсоор л байна шvv дээ.