Нэрт сэтгүүлч Аюушийн Авирмэд өөртөө тохиолдсон нэгэн сургамжтай зүйлийг надад ярьсан нь санаанд тод үлджээ. Тэрбээр ярьж байгаа зүйлээ сонсож байгаа хүнийхээ сэтгэлд хоногштол хүргэж чаддаг ховорхон авьяастны нэг. “Би янз бүрийн нэвтрүүлэг хийдэг байлаа. Нийгмийн муу муухай, бузар булайг зад шүүмжилж шүүрдэн цэвэрлэе гэсэн дэвэргэн санаа төрж, нэвтрүүлэг бэлтгэн, өөрөө хөтөллөө. Бурууд нүд хурц гэгчээр таагүй, тааламжгүй тааралдсан болгоноо баруун солгойгүй шүүмжиллээ. Гэхдээ оргүй хоосон юм уу гүтгэж гүжирдсэн шүүмжлэл хэлээгүй. Бүгд баримттай, нягталж шалгасан, олны нүдэн дээр ил, олон түмэн хавтгайдаа ярьж байгаа тэр л сэдэв.

Нэвтрүүлгийн олз омгоо муу муухай, болохгүй бүтэхгүй дундаас цуглуулдаг болохоор сүүлдээ бүх зүйлийг дан сөрөг талаас нь харж, сайн юм таарлаа ч нэг л итгэж өгөхгүй, эргэлзэх байдалтай болоод ирсэн. Бүхнийг дан болохгүй, бүр бүтэхгүй хар бараан талаас нь харж, зад шүүмжлэн яриад байхаар тодорхой хугацааны дараа түүндээ бүр автаж, донтоно гэдэг нь болж байгаа юм байлгүй, гэрэл гэгээтэй зүйл олж харахаа больж, урам магтаалын буюу аядуу зөөлөн үг хэлье гэхээр ам хэл эвлэж өгөхгүй болчих гээд байсан. Тэгэсхийгээд тэр нэвтрүүлгээ зогсоож, санаа амрав аа, хөөрхий. Юмыг ер нь гэгээлэг талаас нь харж байх хэрэгтэй юм байна лээ шүү” гэж Авираа маань нөгөөх хөгжилтэй инээдээрээ инээн хуучилж билээ. Ухаантай хүний сургамжтай үг яриа ангасан хүнд ус, өвдсөн хүнд эм дөхүүлж өгөх мэт тус болно гэдэг юутай үнэн. Амьдралын алхам бүрт тохиолдож байгаа үйл явдлууд бүгдээрээ сургамж. Хожим чамд тус болох туршлага юм.

Адаг муугийн дотор ч ачит сайны үр үндэс оршино. Дотор нь сайны өчүүхэн ч болов өөдөс үгүй муу гэж байдаггүй. Адгийн муу дотроос ачит сайны эд эсийг олж харах билгийн мэлмий хүн бүрт заяасан. Ертөнцийн түмэн өнгийн зүйлсийг гэгээлэг талаас нь, сайн чигээс нь, өөдрөг өнцгөөс нь олж харахыг хичээдэг хүнийг дотроос нь зүрх сэтгэлийн гэрэлт наран үргэлж гэрэлтүүлэн гийгүүлнэ. Тийм хүмүүс сэтгэлийн амар амгалан, аз жаргалаар бялхаж амьдарна. Орч лонгийн буман зүйлийг гэгээлэг талаас нь олж харагсад дээд зэргийн эерэг бодолтой, ёс журмыг чандлан сахигч журамт хүмүүс. Сайн, саарын дунд холилдон амьдарч яваа хүн л юм болохоор гэгээлэг бодолтны ухаан санаанд нь муухай бодол, муу совин орж гарч байвч мууг нь сэтгэлдээ хадгалан үлдээхгүй үлдэн хөөж, санаагаа амраана. Тэр ч бүү хэл, муухай юм бодсондоо өөрийгөө ад үзнэ. Тэр бодлоосоо дотор муухайртал шаналан, ихэд ичингүйрнэ.

Хүний гүн бодсон, чин зүрхний бодол бодит биеллээ зайлшгүй олно гэж ярьцгаадаг. Сайныг хүсэж, сайхныг бодсон гэгээлэг бодол эзэн хүндээ тэнгэрийн хишиг хайрлах мэт тусыг тээн авчирна. Өөртөө сайныг хүсэж, сайхныг дуудах нь хүний мөн чанар. Зөв бодолтой хүний үйлс заяа нь үргэлж өөдөө. Бодож мөрөөдсөн гэгээлэг бодол нь биелж сэтгэл амар, заяа тэгш яваа хүн аз жаргалтай. Хүн өөрийн аз жаргалын тухай бодохын зэрэгцээ бусдын зол жаргалын төлөө бодлоо чилээж, сэтгэл тавих учиртай. Эргэн тойронд чинь зовлон гуниг дүүрэн байгаа бол хар толгойгоо бодсон чиний аз жаргал бат бөх, урт удаан оршин үргэлжлэхгүй. Хүний төлөө сайныг бодсон гэгээлэг бодол, ач санаж тус хүргэсэн өгөөмөр зан, сайхан сэтгэл чамд өөрт чинь амжилт ололт, аз жаргалыг дуудна. Өөрөө аз жаргалтай байх тухайгаа бодохын хамт бусдыг аз жаргалтай болгохын төлөө санаа тавих нь чиний хүн болсны үүрэг. Аз жаргалтай хүмүүсийн дунд л чи аз жаргалтай амьдарна. Доён ганцаар жаргана гэж санахын ч хэрэггүй. Өөрийгөө зовлон гунигийн ёроолд орхичихоод бусдын аз жаргалын төлөө санаа тавина гэж юу байх вэ? “Бусдыг аз жаргалтай болгодог хүн өөрөө аз жаргалгүй байж болохгүй”. Юмс үзэгдлийг гэгээлэг талаас нь харж, гэгээлэг талаас нь бодож сурвал уйтгар гунигаас холын хол, баяр хөөрийн дунд баясна. Баяр хөөр бол бурхны хишиг.

Муугийн дотроос сайныг, харанхуй дундаас гэгээг олж харах нь бүү хэл, нүднийхээ өмнө байнга шахам хар хөшиг татаастай явдаг хүмүүс олон байдаг нь харамсмаар. Эд нарын зүрх сэтгэл нь одгүй, саргүй шөнө мэт бүүдгэр харанхуй. Бодол санаа нь аль эрт булингартсан тэднээс сэтгэлийн жаргал алсран холдсон байна. Бодол санаа нь булингартан бохирдсон хүмүүс өөрт нь сайн санаж, тус болох гэсэн сайхан сэтгэлтний өөдөөс нь ад мөрийн муухай авирлах нь мэл гайхмаар. Өөрөөс нь илүү санагдсан бүгдийн гэгээн үйлс, гавьяат ололтод хорсож атаархсан атаархалдаа цухалдан шатаж, хор шараар зүрхнийхээ бах тавыг хангах нь жигшмээр. Хүний үйлдэл хөдлөлийг бодол санаа нь залж хөтөлж явдаг болохоор буруу бодолтны үйл хэрэг нь бүтэмжгүй, үйлс заяа нь дорой. Хувь заяа зөвхөн зөв хүнд л өгөөмөр байдаг билээ. Гэгээн өдөр гэгээлэг бус бодолдоо тэлчилж, харанхуй шөнө хар дарсан зүүдэндээ тарчилсан буруу бодолтон сэтгэлдээ цадах ёроолгүй муухай хорслыг бий болгон, нүгэлт өдөөл, хорлонт санааг сэдэн бодно.

Хорлонт бодолтой хүмүүсийн үйл хэрэг, үйлс заяа нь могой хорондоо шарлаж үхнэ гэдгийн адил юм болох биз. Гэгээлэг бус бодолтнууд бусдыг өөр шигээ санаж, өөрийнх нь төлөө хэлж байгаа сэтгэлийн үг, хийж байгаа буянт үйлийг ч үл итгэсэн, хардаж болгоомжилсон аясаар дургүйд хүчгүй хүлээж авна. Амар заяа үздэггүй бодол сэтгэлд нь хардлагын өт байнга язганаж байдаг нь буруу бодолтнуудын хувь тавилан гэмээр. Ад тачаалдаа арай дэндүү дөрлүүлсэн буруу бодолтнууд зөвийн эсрэг бурууг, үнэний эсрэг худлыг сөргүүлэн тавьж, буруу замаар будаа тээж өдөр хоногийг өнгөрөөнө. Зам нь буруу бол замнал нь буруудна. Дээд тэнгэрээс айхаа больж, дэргэдэхээсээ ичихээ больсон тэд тэнгэрийн гэсгээлийг энэ биеэрээ төдийгүй ирээдүйтэйгээ цуг хүртдэг гэдгийг хоцорч хожимдоогүй дээрээ ухаарч, бодлоо өөрчлөн биеэ татаж авах нь энэ яваа насандаа хийх ёстой алхам, хэрэгжүүлэх учиртай ажил нь мөн.

Ухаан санаандаа гэгээлэг бодол тээж яваа хүний амнаас гэрэл гэгээтэй, эелдэг зөөлөн үг гарна. Эелдэг дөлгөөн үг өргөсөн сэлмийг буулгана гэх эртний үг бий. Зөв бодолтой хүн үнэнийг ярьдаг. Чи зөвхөн үнэнийг ярь. Дараа нь тэнгэр нурж, газар цөмөрсөн ч яах вэ. Үнэн үг л олон түмний зүрх сэтгэлийг эзэмддэг билээ. Зүрх сэтгэлээс гарсан үг л зүрх сэтгэлд хүрнэ. Адгийн муухай юу вэ? Худал хэлэх. “Гагцхүү өөдгүй амьтас л худал хэлдэг”. Худал хэлж, өөдгүй муухайгаараа цоллуулж явах шаардлага бий гэж үү? Үгээр хүнийг алж ч болно, аварч ч чадна гэдэг. “Цорын ганц үгээр өөртөө болон бусдад ямар их хохирол учруулж чадахаа бид дутуу төсөөлдөг. Энэ хорыг бараг хэзээ ч саармагжуулж болшгүй”. Үгийг сайн бодож байж хэл. Ухаантай хүн хэлэхээсээ урьд боддог. Ухаан муутан хэлсэн хойно юу хэлчихэв ээ гэж уулга алддаг. Алдаа мадагтай үг хэлчихсэн бол наанадаж ичиж, цаанадаж гэмшинэ. Өвдсөний өвчинг, зовсны зовлонг нимгэлэх сэтгэлийн бүлээн дулаан үг хэлж бай. Таагүй дурсамжууд шарх сэдрээн, сэтгэл зовооно.

Сэтгэл зовоож, шарх сэдрээх таагүй тааламжгүй үг чулуудах ямар ч шаардлагагүй. Сайн санаж, сайхныг хүсэж хэлсэн ерөөлийн үгс нь гэгээн бодлоо илэрхийлж байгаа сэтгэлийн өглөг юм. Сэтгэлийн өглөг бүхнээс илүү үнэ цэнэтэй. Бодлогогүй хэлсэн болчимгүй үг сэтгэлд түймэр дэгдээн утаа олгойдуулж, аюул тарина. Сэтгэлд гал гарч түймэр газар авахаас өмнө утаанд нь анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй гэсэн ухаантай хүний үг бий. Сэтгэлд дэгдсэн түймрийг сэтгэл зассан, хайр шингэсэн шидэт үгээр унтраахаас хорсол шингэсэн усан үгээр унтраана гэж саналтгүй. Мөсөн дээр ус цацах тусам мөс зузаардгийн адил, сэтгэлийн мөсөн дээр усан үг цацах тусам сэтгэлийн мөс зузаарна. Сэтгэлд хурсан мөсийг хайрын гал халуун үг л зөвхөн хайлуулах шидтэй. Зүрхэнд хүрэх зөрөг замыг зөв үг заадаг гэдгийг мэдтүгэй. Ухаантай хүн хэлэх үг, ярих яриагаа гэгээлэг үгээр чимдэг юм. Орчлон ертөнцийг гэгээлэг талаас нь харж, гэгээлэг талаас нь бодож, харсан, бодсоноо гэгээлэг үгээр чимж байгаарай. Хорвоо чамд баярлана.