Гадаадад "хар"-аар хөдөлмөр эрхэлж бай­гаа монгол хүн олон бий. Тухайн улсад оршин суух зөвшөөрөлгүй тэд­гээр иргэд тайван ажиллаж, амьдарч  чад­даггүй гэгд­дэг. Хэзээ баригдах бол гэсэн ай­дас түгшүүртэй бай­даг болохоор тэр биз. Саяхан БНСУ-д "хар"-аар ажиллаж бай­сан га­даадын иргэдийг ба­рив­ч­­­лах ажиллагаа явагдаж, монголчууд олноор наа­шаа ачигдан ирсэн бай­на. Зөвшөө­рөлгүй хөдөл­мөр эр­хэлж байгаад ба­ригдсан тэдгээр иргэд Монгол руу ирэхээсээ өмнө  шоронд хоригдож, эрх нь зөрчигдсөнд гом­доллож байлаа. Ялтан шиг шоронд хэд хоног хоригдсон Ш.Эрдэ­нэчи­мэг­тэй ярилцлаа.

-Та Солонгост хэдэн жил ажиллав. "Хар"-аар ажиллаж байх ху­гацаандаа баривч­ил­гаа­наас хэр зэрэг зуг­таж байсан бэ?

-Би зургаан жил ха­раар ажиллалаа. Над шиг 40 гаруй настай хү­нийг гэрээгээр ажиллуу­лах га­зар олдохгүй. Дан­даа эрүүл чийрэг, идэр залуу­сыг шилж сонгодог шүү дээ. Ингээд хүнд зур­гаан мянган ам.долларын ха­хууль өгч байж гарсан юм. Би зочид буудал, халдаг гудасны үйлдвэр зэрэгт ажилладаг бай­лаа. Хал­даг гудасны үйлд­вэрт ажил­лаж байх­даа ба­ривч­илгаанаас хэд хэдэн удаа зугтаж байсан.

-Энэ удаад бариг­дах­даа та хаана ажил­лаж байсан юм бэ?

-Чонжу дүүргийн Чо­ноян оръяан бол жижиг буудал олонтой газар. Би тэндхийн нэгэн буудалд ажиллаж байгаад энэ са­рын зургаанд баригдсан юм. Надаас гадна тэр буудалд нэг монгол хүн ажилладаг байсан. Бид цэвэрлэгээний ажил хий­дэг байв. Сарын 1.2 сая воны цалинтай. Тэр орч­мын буудлуудад Орос, Киргиз, Индонез Узбек, Монгол, Хятадын иргэд  ажилладаг. Голдуу мон­гол, хятад хүн элбэг.

"Хар"-аар ажиллаж байсан иргэдийг баривч­лах ажиллагаа нэлээн зохион байгуулалттай болсон. Тэр хавийн бууд­луудыг цагдаа нар бүсэл­чихсэн байсан юм билээ. Би өрөөгөө цэвэрлэчи­хээд скаладнаас алчуур авах гээд гараад иртэл коридорт зөөгчийн хув­цас­тай нэг залуу зогсч байлаа. Түүнийг дуудла­гаар хоол зөөдөг залуу байна хэмээн санаад тоо­сон ч үгүй. Гэтэл өнөөх залуу юу ч дуугаралгүй гараад явсан юм. Төд удалгүй гурвуулаа бо­лоод гаднаас ороод ирэв. Зөөгчийн хувцастай бай­сан залуу гадаадын хүн ажиллаж байгаа эсэхийг танадсан юм билээ. Энгийн хувцастай тэд "Цагдаагийн газраас явж байна" гэж үнэмлэхээ үзүүлээд бичиг баримтаа шалгуулахыг шаардсан л даа. Тэгээд надтай хамт ажиллаж байсан монгол хүн бас зөвшөөрөлгүй байсан болохоор бид баригдсан. Шууд гавлаад аваад гарсан. Ингээд ажлынхаа богино өмд, нимгэн футболканаас өөр юу ч үгүй тэднийг дагаад гарсан. Гадаа цагдаагийн гэж мэдэгдэ­хээр­гүй гур­ван машин зогсч байлаа. Нэг жий­пэнд  дарга нар нь бо­лолтой арав гаруй хүн сууж бай­сан. Харин ба­рив­чилгаа хийж байсан залуус ба­рил­гын ажил­чид гэмээр хувцасласан, зугтсан хү­мүүсийг хөөхөд бэлтгэл­тэй, пүүз өмссөн байсан л даа. Манай ха­жуугийн буудлаас вьет­нам гэр бүлийн хоёрыг гав­лаад гаргаад ирсэн. Да­раагийн буудлаас гур­ван монгол эмэгтэй ба­ригд­сан. Бүгд ажлынхаа хув­цастайгаа. Энэ мэт­чилэн "хар"-аар ажиллаж бай­сан хүмүү­сийг гав­лаад микроавто­бусанд суул­гаад цагдаа­гийн газар руу аваад явсан.

-Баривчилгаа явуулж байхад эсэр­гүүцэл үзүүлэх тохиол­дол хэр зэрэг байсан бэ?

-Нэгэн модны үйлдвэр рүү очоод хятад залууг баривчлах гэтэл зугтсан юм. Араас нь гурван цаг­даа хөөтөл, өнөөх хятад эр уул руу гүйсэн л дээ. Төд удалгүй түүнийг цаг­даа нар баривчлаад ир­сэн. Гэтэл их зодуулсан янзтай, нүүр, нүд нь хавд­чихсан байсан. Бид ч зодуулж мэдэх нь гээд ихэд эмээж, томоотой, хөдөлгөөнгүй сууц­гаасан.

-Гавтайгаа хэдэн цаг явсан бэ?

-Миний хувьд өглөө­гүүр баригдаад орой бол­тол ялтан шиг гавтай яв­сан. Гар ч их өвдсөн. "Хар"-аар ажиллаж бай­гаад баригдсан хүмүүсийг ачсан машин Тэжон дүүр­гийн цагдаагийн газарт биднийг аваачсан. Тэнд эрх маань нэлээд зөр­чигдсөн. Бие засахад хүр­тэл гаран дахь гавыг тай­лаагүй. 00 руу хоёр эмэг­тэйг хамтад нь оруулж,  бие биеийнхээ өмдийг тайлж өгч байж бие зассан шүү. Бид тэндээ хоноод мар­гааш өглөө нь мэдүүлэг өгсөн юм. Тэн­дээсээ  "Га­даад иргэдийг хорих төв" гэсэн хаягтай шоронд аваачсан. Кино­ноос харж байсан шиг аймаар шорон байсан. Олон дав­хар тортой, хамгаалалт нь өндөр.

-Та тэнд хэд хоног хоригдсон бэ. Монголчууд хэр зэрэг хориг­дож байв?

-Би 13 хоносон. Монгол руу нислэг цөөн учраас миний хориг­дож байсан шоронгоос өдөрт хоёр хүнийг нутаг руу нь буцааж байлаа. Гурван давхар шорон байсан л даа. Нэг давхартаа зургаан камер­тай. Камер тус бүрт 20-иод хүн хоригд­дог юм билээ. Би гурав­дугаар давх­рын нэг камерт орсон. Тэр давхарт арав гаруй монгол хоригдож байсан. Гэхдээ монгол­чуудыг олноор нэг камерт оруул­даггүй юм билээ. Манай камерт надаас гадна нэг монгол эмэгтэй хамт байсан.

-Яагаад монголчуудыг хам­тад нь нэг камерт оруулдаггүй юм бол?

-Монголчууд нийлэхээрээ га­даад иргэдийг дарамталдаг юм гэнэ. Тэгээд хамтад нь нэг камерт оруу­лахаас татгалздаг юм байна  л даа. Камер болгонд атаман гэж бий. Харин азаар манай камерт тийм хүн байгаагүй. Хажуугийн каме­рын атаман нь нэг орос бүсгүй байсан. Шорон руу 50 мянган вонтой орохыг зөвшөөрдөг юм байна. Бас ар гэрийнхэнтэйгээ холбоо барихад таксфоны карт өгдөг юм билээ. Камерын атаман тэдгээрийг нь дээрэмддэг гэсэн. Шоронд бас бизнес явагддаг. Бараа нь гаднаас хэд дахин өндөр үнэтэй.

-Шоронд удаан хугацаанд хориг­дож байгаа нь ямар хүн байсан бэ?

-2-3 сар болж байгаа хоёр мон­гол хүүхэн байсан. Нэг нь солонгос хүнтэй гэрлээд, өнөөх нь зодож нүдээд байхаар нь салчих­сан юм билээ. Түүнийг нөхөр нь ч ирж ав­даггүй, нутаг ч буцаж чадах­гүй хэдэн сар хоригдсон нэг эмэг­тэй байсан. Нөгөө монгол бүсгүй нь бичиг барим­тын зөрчилтэй гэж байсан.

-Хоол унд нь ямаршуу юм байв?

-Өглөө жижиг савтай сүү, хоёр шир­хэг өндөг, нэг хөөмөл боов өг­дөг байсан. 11.30-д хоосон шөл, бу­даа, кимчи өгдөг. Орой нэг хоол­той.

-Гадаа гаргаж байсан уу?

-Арав хоногт нэг удаа 15 мину­тын хугацаатай гаргадаг юм билээ.

-Шоронд хоригдож байгаа хү­мүүс амиа хорлохыг завдах то­хиолдол хэр зэрэг гардаг бай­сан бэ?

Өглөө оройдоо байнга тоол­лого явагдана. Ямар ч хөдөл­гөөнгүй суулгаж байгаад л тоолдог. Камерт хоригдож байгаа хүмүүс цементэн шалан дээр гудас дэв­сээд унтдаг. Харин өдөртөө гудас­нуудаа бүгдийг нь хураах ёстой. Гудсаа дэвсэх эрх байхгүй гэсэн үг. Өдөржин шалан дээр сууна даа. Байн байн шалгалт явдаг. Хориг­дож байгаа хүмүүс амиа хорлочих вий гэж болгоом­жилж, шалгадаг гэсэн. Намайг хоригдож байхад нэг хятад эмэгтэй саван идээд хахахаа шах­сан.  Тэрээр Солонгос руу ирэхийн тулд хүнээс 10 сая вон зээлж л дээ. Гэтэл ирэнгүүтээ нэг сар болоод баригдсандаа гутарч, амиа хорло­хыг завдсан юм.  Бас нэг филлипин эмэгтэй баривчилгаа явагдаж байх үеэр цонхоор үсэрч, зугтахыг зав­даад шилэнд хөлөө зүсээд нэлээд шархдчихсан бай­сан.

-Таныг Монгол руу ачигдахад "хар"-аар ажиллаж байгаад ба­ригдсан хичнээн хүн хамт ирсэн бэ?

-Надтай хамт 42 монгол иргэн хамт ирсэн. Биднийг онгоцны арын суудалд суулгасан. Онгоцонд суух хүрлээ гавтайгаа байсан. Биднийг зугтчихна гэж болгоом­жил­сон нь тэр.

-Зөвшөөрөлгүй хөдөлмөр эр­хэлж байгаад гэнэт баригд­чи­хаар ажиллаж байсан хугацаа­ныхаа цалин хөлсийг яаж авах вэ?

-Шоронгоос гарахад биднийг ажиллуулж байсан газрын эздээс ца­линг маань аваад бэлдчихсэн байсан.