Пивонд халсан эрчүүдийн яриа задгайраад, тавиун илэн далангүй болж эхлэлээ. Ихэнх зүүн азийн бусад хүмүүсийн адилаар Монголчууд нь “цагаан”,”харуудыг” бодвол тийм ч их нээлттэй биш, илэн далангүй байж чаддагүй болохоороо энэ байдлаа нөхөх гэж архи, дарсны гашуун зүйлсүүд хэрэглэж бие биентэйгээ сэтгэлээ нээдэг. Тиймээс энэ үерээ л голдуу Монголчууд хүнтэй найз нөхөд бололцож, бие биенээ ойлголцдог, эсвэл удаан санаж явсан муу бодлоо гарган зодоон цохиондоо тулдаг. Гэхдээ зүүн азийн ард түмнүүд дотроо харьцангуйгаар нээлттэй хүмүүс гэдгийг онцлох хэрэгтэй болов уу. Ер нь архи дарс хүн төрөлхтөн хэрэглэгдэх болсон олон шалтгаануудын нэг нь энэ билээ.
Багын найз Мөөгийнхөө найзууд болох Ганаа, Баяраа хоёрын яриаг сонсон суухад архинд халсан хүний ёсоор хаяа “даваадуулах” боловч Баяраа нь ерөнхийдөө үнэн зөв үгтэй, Ганаа нь бол зүгээр л худлаа “бүлтэрч томордог” өнөөгийн Монголчуудын олонхийн хэв шинжэт хүн байлаа.
Галаа хүмүүсийг сэтгэдэг хүн, сэтгэдэггүй хүн гэж хоёр ангилдаг юм. Ихэнх хүмүүс (өөрийнхөөрөө сэтгэдэггүй хэсэг) массыг даган дуурайж урсдаг. Тийм мөртлөө нийгмийн урсгалыг бүрдүүлэх массаа бий болгон урсгалаа залаад байна уу, залагдаад байна уу гэдэг нь бүрхэг болгодог нь сонин. Заримдаа энэ үзэгдэл яг л уулын уруу өнхөрөн томорсоор байгаа цасан бөмбөлөг мэт болно. Тэд улам л бие биедээ нөлөөлөөд массыг хамраад байх байтлаа зүгээр л эрчээрээ яваа цасан бөмбөлөг мэт жолоодлогогүй байдаг. Гэхдээ нийгмийн бухимдал хэр их хуримтлагдсанаасаа шалтгаалаад их өндөр цастай уулсаас тэр эрчээрээ яван цасан уруй болон асар их гамшиг (хувьсгал) болох тохиолдол бий. Агуу хувьсгалчид үүнийг нь олж харан өдөөгчийн үүрэг гүйцэтгэхээс гадна зарим тохиолдолд цасан уруй урсах замыг олж харж чаддаг. Харин цасан хуримтал багатай намхан уулсаас ( нийгмийн бухимдал, ёс зүйн хугаралт, шударга бус байдал багатай нийгэмд) буухдаа тодорхой түвшин хүрээд зогсох буюу саадыг тулаад дорхоноо эрч алдан задардаг. Гэтэл сэтгэдэг хүмүүс массыг заавал дуурайж дагадагүй, илүү алсыг харан заримдаа тэс ондоо бодолтой байдаг. Сэтгэдэг хэсэг нь дотроо, бусдыг аялдан дагалдаж өөрийгөө илэрхийлдэггүй буюу муугаар хэлбэл өөртөө итгэлгүй сайнаар хэлбэл хэт даруу хэсэг болон өөртөө итгэлтэй өөрийнхөөрөө сэтгэсэндээ итгэж массаа дагадагүй хэсэг гэж бас хуваагдана. Сүүлийн хэсэг нь үүнийгээ олон нийтэд тунхаглаж илэрхийлж явдаг хэсэг, зөвхөн өөрийнхөө хүрээнд баримталж явдаг гэж бас л хоёр хуваагддаг билээ.
Ерөөсөө амьдралын логикийг энгийнээр хоёр хувааж болох ба үүнийгээ үнэн худал гэж хоёр ангилан ялгана. Амьдрал олон талтай болохоор аливаа зүйлс олон үнэн худлын нийлбэрээс тогтдог юм. Тиймэээс туйлын үнэн болон туйлын худал гэсэн ойлголт байхгүй болж аль өнцгөөс харснаар асуудлыг тайлбарлаж болох бөгөөд эцсийн эцэст энэ олон үнэн худлын нийлбэрээс аль нь давамгайлсан, хэр их хэмжээтэй давамгайлсанаар асуудлыг задлан үнэлж дүгнэж ерөнхий үнэлэлт өгч болох мэт.
Дээрхи хоёр тохиолдолоос харахад хамгийн энгийн логик хоёртын системээс бүрдэх бөгөөд сэтгэдэг (хөдөлдөг), сэтгэдэгүй (хөдөлдөггүй) эсвэл худал, үнэн гэдгийг компьютерийн системд 0,1 гэсэн хоёр тоогоор физик талаасаа бол нэмэх, хасах (заримдаа зүгээр л ямарч цэнэг өгөхгүй 0 потенциалтай байдаг) цэнэг гэсэн төлөөлөл аван ажилуулдаг. Аливаа том асуудал энгийн жижиг зүйлсээс үүсдэг зарчимын дагуу зөвхөн 1,0 гэсэн буюу үнэн, худал гэсэн логикоос асар нарийн нийлмэл логиктой компьютерийн программ хангамж үүсгэдэг юм.
Монгол орон магадгүй боловсролын гажуу системтэйгээсээ шалтгаалаад Галаагийн бодлоор сэтгэдэг бус хэв шинжит хүн буюу хэвэнд цутгасан юм шиг адил бодол санаатай хүмүүсийг давамгай бий болгодог. Тэд нь массын хандлагаар амьдралын зүг чиг баримжаагаа авч явж сурна. Тэд социализмийн үеийн алдарт хэллэг болох муу хамт олон гэж байдаггүй муу хүн гэж байдаг, хамт олон буруугүй гэх зэрэг ишлэл үгийг номлол болгоно. Тиймээс нийгмээс, хамт олноос гажсан нэгнээ муу хэлэн ямар нэгэн байдлаар хувь хүн гэсэн үзүүлэлтүүдийг няц дарах гэдэг. Тэд амьдралыг хар, цагаан гэсэн хоёрхон өнгөөр харах бөгөөд энийг нь дайсан ба манай тал гэсэн үзлээр тайлбарлаж болно. Иймээс аливаа асуудалд маш туйлшралтай хандах ба нэг муу гэсэн зүйлээ муу гээд л шаагилдаад дайрах мөртлөө, сайн гэсэн зүйлээ хичнээн муу зүйл хийсэн ч гэсэн тэрийг нь олж харахыг хүсэлгүй магтан дуулна. Ингэхдээ нийтээрээ хүч түрэн дуулдаг учраас энгийн массыг дагагчид улам хүчтэй сэтгэгдэл төрүүлэн магтан дуулуулахад хүргэдэг. Үүний бодит жишээ нь тус улсын түүхэнд гарч байсан удирдагчидаа тахин шүтэх үзэл билээ. Чухамхүү байгалиас заяасан хүн сүргийн энэхүү зөн билгээсээ салаагүй байгаа хүмүүс нийгэмд давамгайлаад ирэхээрээ ухамсарын түвшнээсээ даван адгуусын амиа хоохойлох зөн билгээрээ бие биенээ барьж өгч алуулж байсан байдаг.
Галаад эдний яриа залхуутай санагдаж хоол идээд харья гэж бодож суулаа. Энхээийн зүг өөрийн эрхгүй анхаарал хандуулах боловч бүсгүй зөн билгээрээ өөрийн сонирхоод байгааг мэдрэн Галаагаас дөлөөд байх шиг.
Ямарч байсан Мөөгий, Галаа хоёр хуучны сайхан найзууд шигээ байж чадахаа больжээ гэдгийг Галаа андынхаа яриаг сонсож суухдаа ухаарлаа. Олон жил уулзалдаагүй удсан, үзсэн харсан зүйлийн ялгаа нь манай хоёр найзийг өөрчилж үзэл бодлын ялгаатай болгосон аж. Ертөнцийг үзэх үзэлүүд нь ялгаатай болсон бол хуучин шигээ найз байхад хэцүү болжээ. Хүнийн ертөнцийг үзэх үзлийн үндсэн суурь болсон ёс суртахууны хэмжүүрүүд нь ялгаатай байлаа. Товчоор хэлбэл Мөөгий нь мөнгийг шүтэх үзэлтэй болжээ. Уул нь их дөлгөөн юмыг сайн сайхнаар хүлээж авдаг хүүхэд байсансан. Магадгүй амьдралын төлөөх хүнд бэрхшээлт тэмцэл, 1990 оноос хойш болсон Монгол орны эдийн засаг, улс төр, ёс суртахуун, итгэл үнэмшлийн уналт хямралууд олон олон Мөөгий шиг хүмүүсийг өөрчлөн нугалж нэг хэсэг нь хямралын шуурганд хийсэн одож нөгөө ертөнцөд заларсан бол, нөгөө хэсэг нь хугарч нугаран архичин, траншейныхан болсон. Үлдсэн ихэнх хэсэг нь шинэ нийгэмдээ зохицон мөнгөөр ёс суртахуун, хүний үнэ цэнийг үнэлдэг болжээ. Бурхан минь Монгол орныг аварч үзээч гэж Галаа өөрийн эрхгүй дотроо дуу алдаж байлаа. Өөр юундаа ч найдах билээ. Хичнээн сайхан хууль байгаад яах юм бэ? Хэрэв хүмүүс нь ёс суртахуунгүй бол тэр хуулиа биелүүлэхгүй ш дээ.
Мөөгий хоноод яв гэсэн боловч Галаа маргааш ажилтай гээд зочид буудал руугаа таксигаар хөдөллөө. Гарахынхаа өмнө Энхээг нүдээрээ хайсан боловч бүсгүй харагдсангүй. Бодвол өрөөндөө орсон бололтой.
Замдаа гэнэт асар их ганцаардсанаа мэдэрлээ. Энгэрээ тэмтэрч үзвэл дээрэмчнээс авсан зүйлийн нэг нь гялгар ууттай кокейн байжээ. Түрүүхэн уусан “юмнуудын“ нөлөөгөөр дэндүү догдолж хөөрсөн, сэтгэлийн хөөрөлд автагдан зоримог бөгөөд өөрийнхөө үйлдэлд тодорхой хэмжээгээр хяналт тавих чадвараа алдсан байлаа. Америкт марихуаныг татаж, кокейнийг хамраараа сорж голдуу хэрэглэдэг бол Австралид харахад эм шиг хэлбэртэйг голдуу хэрэглэнэ. Америкийн гудамжинд дилер нь зарахдаа хийх юмгүй гиеүрсэн хүний дүртэй зогсож зарах бөгөөд худалдан авагч нь хажуугаар зөрөхийн төдий л хэдэн үг солингоо наймаагаа хийчихдэг аж. Цагдаа тэднийг сэжиглэн нэгжих авч юу ч олохгүй яваад өгөхийг нь харахаар яаж нуугаад байдаг нь үл ойлгогдоно. Бодвол энэ нь бараг илбийн урлаг болтлоо хөгжжээ. Австралид болохоор бүр илүү нууц маягаар эм шиг хэлбэрээр танилын голдуу сүлжээгээр зарагдах бөлгөө. Удалгүй мань хүний үг, өгүүлбэрүүд нь логик холбоо муутай болон харц нь өөрчлөгдчихсөн амьтан замаараа хүүхэн авч буудалдаа очъё гэж шийдэв. Нөгөө талаар эмэгтэй хүнтэй хавьтаагүй удсанаас болж уусан, сорсон бодисуудын нөлөөгөөр сэрэл нь хөдөлсөн байв. Таксины энэтхэг царайтай аялгуутай ярьдаг жолоочдоо хандан янхан авах бодлоо хэлмэгц үл мэдэх зүг рүү хурдаллаа.
Хүүхэн латин гаралтай ажээ. Хар үстэй, давхраатай том хар нүдтэй, хөх, бөгс томтой мөртлөө нарийнхан зэгзгэр бие хөлтэй, дунд зэргийн нуруутай сайхан хүүхэн аж. Хүүхэн Галаагаас ямар байдлаар секс хийхийг хүсэж байгааг асуух үед хачирхалтай нь манай хүний эрхтэн нь бэлэн болоогүй байв. Яагаад ч юм нэг их хүсэхгүй байгаагаа мэдэрч эхэллээ. Иймээс эрхтэнээ хөхүүлэхийг хүсэж байгаагаа хэлэн орон дээрээ хэвтмэгц хүүхэн тэлээгийн тайлангаа аажмаар өмдийн доошлуулан эрхтэнээр нь үнсэлтийн болон озолтын тоглолтоо сурмагаар хийж эхлэхэд Галаа нүдээ анин хэвтэнэ. Гэнэт Энхээгийн дүр манай хүний нүдэнд орж ирэн дотор нь хачин болоод явчихлаа… Түүний сайхан хүрэн нүд нь санагдаад, харагдаад болдоггүй. Энэхүү секс нь Галаад тарчилгаатай шаналгаатай санагдаж эхэлсэн учраас Галаа больё гэлээ. Латин хүүхэн гайхсаар өндийж ирсэнээ танийх босчихсон байна шүү дээ гэж хэлэв.
…Латин хүүхэнийг явуулчихаад арга ядахад хамгийн үнэнч хань болдог лаптопоо асаан суулаа. Мессенжерээр бас л Бат ороод иржээ. Бат бол овжин сэргэлэн хөдөлгөөнтэй онигор нүдтэй залуу билээ. Зальтай сэргэлэн гэж жигтэйхэн. Хаана юу болж байгаа, юу үнэд орж байгааг сайн мэднэ. Одоо өөрийн компьютерийн компаниа ажилуулж байгаа бөгөөд 1990-ээд оны эхэн үед Монголын уул уурхайгаар мөнгө олдог хамгийн том компаний захирлын хөлд танил талын сүлжээгээ ашиглан байж суун анхны мөнгөн хуримтлалаа хийсэн. Тэрхүү компанийн захирлын хамгийн сайн найзынхан “тархийн барьж” чадсан учраас бусад ихэнх анхдагч Монгол бизнесмэнуудын адилаар үйлдвэрт нь хэрэгтэй хэрэгггүй бараа шахаж мөнгө олсон түүхтэй. Тухайн үеийн улсын гэгдэх бүх том үйлдвэрүүд нь иймэрхүү зарчмаар шинэ үеийн Монголчуудын бизнесүүдийг ивээн тэтгэж байсан юм. Батаа дараахи санал Галаад тавьжээ. Утасны картын бизнес буюу улс хоорондын яриан дундаас мөнгө босгох аж. Батаагийн чатласнаар бол гэйтвей-гийн (gateway буюу интэрнэт телефонд зориулсан router) $3,000 орчимд, гэйткийпер (gatekeeper) –ийнхэн оронд компьютер дээр программ хангамжийн суулгаад сервэр маягаар хийж болох аж. Мэдээж телефон шугам, интернэтээр дамжиж яриа явагдах тул эдгээр сэрверүүд нь нэг бол интернэт компанидаа ойрхон (ерөнхийдээ өндөр хурд багтаамжаар холбогдох хэрэгтэй гэсэн үг), эсвэл телефон компанидаа ойрхон байх хэрэгтэй. Галаа хариуд нь Австралид цөөхөн Монгол бий иймээс Америк дахь Монголчууд дээр наад бизнесээ хийвэл зүгээр байх. Одоогоор энд Өвөр-Монголчууд энэ бизнесийг атгаж байна. Надад найдвартай таньдаг компьютер мэддэг хүн АНУ-д алга тул Болдоотой холбоотой барь. Түүний танил хамт “хойно” төгссөн инженерүүд энд байдаг юм шиг байна лээ гэв.
Галаа дотроо энэ Батаа мөн ч сэргэлэн хүн шүү надыг Америкт явж байгааг яаж мэдсэн юм бол доо хэмээн шагширч суулаа. Бат уул нь оюутан байхын наймаа арилжаа хийн сургуульдаа бараг суухгүй байсаар төгссөн боловч орчин үеийн техник технологийг сайн мэдэж ашиглаж чадна. Ингээд бодоход эрдэм мэдлэгийг сургуульд сураад бас мөнгө төлөөд олж болно. Гэхдээ туршлагыг зайлшгүй туулж үзэж, цаг хугацаа зарцуулан байж л авдаг юм. Тиймээс аливаа тохиолдолд хүн төрөлхтөн ахимаг ядаж дундаас дээш насныханыг удирдлагадаа тавьдаг нь учиртай ажгуу. Нөгөө талаар сургуульд сурна гэдэг чинь бас л нэг бусдын туулсан туршлага судлах бөгөөд ингэснээрээ уг оюутан өчнөөн цаг сууж бие даан сурахдаа гарах цаг, хугацааг багшийн туслалцаатайгаар хэмнэдэг. Уул нь хэн ч хүсэж зоривол бие даан сурж болох зүйлийг заавал сургууль соёлоор дамжиж сурдаг нь ийм учиртай. Гэвч хүнээр заалган мөнгө төлөн цагийн хэмнэлт хийсэн сургалт нь өөрийн гараар нухаж бие даан сурсаныг бодвол амархан мартагдаж гээгдэн хоногшдоггүй, бас орчин үеэсээ хоцорч явдаг, хүн болгоны хүссэнийг тэр болгон зааж өгөх бололцоогүй уяан хатан бус нь өнөөгийн боловсролын системийн сул тал юм. Харин заримдаа өөрөө оролдон байж бие даан сурсан эрдэм мэдлэгтэй хүн сургууль соёлоор дамжсан хүмүүсээс илүү байдаг бөгөөд энэ нь хүн аливаа зүйлийг сонирхвол юунд ч хүрж болдог, сонирхсон зүйлсдээ илүү их цаг зав гаргадагаас үүдэлтэй.
Батаатай чатлаж дуусаад унтахаар хэвтлээ. Их ядарсан мэт. Яагаад Энхээ бодогдоод байгааг гайхаад л хэвтэж байлаа. Анхны харцаар дурлачихлаа гэж үү? Түүнтэй уулзахыг дахиж харахыг ямар их хүсч байгаагаа мэдэрч эхлэв.
Үргэлжлэл бий
Ё. Гантулга
