"ӨРГҮЙ БОЛ БАЯН ӨВЧИНГҮЙ БОЛ ЖАРГАЛ..."
Õүүõäýý çóðãààí ñàð õүðñíýýñ õîéø өãëөө áүð òүүíòýé íýãýí õýâèéí ìàÿãààð ìýíäýëæ áàéãààðàé. Ñýòãýë çүé÷äèéí áîäëîîð ýíý íàñàíä õүүõýä “áîãèíî îé òîãòîîëòòîé” áàéäàã ãýíý. Èéìýýñ õүүõýä өäðөөñ өäөðò áàéíãà äàâòàãääàã þìûã àìàðõàí òîãòîîäîã. Òà èéì áàéäëààð õүүõäèéíõýý îé òîãòîîëûã õөãæүүëæ õөãæëèéí çîõèõ òүâøèíä áàéëãàæ ÷àäíà.
Íýã íàñòàé õүүõýä òîãëîîìîîð äàìæóóëæ àõóéí ýä çүéëñèéã òàíèóëàõ õýðýãòýé. Æèøýýëáýë õүүõýëäýé ýñâýë áàìáàðóóøèéã íü óñàíä îðóóëæ òîãëóóëàõ. Õүүõýä òýð áүõíèéã ñàéí òîãòîîæ àâíà ãýäýãò òà áүү ýðãýëç. Äàðàà íü õүүõäýý äóóðàé ãýýðýé. Èéì áàéäëààð òàíû õүүõýä àìüäðàëûí ìýäëýãò ñóðàëöàíà.
Õî¸ð íàñíààñ ýõëýýä õүүõäýä үëãýð, íîì óíøèæ өã, äàõèí äàõèí áàðàã öýýæèëòýë íü óíøèæ өãөөðýé. Äàðàà íü ñîíññîí áүõíýý äýñ äàðààëàí ÿðèõûã õүñ, òà ìөí өөðèéí àìüäðàëûí òóðøëàãààñ ÿðüæ өã÷ áîëíî.
Õî¸ðîîñ äөðâөí íàñ
Õүүõäýý õî¸ð íàñ õүðñíýý äàðàà òүүíèé ìýääýã, òàíèë þìñ äýýð íü үíäýñëýí øèíý þì çààõàä òýð èëүү ñàéí òîãòîîíî.
Ãóðâàí íàñòàé õүүõýä ÷èãëүүëñýí àñóóëò òàâèõàä þìàà ýðãýæ ñàéí ñàíàäàã. Èéì ó÷ðààñ îé òîãòîîëûã ñàéí õөãæүүëýõèéí òóëä òîäîðõîé àñóóëò òàâü. Æèøýýëáýë öýöýðëýãò ÿâñàí ýõíèé өäөð íü”×è öýöýðëýãò õýíèé õàæóóä ñóóæ õîîë èäñýí. ×è õîîëíû äàðàà þó õèéñýí” ãýõ çýðãýýð. Ìàø æèæèã ñàæèã çүéëñèéã àñóóæ ëàâëà. Òà õүүõäýä õè÷íýýí òîäîðõîé àñóóëò òàâèíà, õүүõýä òóõàéí өäөð áîëñîí ÿâäëàà ìàø ñàéí ñàíàíà. Òүүíýýñ ãàäíà ñýòãýë ñóäëàà÷èä ýäãýýð äàñãàëûí äàðàà õүүõýä өíãөðñөí үéë ÿâäàë áà òүүíòýé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã ñàéí òîãòîîäîã ãýæ үçäýã.
Þì òîãòîîæ ñóðàõûí òóëä õîîë õèéæ áàéõäàà õүүõäýý ãàëûí өðөөíäөө ñóóëãààä àëõàì àëõìààð þó õèéæ áàéãààãàà òàéëáàðëàæ ÿðüæ өã. Òөìñөө óãààæ àðèëãàæ õýð÷èæ äàðàà íü øàðäàã ãýõ çýðãýýð. Õүүõýä òàíû үéëäýë áүõíèéã äýñ äàðààëàí òîãòîîæ, îðîéí õîîë õèéõýä þó õýðýãòýéã ìýäýæ àâíà.
Öýöýðëýãèéí íàñíû õүүõýä óðüä÷èëàí ÿðüæ өãñíèé äàðàà áîëñîí үéë ÿâäëûã èëүү òîãòîîäîã. Æèøýýëáýë öèðêýä î÷èõûí өìíө òýíä þó үçýõ õàðàõ òóõàé äýëãýðýíãүé ÿðèâàë òýð äàðàà íü áүõíèéã òîäîðõîé ñàíàíà. Àÿëàë çóãààëãààð ÿâàõûí өìíө үүðãýâ÷, óíòëàãûí óóò çýðãýýð òîãëóóë, ÿìàð çîõèîí áàéãóóëàëòòàé, ÿàæ õýðýãëýäýã òóõàé ÿðüæ өã. Àÿëëààñ èðñýíèé äàðàà ýäãýýð ýä çүéëñèéí òóñëàìæòàéãààð òýð áîëñîí үéë ÿâäëóóäûã ýðãýí ñàéí ñàíàæ, ìàðòàõãүéãýýð òîãòîîæ àâíà.
Äөðâөөñ çóðãààí íàñ
Äөðâөí íàñòàé õүүõýäòýé ÿðèõäàà àëèàëæ õîøèãíîâîë òýð èõ ñàéí õүëýýæ àâíà. Æèøýýëáýë òà өâөë ãàäàà õүүõäýý òîãëóóëàõààð õóâöàñëàæ áàéòàë òýð ìàëãàéãàà өìñөõөө ìàðò÷èõâàë “Òîëãîéãîî õөëäөөõãүéí òóëä õîîëíû ñàâ óãëàâàë ÿìàð âý” ãýæ àëèàë, õүõýä èíýýä àëäàí äóëààëààãүéãýý îéëãîíî. Õàðèí äàðàà ãàäàà ãàðàõ áîëîõäîî ýýæèéíõýý íàðãèàã øóóä ñàíàíà. Õàðèí òà óóðòàé үãëýæ, çàãíàí ìàëãàéãàà өìñ ãýâýë òýð äîðîî ë ìàðò÷èõíà.
Òàíàé õүүõýä õàðèëöóóð óòàñ ñîíèðõîæ ýõýëìýãö ãýðèéíõýý óòàñíû äóãààðûã òîãòîîëãî. Ãýõäýý øóóä öýýæëүүëýõ õýðýããүé. Òàíàé õүүõýä õөãæìèéí àâüÿàñòàé áîë äóó äóóëóóëæ, çóðàã çóðàõ äóðòàé áîë òîîãîîð áè÷èæ үçүүëæ ñóðãà. Ãýðèéíõýý óòàñíû äóãààðûã òîãòîîñíû äàðàà өâөөãèéí óòñûã öýýæëүүë ãýõ çýðãýýð àõü.
Öýöýðëýãèéí àõëàõ íàñíû õүүõäүүäèéí îé òîãòîîëûã ñàéæðóóëàõûí òóëä èéì òîãëîîì òîãëóóëíà. Øèðýýí äýýð õýäýí ýä çүéëñ òàâèàä òүүíèéã àíõààðàëòàé àæèãëóóë, òýãýýä õүүõäýý öààø õàðóóëæ ýñâýë íүäèéã áîîñíû äàðàà øèðýýí äýýðõýýñ àëü íýãèéã àâ. Õүүõýä øèðýýí äýýðýýñ þó àâñíûã õýëýõ ¸ñòîé. Ýíý òîãëîîìûí өөð íýã áàéðûã ñîëüæ òàâèàä ÿìàð ýä çүéëñèéí áàéðëàë ÿàæ өөð÷ëөãäñөíèéã õүүõýä òîäîðõîéëíî.
Ãóðâàí íàñòàé õүүõýä ýöýã ýõ, òîì÷óóëûí òóñëàìæòàéãààð үçñýí õàðñíàà áîëîí ÿìàð íýãýí үéë ÿâäëûí òóõàé áèå äààí ÿðèõ ÷àäâàðãүé áàéäàã áîë çóðãààí íàñòàé õүүõýä õàðèí èõ äóðòàé ÿðüäàã, ãîëäóó өөðөө ñàíàà÷èëæ ÿðüäàã.
Өíãөðñөí үéë ÿâäëûã äóðñàí ñàíàõ ýðìýëçýë áàéãàëèàñ õүíä çàÿàæýý. Øèíý ñîðãîã çүéëñ, үçýãäëèéã äóðñàõ ýñâýë ÿðèõ áîëãîíä îð÷íîî òàíèí ìýäýõ ïðîöåññ óóðàã òàðõèíä óëàì èäýâæèæ áàéäàã. Õүүõýä æèæèã çүéëñèéã õè÷íýýí îëîí äóðñàí ñàíàíà, òө÷íөөí óäààí ýíý ìýäýýëýë òүүíèé òàðõèíä õàäãàëàãääàã. Èéì ó÷ðààñ áîëñîí ÿâäëûí òóõàé õүүõýäòýéãýý ÿðüæ òүүíèéã äýìæèæ ÿðèóëæ áàé.
Õýðýâ õүүõýä ãóíèãò ÿâäëûí òóõàé èëүү äóðñàí ñàíàæ áàéâàë áүү òүãø, үүíä ãàéõàõ þì áàéõãүé, ÿàãààä ãýâýë ñòðåññ õүүõäèéí àíõààðëûã ÿìàð íýã çүéë äýýð òөâëөðүүëæ îé ñàíààíä үëäýõýä íөëөөëäөã ãýæ үçäýã. ×óõàì èéì ó÷ðààñ õүүõýä ýì÷èéí өðөөíä áàéñàí òîä өíãèéí òîãëîîìûã áèø õàðèí õóðóóíààñ íü õýðõýí öóñ àâñàí òóõàéã ÿðüäàã.
Çóðãàà áà òүүíýýñ äýýø íàñ
Ñóðãóóëüä îðñíîîñ õýäýí ñàðûí äàðàà õүүõäèéí þì òîãòîîõ ÷àäâàð ýðñ íýìýãääýã, ÿàãààä ãýâýë õүүõäýä íýìýãäýë à÷ààëàë èðæ, òүүíèé îé òîãòîîëûã õөãæүүëýí äàñãàëæóóëäàã, îëîí øèíý үã òîãòîîõ, òîîíû õүðä öýýýæëýõ ãýõ ìýò. Îé òîãòîîëò ÿã áóë÷èí øèã çөâ äàñãàë õèéõýä óëàì ñàéæèð÷ áýõæäýã.
Äîëîîí íàñòàé õүүõäýä òîäîðõîé ìýäýýëýë òîãòîîõ áÿöõàí çàëü çààæ өãâөë çîõèíî. Õýðýâ òýð àìüäàðäàã ãóäàìæíû íýðýý òîãòîîæ ÷àäàõãүé áàéâàë ãýðèéíõýý ãàäàà çîãñîæ õè÷íýýí îëîí õүí õàæóóãààð íü өíãөð÷ ÿâààã õàðóóë, ìөí õýäýí õүí ÿâæ áàéãààã òîîëñîí ÷ áîëíî. Үүíèé äàðàà òýð àìüäàð÷ áàéãàà ãóäàìæíûõàà íýðèéã ñàéí òîãòîîíî. Òà òүүíä äààëãàâàð өãөөä ìàðòóóëàõãүéí òóëä òàíèë ýä çүéëñèéã àøèãëàí ñàíóóë. Îãò ñàíààíäãүé ãàçàð æèøýýëáýë òîãëîîìíû ìàøèí äýýð íü øүäíèé ñîéçûã òàâüæ, òýãâýë õүүõýä óíòàõûí өìíө òîãëîîìîî õóðààæ áàéõäàà òүүíèéã õàðæ, øүäýý óãààõ õýðýãòýéã ñàíàíà. Õүүõäýý áè÷èã ìýääýã áîëñíû äàðàà ÷óõàë þìûã öààñàí äýýð òýìäýãëýæ õàðàãäàõ ãàçàðò íü íààæ áàé.
Íýã íàñòàé õүүõýä òîãëîîìîîð äàìæóóëæ àõóéí ýä çүéëñèéã òàíèóëàõ õýðýãòýé. Æèøýýëáýë õүүõýëäýé ýñâýë áàìáàðóóøèéã íü óñàíä îðóóëæ òîãëóóëàõ. Õүүõýä òýð áүõíèéã ñàéí òîãòîîæ àâíà ãýäýãò òà áүү ýðãýëç. Äàðàà íü õүүõäýý äóóðàé ãýýðýé. Èéì áàéäëààð òàíû õүүõýä àìüäðàëûí ìýäëýãò ñóðàëöàíà.
Õî¸ð íàñíààñ ýõëýýä õүүõäýä үëãýð, íîì óíøèæ өã, äàõèí äàõèí áàðàã öýýæèëòýë íü óíøèæ өãөөðýé. Äàðàà íü ñîíññîí áүõíýý äýñ äàðààëàí ÿðèõûã õүñ, òà ìөí өөðèéí àìüäðàëûí òóðøëàãààñ ÿðüæ өã÷ áîëíî.
Õî¸ðîîñ äөðâөí íàñ
Õүүõäýý õî¸ð íàñ õүðñíýý äàðàà òүүíèé ìýääýã, òàíèë þìñ äýýð íü үíäýñëýí øèíý þì çààõàä òýð èëүү ñàéí òîãòîîíî.
Ãóðâàí íàñòàé õүүõýä ÷èãëүүëñýí àñóóëò òàâèõàä þìàà ýðãýæ ñàéí ñàíàäàã. Èéì ó÷ðààñ îé òîãòîîëûã ñàéí õөãæүүëýõèéí òóëä òîäîðõîé àñóóëò òàâü. Æèøýýëáýë öýöýðëýãò ÿâñàí ýõíèé өäөð íü”×è öýöýðëýãò õýíèé õàæóóä ñóóæ õîîë èäñýí. ×è õîîëíû äàðàà þó õèéñýí” ãýõ çýðãýýð. Ìàø æèæèã ñàæèã çүéëñèéã àñóóæ ëàâëà. Òà õүүõäýä õè÷íýýí òîäîðõîé àñóóëò òàâèíà, õүүõýä òóõàéí өäөð áîëñîí ÿâäëàà ìàø ñàéí ñàíàíà. Òүүíýýñ ãàäíà ñýòãýë ñóäëàà÷èä ýäãýýð äàñãàëûí äàðàà õүүõýä өíãөðñөí үéë ÿâäàë áà òүүíòýé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã ñàéí òîãòîîäîã ãýæ үçäýã.
Þì òîãòîîæ ñóðàõûí òóëä õîîë õèéæ áàéõäàà õүүõäýý ãàëûí өðөөíäөө ñóóëãààä àëõàì àëõìààð þó õèéæ áàéãààãàà òàéëáàðëàæ ÿðüæ өã. Òөìñөө óãààæ àðèëãàæ õýð÷èæ äàðàà íü øàðäàã ãýõ çýðãýýð. Õүүõýä òàíû үéëäýë áүõíèéã äýñ äàðààëàí òîãòîîæ, îðîéí õîîë õèéõýä þó õýðýãòýéã ìýäýæ àâíà.
Öýöýðëýãèéí íàñíû õүүõýä óðüä÷èëàí ÿðüæ өãñíèé äàðàà áîëñîí үéë ÿâäëûã èëүү òîãòîîäîã. Æèøýýëáýë öèðêýä î÷èõûí өìíө òýíä þó үçýõ õàðàõ òóõàé äýëãýðýíãүé ÿðèâàë òýð äàðàà íü áүõíèéã òîäîðõîé ñàíàíà. Àÿëàë çóãààëãààð ÿâàõûí өìíө үүðãýâ÷, óíòëàãûí óóò çýðãýýð òîãëóóë, ÿìàð çîõèîí áàéãóóëàëòòàé, ÿàæ õýðýãëýäýã òóõàé ÿðüæ өã. Àÿëëààñ èðñýíèé äàðàà ýäãýýð ýä çүéëñèéí òóñëàìæòàéãààð òýð áîëñîí үéë ÿâäëóóäûã ýðãýí ñàéí ñàíàæ, ìàðòàõãүéãýýð òîãòîîæ àâíà.
Äөðâөөñ çóðãààí íàñ
Äөðâөí íàñòàé õүүõýäòýé ÿðèõäàà àëèàëæ õîøèãíîâîë òýð èõ ñàéí õүëýýæ àâíà. Æèøýýëáýë òà өâөë ãàäàà õүүõäýý òîãëóóëàõààð õóâöàñëàæ áàéòàë òýð ìàëãàéãàà өìñөõөө ìàðò÷èõâàë “Òîëãîéãîî õөëäөөõãүéí òóëä õîîëíû ñàâ óãëàâàë ÿìàð âý” ãýæ àëèàë, õүõýä èíýýä àëäàí äóëààëààãүéãýý îéëãîíî. Õàðèí äàðàà ãàäàà ãàðàõ áîëîõäîî ýýæèéíõýý íàðãèàã øóóä ñàíàíà. Õàðèí òà óóðòàé үãëýæ, çàãíàí ìàëãàéãàà өìñ ãýâýë òýð äîðîî ë ìàðò÷èõíà.
Òàíàé õүүõýä õàðèëöóóð óòàñ ñîíèðõîæ ýõýëìýãö ãýðèéíõýý óòàñíû äóãààðûã òîãòîîëãî. Ãýõäýý øóóä öýýæëүүëýõ õýðýããүé. Òàíàé õүүõýä õөãæìèéí àâüÿàñòàé áîë äóó äóóëóóëæ, çóðàã çóðàõ äóðòàé áîë òîîãîîð áè÷èæ үçүүëæ ñóðãà. Ãýðèéíõýý óòàñíû äóãààðûã òîãòîîñíû äàðàà өâөөãèéí óòñûã öýýæëүүë ãýõ çýðãýýð àõü.
Öýöýðëýãèéí àõëàõ íàñíû õүүõäүүäèéí îé òîãòîîëûã ñàéæðóóëàõûí òóëä èéì òîãëîîì òîãëóóëíà. Øèðýýí äýýð õýäýí ýä çүéëñ òàâèàä òүүíèéã àíõààðàëòàé àæèãëóóë, òýãýýä õүүõäýý öààø õàðóóëæ ýñâýë íүäèéã áîîñíû äàðàà øèðýýí äýýðõýýñ àëü íýãèéã àâ. Õүүõýä øèðýýí äýýðýýñ þó àâñíûã õýëýõ ¸ñòîé. Ýíý òîãëîîìûí өөð íýã áàéðûã ñîëüæ òàâèàä ÿìàð ýä çүéëñèéí áàéðëàë ÿàæ өөð÷ëөãäñөíèéã õүүõýä òîäîðõîéëíî.
Ãóðâàí íàñòàé õүүõýä ýöýã ýõ, òîì÷óóëûí òóñëàìæòàéãààð үçñýí õàðñíàà áîëîí ÿìàð íýãýí үéë ÿâäëûí òóõàé áèå äààí ÿðèõ ÷àäâàðãүé áàéäàã áîë çóðãààí íàñòàé õүүõýä õàðèí èõ äóðòàé ÿðüäàã, ãîëäóó өөðөө ñàíàà÷èëæ ÿðüäàã.
Өíãөðñөí үéë ÿâäëûã äóðñàí ñàíàõ ýðìýëçýë áàéãàëèàñ õүíä çàÿàæýý. Øèíý ñîðãîã çүéëñ, үçýãäëèéã äóðñàõ ýñâýë ÿðèõ áîëãîíä îð÷íîî òàíèí ìýäýõ ïðîöåññ óóðàã òàðõèíä óëàì èäýâæèæ áàéäàã. Õүүõýä æèæèã çүéëñèéã õè÷íýýí îëîí äóðñàí ñàíàíà, òө÷íөөí óäààí ýíý ìýäýýëýë òүүíèé òàðõèíä õàäãàëàãääàã. Èéì ó÷ðààñ áîëñîí ÿâäëûí òóõàé õүүõýäòýéãýý ÿðüæ òүүíèéã äýìæèæ ÿðèóëæ áàé.
Õýðýâ õүүõýä ãóíèãò ÿâäëûí òóõàé èëүү äóðñàí ñàíàæ áàéâàë áүү òүãø, үүíä ãàéõàõ þì áàéõãүé, ÿàãààä ãýâýë ñòðåññ õүүõäèéí àíõààðëûã ÿìàð íýã çүéë äýýð òөâëөðүүëæ îé ñàíààíä үëäýõýä íөëөөëäөã ãýæ үçäýã. ×óõàì èéì ó÷ðààñ õүүõýä ýì÷èéí өðөөíä áàéñàí òîä өíãèéí òîãëîîìûã áèø õàðèí õóðóóíààñ íü õýðõýí öóñ àâñàí òóõàéã ÿðüäàã.
Çóðãàà áà òүүíýýñ äýýø íàñ
Ñóðãóóëüä îðñíîîñ õýäýí ñàðûí äàðàà õүүõäèéí þì òîãòîîõ ÷àäâàð ýðñ íýìýãääýã, ÿàãààä ãýâýë õүүõäýä íýìýãäýë à÷ààëàë èðæ, òүүíèé îé òîãòîîëûã õөãæүүëýí äàñãàëæóóëäàã, îëîí øèíý үã òîãòîîõ, òîîíû õүðä öýýýæëýõ ãýõ ìýò. Îé òîãòîîëò ÿã áóë÷èí øèã çөâ äàñãàë õèéõýä óëàì ñàéæèð÷ áýõæäýã.
Äîëîîí íàñòàé õүүõäýä òîäîðõîé ìýäýýëýë òîãòîîõ áÿöõàí çàëü çààæ өãâөë çîõèíî. Õýðýâ òýð àìüäàðäàã ãóäàìæíû íýðýý òîãòîîæ ÷àäàõãүé áàéâàë ãýðèéíõýý ãàäàà çîãñîæ õè÷íýýí îëîí õүí õàæóóãààð íü өíãөð÷ ÿâààã õàðóóë, ìөí õýäýí õүí ÿâæ áàéãààã òîîëñîí ÷ áîëíî. Үүíèé äàðàà òýð àìüäàð÷ áàéãàà ãóäàìæíûõàà íýðèéã ñàéí òîãòîîíî. Òà òүүíä äààëãàâàð өãөөä ìàðòóóëàõãүéí òóëä òàíèë ýä çүéëñèéã àøèãëàí ñàíóóë. Îãò ñàíààíäãүé ãàçàð æèøýýëáýë òîãëîîìíû ìàøèí äýýð íü øүäíèé ñîéçûã òàâüæ, òýãâýë õүүõýä óíòàõûí өìíө òîãëîîìîî õóðààæ áàéõäàà òүүíèéã õàðæ, øүäýý óãààõ õýðýãòýéã ñàíàíà. Õүүõäýý áè÷èã ìýääýã áîëñíû äàðàà ÷óõàë þìûã öààñàí äýýð òýìäýãëýæ õàðàãäàõ ãàçàðò íü íààæ áàé.
