Улс орон бүрт өөрийн гэсэн ёс заншил, зан үйл байдаг. Энэ бол тухайн үндэстний яах аргагүй бахархал. Гэхдээ зарим оронд зэрлэг балмад, хүний эрхийг зөрчсөн аймшигтай, харанхуй байдал одоо хүртэл байсаар. Үүнд эмэгтэйчүүд өртөх нь элбэг.

Охидыг “хөнгөлдөг” зэрлэг ёс

Иудей, лалын шашинтнууд ариун цэврийн үүднээс багад нь хөвгүүдийнхээ бэлэг эрхтэний хөвчийг тасалдаг тухай бүгд ярьдаг. Гэтэл зарим оронд охидод хүртэл ийм төрлийн мэс ажилбар хийдэг гэнэ. Энэхүү мэс ажилбарыг ямар зорилготой, яах гэж хийдэг юм бол…
Омдурман (Судан) хотын бага ангийн багш, дунд зэргийн насны эмэгтэй “Намайг таван нас хүрэхэд ээж маань нэг танихгүй айлд дагуулж ирсэн юм. Аймаар үрчлээтэй, муухай царайтай тэр эмэгтэйг хараад би айсандаа уйлж эхэлсэн. Ээж тэр авгайтай нийлэн намайг орон дээр хэвтүүлж, гар хөлийг минь хүлсэн. Тэгээд эмгэн сахлын хутаг гаргаж ирсэн…” гэж ярьжээ. Өвчин намдаах ямар ч эм тариагүйгээр таван настай охинд мэс засал хийсэн эмгэн ч, охины ээж ч олон зууны турш дагаж мөрдөж ирсэн уламжлалаа биелүүлж байгаа нь энэ.
Эмэгтэй хүний бэлэг эрхтэнд мэс засал хийх нь эрэгтэй хүнийхтэй харьцуулахад илүү хэрцгий бас өөр зорилготой аж. Охидын бэлэг эрхтэний хэсэгчлэн юм уу эсвэл тэр чигээр нь зүсч авдаг энэ уламжлал зүүн өмнөд Ази, Африкийн орнуудад хадгалагдан ирсэн. Гадна талын уруулыг нь аваад зогсохгүй, бэлэг эрхтэнийг битүүлэн оёж, зөвхөн бие засахад зориулсан жижигхэн нүх үлдээдэг. Энэ хэрцгий, бүдүүлэг уламжлалын эцсийн зорилго нь ирээдүйн нөхөрт илүү их таашаал өгч байх. Харин эхнэр нь сексээс ямар ч таашаал авахгүй, улмаар нөхрөө араар нь тавих хүсэлгүй болно гэсэн үг. Олон улс үндэстний дунд төгс эхнэрийн тухай төсөөлөл чухам ийм байдаг ажээ. Гэтэл айлын авгай болохоосоо өмнө олон бяцхан охид энэ зэрлэг балмад уламжлалаас болж нас бардаг. Өвчин намдаах ямар ч эм тариагүйгээр, гэрийн нөхцөлд хийдэг “мэс заслаас” үүдсэн өвдөлт, цус алдалтыг дөрөв, тавхан настай хүүхдүүд яаж даах билээ. Бас мэс заслын хутаг нь ариутгаагүй зүгээр л шилний хэлтэрхий, сахлын хутаг байдаг гэнэ. Азтай нэг нь энэ тамлалыг дааж амьд гарсан ч насан туршдаа өвдөж шанална. Хэрвээ мэс заслын үеэр Ази, Африкд элбэг тархсан ДОХ-ын халдвар авдаггүй юмаа гэхэд бүх амьдралынхаа туршид сарын тэмдэг нь ирэхэд аймшигтай өвдөж, төрөхдөө байтугай , бие засахдаа их хүндрэлтэй байдаг аж.
Гайхалтай нь эхчүүд өөрийн хүүхдээ санаатайгаар ингэж эрэмдэглэдэг. Зарим газар энэ “мэс заслыг” олны нүдэн дээр хийн ирээдүйн сүйт бүсгүйн үнэ цэнийг мэдрүүлж өгдөг гэнэ. Мэс заслын дараа охин, сүйт бүсгүй гэж тооцогдох болно. Өөрөөр хэлбэл нас нь бага ч гэсэн охид “том” хүний бэлэг авч, гоёж гоодох, хувцаслах эрхтэй болдог. Харин ийм мэс засал хийгээгүй охид, тэдний эцэг эх бусдын нүдэнд шившиг мэт үзэгдэнэ. Үе тэнгийнхэн нь мэс засал хийлгээгүй охидыг “цэвэр биш” гэж шоолон гадуурхдаг байна. Хүмүүс энэхүү зэрлэг уламжлалыг зөвтгөх олон тайлбар хийдэг. Тухайлбал, Нигерт эмэгтэй хүний бэлэг эрхтний уруулыг зүсч авахгүй бол төрөхөд хүндрэлтэй, хүүхдийн амь насанд аюултай гэж үздэг. Африкийн зарим оронд хэрвээ ингэж зүсч хайчилж авахгүй бол эмэгтэй хүний бэлэг эрхтэн нь яг л эр хүнийх шиг ургана гэж үздэг гэвэл та итгэх үү?
Энэ нь эрт дээр үеэс уламжлалтай. Хэдийгээр соёл иргэншилтэй өнөө үед олон улсын хэмжээнд хориглогдсон боловч Ази, Африкийн зарим орнуудад одоо хүртэл мөрдөгдсөөр байгаа гэнэ. Бидэнд энэ нь дээд зэргийн зэрлэг, хэрцгий, бүдүүлэг үйлдэл мэт санагдаж байгаа боловч тухайн ард түмэндээ хэрэгтэй, зөв мэт ойлгогддог. Гэхдээ ард түмэн бүрт өөрийн гэсэн гоо сайхан, үнэн зөвийн ойлголт байдаг. Бид л гэхэд эмэгтэй хүн туранхай байх нь зүйтэй гэж боддог. Орчин үеийн соёл иргэншилтэй хүмүүс ч гэсэн гоо сайхны ойлголтынхоо дагуу янз бүрийн мэс засал хийлгэж байна. Жишээлбэл, Холливудын од, дуучин Шер 54 удаа гоо сайхны мэс засал хийлгэж байсан. Тэр уруул, хөх, хацар, хамартаа мэс засал хийлгэж, бүсэлхийнийхээ өөхийг соруулж бүр нарийхан бэлхүүстэй болохын тулд хавиргаа хадуулж байсан. Хэдэн жилийн өмнө НҮБ-ын ивээл дор энэхүү зэрлэг уламжлал эмэгтэйчүүдийн сэтгэл санаа, бие махбодид хэрхэн нөлөөлж байгааг судлах тусгай комисс байгуулагдсан. Комиссын бүрэлдэхүүнд НҮБ-ын элч Варис Дирие орсон юм. Африкийн Сомали улсаас гаралтай Дирие алдартай загвар өмсөгч. Гэхдээ тэр ч багадаа энэ уламжлалыг өөрийн биеэр туулжээ.
Судлагааныхаа явцад НҮБ-ын тусгай комисс гайхалтай тоо баримтыг дэлхий дахинд дэлгэж өгсөн. Эмэгтэйчүүдийг “хөнгөлөх” уламжлалыг бүх лалын шашинтнууд мөрддөггүй болох нь тогтоогдсон. Турк, Иранд ийм уламжлал хэзээ ч байгаагүй. Харин Египетийн христийн шашинтан, Эфиопийн ервей нарын дунд түгээмэл тархсан юм байна. Гайхалтай нь Францад суурьшсан Африкийн цагаачдын дунд ч энэ уламжлал хадгалагдсаар байдаг аж. Комиссын судалгаагаар Африкийн зарим орнуудад тун гунигтай дүр зураг гарч ирж байна. Судан Сомалид, охидын 98 хувь, Египетэд 75 хувь нь ийм мэс засал хийлгэсэн гэсэн тоог НҮБ дэлхий нийтэд танилцуулсан. Бас Азийн зарим орнууд, тухайлбал, Пакистан, Индонез, Малайз, Энэтхэгт зарим шашны бүлэглэлд энэ заншил мөрдөгддөг. Энэ аймшигт мэс засалд өртсөн 98 сая эмэгтэй дэлхий дээр бий. Гэхдээ энэ бол албан ёсоор бүртгэгдсэн тоо. Судлаачид энэ тоо үнэн хэрэгт дээрээ 140 сая гэж үзэж байна. Мөн “хөнгөлөгдсөн” эмэгтэйчүүдийн тоо өдөр бүр зургаан мянгаар өсч байгаа гэнэ. Амь бөхтэй, устаж үгүй болдоггүй энэ уламжлал дөрвөн мянган жилийн түүхтэй. Одоо дэлхийн 28 оронд ямар нэг байдлаар хадгалагдаж, хэрэгжсээр байна.

Охидын аллага

Энэтхэгт хүүхдийн хүйсийг урьдчилан мэдэхийг хуулиар хориглодог. Яагаад гэвэл охин хүүхэд гарахыг урьдчилан мэдсэн гэр бүлүүд бараг бүгд үр хөндүүлдэг байна. Энэтхэгчүүд хүү төрүүлэхийг олон зууны турш илүүд үзсээр ирсэн. Энэ оронд газар тариалангийн ажлаар л хоолоо олж идэх нь элбэг. Тиймээс хүү төрүүлвэл өсч том болоод гэр бүлдээ тусалж, тариан талбай дээр ажиллаж чадна. Харин охин бол гарлага л гаргана уу гэхээс өөр ямар ч ашиггүй гэж үздэг байна. Анагаах ухаан техник хөгжсөн өнөө үед ирээдүйнхээ хүүхдийн хүйсийг тодорхойлох нь тийм ч хэцүү хэрэг биш. Харамсалтай нь охин хүүхдүүд төрөхөөсөө өмнө үхдэг. Сүүлчийн 20 жилийн дотор энэ шалтгаанаар жил бүр 500 мянган үр хөндөлт хийсэн гэх тоо байгаа ч “Энэтхэгийн эмч нарын холбоо” энэ тоо бодит байдал дээр арав дахин их гэж үзэж байна. Өөрөөр хэлбэл жил бүр таван сая энэтхэг эмэгтэйчүүд охин төрүүлэхээс болгоомжлон үр хөндүүлдэг гэсэн үг.
Дэлхийн олон орнуудын адил Энэтхэгт ч мөн эрэгтэй хүүхэд төрүүлэхийг илүүд үздэг. Хүн амын жендерийн ялгаа эрс өөрчлөгдсөний дараа л төр засаг нь энэ асуудлыг анхааралдаа авсан байна. Эм хүйсийн ургыг хөнөөхийг хориглосон хуулийг одоогоос 12 жилийн өмнө Энэтхэгийн эрх баригчид баталсан боловч эрх зүйн тогтолцооны доголдол, авлигаас шалтгаалан төдийлөн сайн хэрэгжихгүй байгаа. Энэтхэгийн ихэнх эмнэлэгт хүүхдийн хүйсийг тодорхойлсныхоо дараа хэрвээ охин байвал үр хөндөлт хийхийг эмч нар нь өөрсдөө санал болгодог гэнэ. Учир нь энэ бол их ашигтай бизнес. Эмч нар уламжлалаар түрүү барин эмэгтэйчүүдийг дарамталж, орлогоо нэмэгдүүлдэг байна.

Хүүхэн оргуулдаг ёс

Бүсгүйчүүдийг хулгайлан, хүчээр авч суудаг зэрлэг уламжлалын тухай бүгд л сонссон. Кавказын нуруун дахь Киргиз, Тажикстан зэрэг улсуудад байдаг аж. Таалагдсан бүсгүйг “сүйт хархүүгийн” найзууд нь хулгайлан залуугийн эцэг эхийнд авчирна. Тэнд залуугийн талын хамаатны хүүхнүүд бүсгүйг ятгаж гарна. Хэрвээ зөвшөөрөхгүй байвал хэдэн хоногоор ч хамаагүй ганцааранг нь хорьж, хянан, сэтгэл санааны дарамт үзүүлнэ. Хулгайлагдсан бүсгүйн аз таарч ямар нэгэн аргаар зугтдаг юм аа гэхэд залуугийн талынхан түүнийг “бузар эм” мэтээр цууран нэр төрийг нь гутааж улмаар тэр эмэгтэй хэзээ ч нөхөрт гарч чадахгүй болох нь бий. Тиймээс хулгайлагдсан бол зугтсанаас, дургүй байсан ч суусан нь дээр гэдгийг кавказын эмэгтэйчүүд гадарлах болжээ. Энэ бол бас л төр засгийн хараа хяналтаас мултарсан асуудал. ТББ-ын явуулсан судалгаагаар 2005 оны байдлаар Киргизийн нөхөрт гарсан дөрвөн эмэгтэй тутмын нэг нь ийм замыг туулж, хувь заяатайгаа эвлэрсэн хүмүүс байдаг аж. Ийм гэр бүл аз жаргалтай амьдардаг эсэх талаар ярих нь илүү биз ээ.
Эмэгтэйг хулгайлж, хүчээр авч суусан хэрэгт Киргизийн хуулиар торгууль ногдуулах юм уу эсвэл таван жил хүртэл хорих ёстой. Гэхдээ хэн нэгнийг ийм гэмт хэрэгт буруутган ял сонсгосон тохиолдол Киргизийн түүхэнд маш цөөхөн.