Намын даргын төлөө:

Ерөнхий нарийн бичгийн дарга болов

1996 онд МАХН анх удаа бүх нийтийн сонгуулиар төрийн эрхнээс зайлуулагдлаа. Навс ялагдсаны хариуцлагын үүрч Б.Даш-Ёндон огцрох нь тодорхой тул Н.Энхбаяр намын дарга болохын тулд тодорхой хүрээнийхэнд түшиглэн хор найруулж эхэлжээ. Тэр намын шинэ залуу үеийнхнийг төлөөлж байна гэж тунхаглан, МАХН-ыг шинэчлэх ажлыг эхлүүлнэ гэж амлажээ. МАХН-ыг шинэчлэх 13 эрдэмтний бүлгийн гишүүд намаасаа шахагдаж, МАХН шинэчлэгдэхгүй нь тодорхой боллоо гэж шуугиж байсан нь тэдэнд аятайхан нөхцөл бүрдүүлсэн юм.

МАХН-д үнэхээр Н.Энхбаярын "урьж авчирсан" бурханы шүднээс үүдэлтэй Нагаржунайн үзэл биш орчин үеийн үзэл баримтлал хэрэгтэй байлаа. Хэрэв тэгэхгүй бол МАХН түүхийн тавцнаас оргүй арилах гээд байжээ. Олон нийтийн ойлголтоор МАХН улсыг байтугай өөрийгөө өөрчлөх чадваргүй хэлмэгдүүлэгч хөгшчүүлийн бөөгнөрөл болчихоод байв.

Тиймээс гарцаагүй залуу, шинэчлэгч хүн намын дарга болох ёстой гэсэн яриа гаргаж гол дүрд Н.Энхбаяр тоглохоор зүтгэлээ. Н.Энхбаярын тойронд залуучуудын төлөөлөл болж харагддаг Б.Энхмандах, Энхтүвшин нар эргэлдэж, цаанаас нь ГЯЯ-ны сайд асан Ц.Гомбосүрэн, Ерөнхий сайд асан П.Жасрай залж чиглүүлж байдаг болжээ. Залуус нь амбицдаа хөтлөгдөн тушаал давшихийг мөрөөдөж байлаа, харин хууччуул нь хүү Н.Энхбаярыг бэрс болгоод ард нь тоглох сонирхолтой байлаа. Нүхт гэх мэт газар нам нийлж, сэм хуйвалдсаар ямар ч байсан ерөнхий нарийн бичгийн дарга болгож дөнгөлөө. Намын бага хурлаар ерөнхий нарийн бичгийн даргыг л өөрчилнө. Харин намын даргыг их хурлаас сонгох ёстой учраас их хурал хүртэл ямар боловч нарийн бичгийн даргын суудал дээрээс ойрхон байгаа даргын суудлыг харж суухаас өөр аргагүй болжээ.

Н.Энхбаяр бол холын бодолтой биш, холын шуналтай хүн гэж С.Эрдэнэ баавай нэгэн ил захидалаа бичсэн байдаг. Н.Энхбаяр өдийд өөрийгөө Ерөнхийлөгчийн сэнтийд суучихсанаар төсөөлж байгаа гэж тэр хэлж байв. Н.ЭНхбаяр төсөөлөлдөө хүрсэн.

Яруу алдарт ялагдсан намын "түүхт" их хурал. Б.Даш-Чндонг шүүмжилж огцрох, намыг шинэчлэхийг шаардаж байсан хоёр ч бүлэглэл бий болжээ. Нэг дэхь нь С.Баярыг тойрсон бүлэглэл. Нөгөөдөх нь зургаагийн бүлэг. Соёлын төв өргөөнд нэг өрөөнд УИХ-ын гишүүн асан Т.Ганди, Баянзүрхийн засаг дарга Т.Гантөмөр, УИХ-ын гишүүн Ч.Улаан, Н.ЭНхбаяр нарын 6 хүн шинэчлэгч бүлэг байгуулсан байв. Ч.Улаан П.Жасрай агсантай ярилцаад Н.Энхбаярыг дэмжүүлэхээр тохирч чаджээ.

Намын дарга болох боломжтой хүмүүсийн тоонд Санжийн Баярын нэр явж байлаа. Хэт зарчимч, бас боловсролтой, шазруун гэхдээ биеэ тоосон түүнээс намынхан битүүхэндээ болгоомжилдог байлаа. Намын толгойд бие даасан эрс шинэчлэгч биш, шинэчлэлийн "үзүүлэн", гарын дор аядуу дундаж хүн байх ёстой гэж хөгшчүүл тооцжээ. Ер нь нам аливаа эрс шинэтгэлийн ая даахгүй болчихоод байсан юм.

Н.Энхбаяр С.Баярын эсрэг ажиллаж эхэллээ. Ц.Гомбосүрэн тэргүүтэн ихээхэн шаргуу ажиллаж байлаа. Харин Л.Энэбиш л аль ч талд нь оролгүй явсаар... Гэтэл тэр бас л хүчирхэг хүн, түүнийг дагалдагчид нам дотор цөөнгүй. Эцэст нь Л.Энэбиш хаашаа эргэхээс бүх юм шалтгаалах болчихжээ.

Намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга болсон Н.Энхбаяр түүнийг дуудаж уулзав. Тохиролцоо хийхийг оролдсон ч Л.Энэбиш шуудхан "Энэ удаад Н.Багабанди намын дарга болно" гэжээ. Араас нь нэмж, "Н.Багабандийг Ерөнхийлөгч болохоор нь чи /Энхбаяр/ болдог юм байгаа биз. Яг өнөөдөр Н.Багабанди ард түмний дунд нэр хүндтэй байна. Намыг тэр л авч гарч чадна" гэжээ.

Үнэхээр хэн нь сайн хор найруулдгийг харуулсан уралдаан болсон, Н.Энхбаярынхан ялагдчихжээ. Хэрвээ тэднийг фракц гэж нэрлэж болдог бол цөхөрдөггүй шаргуу, африкийн цөөвөр шиг зуумхай хүмүүс цуглачихжээ.

Энэ үеэс л Н.Энхбаяр, Л.Энэбиш хоёрын хооронд битүүхэн зөрчил үүслээ. Их хурал болж, Л.Энэбиш ч байр сууриа хамгаалж, Н.Багабанди ч намын дарга боллоо. Сөрөг хүчин МАХН-ыг хуучинсагаар нь дуудаж гарлаа.

Н.Энхбаярын зуумхай зан ч илэрч эхэллээ. Л.Энэбиш нэг удаа "тун чухал" хэргээр Н.Энхбаяр дээр орох гэж очиход туслах нь оруулаагүй гэдэг. Н.Энхбаяр л уулзахгүй гэсэн хэрэг. Түүний туслах гэж даргыгаа хэн нэгнийг битгий оруул гэвэл Берлиний хананаас ч хэцүү тээг болдог нөхөр байсан юм. Хотын намын хорооны бага хурлаар хотын намын даргын асуудлыг ярихад Л.Энэбиш хамгийн магадлалтайд орж байсан боловч Ө.Энхтүвшинг болгов.

1997 он гарлаа. Ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүлэх асуудал яригдаж Л.Энэбишийнхээр л болов. Н.Багабанди дэвшингүүтээ өөрийнхөө сонгуулийн менежерээр С.Баярыг авсан нь зөрчлийг хурцатгав. Н.Энхбаярыг тоогоогүй мэт санагдсан хэрэг. Үнэндээ бол Н.Энхбаяр, С.Баярыг бодвол хамаагүй сул хүн, тэгээд ч Н.Багабанди сайн менежертэй болохыг хүссэн нь дамжиггүй, бас хажуугаар нь Н.Энхбаярыг ч доош нь хийх санаатай байсан биз. Бас Ө.Энхтүвшин биш, Л.Энэбиш Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн ажлыг хотод удирдах болж, гурвуулаа үзэж тарсаар Н.Багабанди Ерөнхийлөгчөөр сонгогдлоо.

Хэрэв Н.Энхбаяр сонгуулийн ерөнхий менежер болоод, ялуулж чадсан бол улс төрийн зэрэглэлээр дээрээсээ дөрөв дэхь албан тушаал болох ЕТГ-ын дарга болох туйлын сонирхолтой байжээ.

Хуулийн дагуу шинэ Ерөнхийлөгч намаасаа түдгэлзэж, намын даргаа өгөх боллоо. Ерөнхийлөгч даргынхаа суудлыг сонгуулийн амжилтаар далайлган өөрийн ерөнхий менежер С.Баяртаа угсаа залгамжлуулах гэсэн боловч Н.Энхбаяр болон түүний тойрон хүрээлэгчид Н.Энхбаярыгаа зүтгүүлж эхлэжээ.

Н.Энхбаяр Л.Энэбиштэй ахиад уулзлаа. Л.Энэбишид "Багабандийг ерөнхийлөгч болсоны дараа чи дарга болоорой" гэж хэлснийг нь сануулжээ. Л.Энэбиш ч хэлсэндээ хүрч Н.Энхбаярыг дэмжихээр болж, хариуд нь Л.Энэбиш МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга болгохоор тохиролцоод Завханы нөхөн сонгуульд хамтдаа үүрээр мордоцгоолоо. Н.Энхбаяр Н.Багабандийн оронд намын даргын хувьд өрсөлдөх эрхээ авсан хэрэг. Ийнхүү түүний мөр намынхаа байрнаас төрийн ордны зүг эргэжээ.