Монгол үндэсний хувцас

Аливаа ард түмний эд өлгийн соёлын нэгэн дурсгал нь хувцасны соёл мөн билээ. Түүнд тухайн иргэн зоны угсаатны өвөрмөц дүр төрх тод тусдаг байна. Монголчууд түүхийн урт удаан хугацаандаа өөрийн түүх, соёлыг бүтээнгээ үндэсний өвөрмөц хувцас, гоёлыг бий болгожээ. Монгол үндэсний хувцас нь монгол орны цаг уур, хүн ардын эрхлэн буй аж ахуй, хэв шинж, дадсан зан суртал, эрхэмлэж заншсан сэтгэцийн үнэлэмж, дээдлэн хүндэлдэг соёлын хүрээ, дагаж ирсэн нийгмийн хэв журамтайгаа нягт уялдсан онцлогтой ажээ. Иймээс хувцасны судалгаа нь түүх угсаатны зүйн шинжилгээнд чухал байр эзэлдэг юм. Түүхийн ёурвалж мэдээнээс үзвэл, монголчууд эртнээс нааш хувцасны хууль гаргаж, харьяат улсын дотор журамлан мэдүүлж, даган мөрдүүлсээр иржээ. Монгол газар анхны төр байгуулсан Хүннү нар өөрийн хувцасны хуультай байсны дээр Киданчууд 928 онд Ляо улсыг байгуулаад мөн хувцасны дүрэм зохион хэрэгжүүлсэн байна. Монголын эзэнт гүрний цагт их хаан Мөнх 1252 онд, Хубилай 1275 онд тус тус хувцасны тухай хууль гаргаж хувцасны хэв маягийг тогтоожээ.

Монгол оронд явуулсан олон удаагийн эрдэм шинжилгээний судалгаагаар илрүүлсэн эрт хожмын хүн иргэний хувцас хунар, гоёл зүүсгэл, зэр зэмсгийн талаархи баялаг хэрэглэгдэхүүн нь бичгийн болон угсаатны зүйн судалгааны баримтаар амьдруулан эртний Монголчуудын хувцасны хэв маягийг нөхөн сэргээх биет дурсгал болж чадна. 20 дугаар зууны 21 онд мандсан Ардын хувьсгалаас өмнө үед Монгол эрдэмтэн, сэхээтэн хүмүүс монгол хувцасны талаар сонирхон бичиж үлдээсэн нь зүйл нэлээд буй нь хувцасны түүхийг ойлгоход түшиц хэрэглэгдэхүүн болж байна.

Монгол хувцасны тухйад хуучин өтгөсийн туурвисан нэлээд бүтээл байдгаас дурьдвал. Гэлэн Дорж "Эхнэрийн хувцас, чимэг хийгээд ер байдал дурьдсан заншлаар  байх ба ёс бусыг хорьсон бичиг", ардын хувьсгалаас хойш 1930-аад онд Монгол Ард Улсын бичгийн хүн, угсаатны зүйч Г. Бадрах "Монгол хувцасны эртний өгүүлбэр" хэмээх зохиол туурвижээ,  урлаг судлаач Х. Нямбуу 1978 онд "Орчин үеийн монголын заншил, ёс горимын төлөвшил", 1993 онд "Монгол хувцасны түүх" номо о бичиж туурвижээ.

     барга  эхнэр                                                   дархад

буриад эмэгтэй                                           буриад эрэгтэй

баяд

        дарьганга                                                         дөрвөд

        эрд гарсан хуучин цагийн хувцастай бүсгүй             

                     халх эхнэр                                        халх эрэгтэйн өвлийн хувцас

казак 

хотон                                            мянгад

   өөлд                                                       торгууд

        урианхай эхнэр                                                   урианхай эрэгтэй

          захчин эмэгтэй                                   захчин эмэгтэйн өвлийн хувцас

             үзэмчин                                             халх хувцас

зуны дээл

Өвөөгийн маань  зурсан зураг болгонд монгол ардын хувцасны хээ угалзны утга, өнгөний учир, тэдгээрийг урласан арга хийц гайхалтай нарийн, тод томруун дүрслэгдсэн байдаг нь зөвхөн урлагийн хосгүй бүтээл төдийгүй монгол түмний түүх, соёл, угсаатан зүйн судлалын үнэт судлагдахуун болдог билээ.

Миний аав Ядамсүрэнгийн Үржнээ

Эмээгийн хийж өгсөн малгай дээлийг нь өмсөөд Улаанбаатар хотын гудамжаар тамхиа татаад л алхдагсан. Дээлнийхээ энгэрт чихэртэй явбал замд таарсан хүүхдүүдэд гаргаж өгнө. Ихэнх цагаа 2 дахь гэр болох урландаа өнгөрөөнө. Манай аав их дуугай хүн л дээ, хэр баргийн юман дээр дуугарахгүй, ном их уншина, уншаагүй ном бараг үгүй. Маш олон концертны хувцасны загвар зурж тайзан дээр амилуулж байсан. Найрамдал зусланд, хүүхдийн паркд гээл том ханан дээр олон ч хүүхдийн зураг зурсан, олон ч марк, календарны зураг зурсан, хүн бүхний мэдэх зайсан толгойн загварыг хийгээд, доторх мозайкийг хийсэн гээд л зөндөө олон сайхан бүтээл хийсэн хүн дээ. Аавын  маань хүсэж мөрөөддөг байсан зүйл нь өөрийн бие даасан үзэсгэлэнг гаргах юмсан, олон жил бүтээсэн концертны дуучдын, бүжигчидийн хувцасны тоглолт хийх юмсан гэж их ярьдаг байж билээ. Ааваасаа өвлөж авсан мэргэжлээрээ би бие даасан тоглолт хийж аавынхаа хүсэл мөрөөдлийг жаахан ч гэсэн биелүүлсэн болов уу гэж боддог. Аавын маань бүтээлүүд өөрт нь үлдэх нь ховор, үргэлж л энд тэнд томоохон бүтээлүүд байдаг болхоор яг үзэсгэлэн гаргах гэхээр хүндрэлтэй талууд байдаг байсан байх. Би өвөө ааваараа бахархдаг, тэднийхээ ажил үйлийг үргэлжлүүлэх хувьтай төрсөндөө баярладаг.

Гадаад явдлын яамнд байдаг чулуун шигтгэмэл

Зайсан толгой  чулуун шигтгэмэл